Η επανάσταση που επηρέασε τη μετέπειτα ιστορία της Μακεδονίας

Επετειακή εκδήλωση για τον εορτασμό της Επανάστασης της Μακεδονίας το 1878 πραγματοποίησε ο Σύλλογος Λιτοχωριτών Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με τον δήμο Πυλαίας-Χορτιάτη στο Αμφιθέατρο «Σταύρος Κουγιουμτζής» στο Πολιτιστικό Κέντρο Πανοράματος.

Με αφορμή την παραπάνω εκδήλωση, γυρίζουμε το χρόνο πίσω για να δούμε μερικά από τα γεγονότα που σημάδεψαν τον Φλεβάρη του 1878 και τους επόμενους δύο μήνες.

Η εξέγερση του Ολύμπου, παρά την κατάληξή της, κράτησε ζωντανό το επαναστατικό φρόνημα της Μακεδονίας και έθεσε τις βάσεις για τον Μακεδονικό Αγώνα των αρχών του 20ού αιώνα.

Ο συγκεκριμένος τόπος επιλέχθηκε λόγω της σημαντικής γεωγραφικής θέσης (σύνορα με θάλασσα) που διευκόλυνε τον ανεφοδιασμό και την επικοινωνία με την ημιανεξάρτητη Θεσσαλία.

Από το 1875 πολλές βαλκανικές χώρες άρχισαν να αναπτύσσουν μια συντονισμένη δράση απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Τον Απρίλιο του 1877 η Ρωσία κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Τουρκίας δείχνοντας ενδιαφέρον για το σλαβικό στοιχείο και την εθνική χειραφέτηση των Βουλγάρων. Το ενδιαφέρον των Ρώσων για τους Βούλγαρους εξυπηρετούσε και τους πολιτικούς τους σκοπούς δηλαδή, την κάθοδο στο Αιγαίο και την Μεσόγειο.

Μέσα σ´ αυτό το κλίμα η ελληνική κυβέρνηση αφήνει τη φανερή υποστήριξη και διαχείριση των κινημάτων στις επαρχίες και τη Κρήτη σε ιδιώτες, στην Κεντρική Επιτροπή των σωματείων «Εθνική Άμυνα» και «Αδελφότης».

Η Μακεδονική Επιτροπή που συστήθηκε στα πλαίσια της Κεντρικής Επιτροπής με την παρότρυνση της κυβέρνησης συγκροτεί εκστρατευτικό σώμα 500 εθελοντών με καταγωγή από τη Μακεδονία, με αρχηγό τον Κοσμά Δουμπιώτη, λοχαγό και βοηθούς τους οπλαρχηγούς Γ. Τζαχείλα, Μ. Αποστολίδη, Μ. Τζίμα, Ν. Βλαχάβα, Τόλιο και Γιάννη Λάζο. Από την Αττική αναχωρούν τα ατμόπλοια «Ύδρα» και «Βυζάντιο», που μεταφέρουν το επαναστατικό σώμα με πολλά πολεμοφόδια. Το σώμα αποβιβάζεται τη νύχτα 15 προς 16 Φεβρουαρίου 1878 στην Πλάκα Λιτοχώρου, όπου ειδοποιημένοι οι Λιτοχωρίτες τους περιμέναν. Πρώτοι τους υποδέχθηκαν οι ψαράδες Βασίλειος Λαλούμης και Δημήτριος Κυπαρισσάς. Κατόπιν Λιτοχωρίτες μετέφεραν και αποθήκευσαν τα όπλα και τα πολεμοφόδια στο μετόχι της μονής του Αγίου Διονυσίου στην θέση Σκάλα.

Η Ρωσία επιβάλλει την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου με την οποία δημιουργείτο η Μεγάλη Βουλγαρία, εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όμως στην πράξη πάνω σε πληθυσμούς και σε εδάφη ελληνικά, μέχρι τον Αλιάκμονα ποταμό και τον Όλυμπο, περίπου σε ολόκληρη τη Μακεδονία, αλλά και Θράκη, εκτός της περιοχής Αλεξανδρούπολης.

Την ίδια μέρα που υπογραφόταν η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, στις 19 Φεβρουαρίου 1878 οι αντιπρόσωποι των γειτονικών χωριών καταφτάνουν στο Λιτόχωρο, εκλέγουν και σχηματίζουν την ιστορική Προσωρινή Επαναστατική Κυβέρνηση της Μακεδονίας – με πρόεδρο τον Λιτοχωρινό πρόκριτο Ευάγγελο Κοροβάγκο.

«Ένωσιν της Μακεδονίας μετά της μητρός Ελλάδας»

Το πρώτο από τα έργα της προσωρινής κυβέρνησης ήταν η σύνταξη διακήρυξης που απευθυνόταν προς τις κυβερνήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων.

Με το έγγραφο αυτό η επαναστατημένοι Μακεδόνες κήρυσσαν «την ένωσιν της Μακεδονίας μετά της μητρός Ελλάδας» και ζητούσαν από την Ευρώπη να υποστηρίξει το δίκαιο αγώνα τους και να προστατέψει τα γυναικόπαιδα από την τουρκική θηριωδία. Και η διακήρυξη καταλήγει :

«Διά τούτο ηναγκάσθημεν να καταφύγωμεν εις τα όπλα, ίνα αποθάνωμεν τουλάχιστον ως άνθρωποι και Έλληνες, εάν δεν μας επιτραπή να ζήσωμεν ως άνθρωποι λογικοί και ελεύθεροι».

Την διακήρυξη υπογράφουν τα μέλη της κυβέρνησης και οι αντιπρόσωποι των χωριών «Σκοτίνης, Παντελεήμονος, Πούρλιας, Αιγάνης, Πυργετού, Ραψάνης , Κρανιάς, Οζηρού, Σκαμνιών, Βολιανών, Καρυάς, Σέλλας, Κοκκινοπλού, Λιβαδίου, Αγίου Δημητρίου, Βροντούς, Κουντουριώτισσας, Μαλαθριάς, Καρίτσης,Στυπίου,Ζιάζιακου, Καρυών, Μηλέας, Μόρνας, Δράνιτσας, Κουλουκουρίου,Βελβενδού, Καταφυγίου». Στην κυβέρνηση συμπεριελήφθη σε λίγο και ο επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος Λούσης, φλογερός πατριώτης και ικανότατος ιεράρχης.

Από τις πρώτες μέρες της επανάστασης και σε σύντομο χρονικό διάστημα όλα τα χωριά του Ολύμπου και των Πιερίων από την Ραψάνη ως το Βελβενδό είχαν περιέλθει στα χέρια των επαναστατών. Μόνο η Κατερίνη παρέμενε υπό τον έλεγχο των Τούρκων.

Στον Κολινδρό στις 22 Φεβρουαρίου ο επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος περιστοιχιζόμενος από τους αρχηγούς Βαγγέλη Χοστέβα, Παύλο Πατραλέξη και τους άντρες τους ύψωσε επίσημα την σημαία της επανάστασης. Μερικές μέρες μετά πυρπόλησε το επισκοπικό μέγαρο και αποχώρησε από τον Κολινδρό σε πιο οχυρή θέση, στη Μονή των Αγίων Πάντων.

Αιματοχυσία και λεηλασίες

Τουρκικές δυνάμεις υπό την ηγεσία του Ασάφ συγκεντρώνονται στην Κατερίνη και κατευθύνονται προς το Αιγίνιο (Λιμπάνοβο) και τον Κολινδό στις 28 Φεβρουαρίου.

Λίγες ημέρες μετά επιτίθεται κατά του Λιτοχώρου.

Ακολουθούν θηριωδίες. Λεηλασίες σπιτιών, εκκλησιών, βιασμοί γυναικών, βασανιστικοί θάνατοι ηλικιωμένων. Κάποια γυναικόπαιδα καταφέρνουν να σωθούν και να βρουν καταφύγιο στα γύρω δάση και στο μοναστήρι του Αγ. Διονυσίου.

Ρακένδυτοι και νηστικοί με πλοία στην Θεσσαλονίκη

Μπροστά στις νέες απειλές του Ασάφ οι Λιτοχωρίτες επιστρέφουν στα λίγα σπίτια που διασώθηκαν.

Όμως και πάλι ακολουθούν νέες θηριωδίες. Μετά από πολλές μέρες χωρίς φαγητό, μεταφέρονται ρακένδυτοι με πλοία στη Θεσσαλονίκη.

Ο πρόξενος της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη Κωνσταντίνος Βατικιώτης και ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης συνέστησαν επιτροπές που διενεργούσαν εράνους μεταξύ των Ελλήνων για την ανακούφιση των προσφύγων. Πολλοί από αυτούς τους Λιτοχωρίτες έμειναν μόνιμα, αφομοιώθηκαν με τους Θεσσαλονικείς, και αποτέλεσαν τον πυρήνα της παροικίας των «εν Θεσσαλονίκη Λιτοχωριτών».

Νέες βιαιότητες και αυλαία

Στις 19 Απριλίου 1878 με τη διαμεσολάβηση Άγγλων διπλωματών συμφωνήθηκε στο Λουτρό Καρδίτσας (επίκεντρο της θεσσαλικής εξέγερσης) η κατάπαυση του πυρός από τα επαναστατικά σώματα που δρούσαν στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία με την υπόσχεση γενικής αμνηστίας από την πλευρά της Τουρκίας και με την υπόσχεση ότι θα ληφθούν υπ’ όψιν οι αγώνες και ότι οι Ελληνικοί πόθοι θα προστατευθούν στο συνέδριο του Βερολίνου τον Ιούνιο του 1878.

Το διάστημα που ακολούθησε, τα χωριά που επαναστάτησαν υπέφεραν από τις ληστείες που διέπρατταν τα διάφορα σώματα Κιρκασίων και Τουρκαλβανών, αλλά και τακτικών ή άτακτων τουρκικών στρατευμάτων. Βιαιοπραγίες, φυλακίσεις, λεηλασίες αρπαγές και φόνοι αθώων ακολούθησαν.

Έτσι τελείωσε η Επανάσταση του Ολύμπου το 1878, η οποία ενίσχυσε Διπλωματικά την θέση της Ελλάδας στο συνέδριο του Βερολίνου, που αναθεώρησε τους όρους της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, περιόρισε δηλαδή την Βουλγαρία στα φυσικά της σύνορα και απέδωσε στην Ελλάδα 3 χρόνια μετά, την Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου.

Ο Σύλλογος Λιτοχωριτών

Ο Σύλλογος Λιτοχωριτών ιδρύθηκε το 1934 και από τότε βρίσκεται συνεχώς σε λειτουργία, διαθέτοντας ιδιόκτητη στέγη και γραφείο στην οδό Μπιζανίου 44. Αυτή την εποχή εκτιμάται ότι υπάρχουν στη Θεσσαλονίκη περίπου 4.000 Λιτοχωρίτες με πολλές και ποικίλες δραστηριότητες σε πολλούς τομείς, όπως εμπορική ναυτιλία, ελεύθεροι επαγγελματίες, γιατροί, καθηγητές, δάσκαλοι, δημόσιοι υπάλληλοι, οικοδόμοι, φοιτητές, συνταξιούχοι κτλ.

Οι πρώτοι Λιτοχωρίτες εγκαταστάθηκαν από αιώνες στη Θεσσαλονίκη, από το Απελευθερωτικά Κινήματα του 1808 και 1854 και κυρίως μετά την Επανάσταση του Ολύμπου, στα 1878, όπου πρωτοστάτησαν οι κάτοικοι του Λιτοχώρου με την τοπική Επαναστατική Κυβέρνηση με Πρόεδρο τον μεγαλέμπορο Ευάγγελο Κοροβάγγο. Οι Τούρκοι, αφού έκαψαν το Λιτόχωρο και μετά από διπλωματικές πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, μετέφεραν ένα σημαντικό τμήμα του Λιτοχωρίτικου πληθυσμού, κυρίως προεστούς (περίπου 180 οικογένειες), στη Θεσσαλονίκη, στο Πεδίο του Άρεως, σημερινό Γ’ Σώμα Στρατού, από το οποίο ένα μέρος παρέμεινε μόνιμα πια στην πόλη. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν και άλλοι Λιτοχωρίτες, κυρίως ναυτικοί, οικοδόμοι και επαγγελματίες.

Χώρος συνάντησης των Λιτοχωριτών ήταν, από τα τέλη του 19ου αιώνα, το καφενείο με την επωνυμία «Λιτόχωρο» ή το «καφενείο του Τσιάλη», όπως το έλεγαν αργότερα οι Λιτοχωρίτες. Αυτό βρισκόταν στην Παλιά Παραλία, στη θέση όπου ήταν μεταπολεμικά το καφενείο «Αιγαίον». Ήταν στέκι κυρίως των Λιτοχωρινών καπεταναίων και ναυτικών, που έδεναν τα καράβια τους ακριβώς απέναντι, δίπλα στα Αγιορείτικα. Στη συνέχεια χώρος συνάντησης είναι ο χώρος της ιδιόκτητης Στέγης, όπως προαναφέρθηκε.

Ο αριθμός των Λιτοχωριτών αυξήθηκε αρκετά και το 1934 αποφάσισαν να δημιουργήσουν σύλλογο με την επωνυμία «Σύλλογος των εν Θεσσαλονίκη Λιτοχωριτών» καθώςκαι το 1966 τη Στέγη, στην οδό Μπιζανίου 44, όπου έκτοτε στεγάζεται.

Σήμερα οι Λιτοχωρίτες κατοικούν διεσπαρμένοι σε ολόκληρο το πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης, όμως αρκετοί διαμένουν από πολύ παλιά στην περιοχή του κέντρου Θεσσαλονίκης, Γ’ Σώματος Στρατού, Αγίας Τριάδας, Σχολής Τυφλών, Παπαφείου Ορφανοτροφείου, Φάληρο, Τούμπα, Τριανδρία.

Η εκδήλωση της Κυριακής

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο “Σταύρος Κουγιουμτζής”, Αποστόλου Σαμανίδη 21, κτίριο του Δημαρχείου του Δήμου Πυλαίας – Χορτιάτη, στο ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, την Κυριακή, 3 Μαρτίου 2024.

Στα γεγονότα της Επανάστασης και της συμμετοχής του Λιτοχώρου και της παρολύμπιας περιοχής σ’ αυτή, αναφέρθηκε εμπεριστατωμένα ο ομιλητής κ. Λάζαρος Καναβούρας, μελετητής της Τοπικής Ιστορίας και Παράδοσης, πρώην Πρόεδρος του Ο.Λ.Θ. Την εκδήλωση πλαισιώσε η Χορωδία του Συλλόγου μας και η Χορωδία του Ιδρύματος “Ιωάννης Σακελλαρίδης” Λιτοχώρου με τη συνοδεία μουσικών παραδοσιακών οργάνων.

Στόχος της εκδήλωσης ήταν ν’ αναδειχθεί η μεγάλη σημασία και συμβολή της Επανάστασης του 1878 στους απελευθρωτικούς αγώνες του Έθνους και στη διαμόρφωση του ιστορικού σκηνικού στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Η Επανάσταση, αν και στρατιωτικά απέτυχε, με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή του Λιτοχώρου και των ξεσηκωμένων χωριών των παρολύμπιων περιοχών Θεσσαλίας και Μακεδονίας, εντούτοις ανέτρεψε δυναμικά τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και καθόρισε διπλωματικά και θετικά για τη Βόρεια Ελλάδα τους όρους της Συνθήκης του Βερολίνου.

Πηγές:

Το χρονικό της Επανάστασης του Ολύμπου του 1878 – Δήμος Δίου-Ολύμπου

Η Επανάσταση του Ολύμπου 1878 – Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου

Σύλλογος Λιτοχωριτών Θεσσαλονίκης

Επανάσταση του Λιτοχώρου – Wikipedia