Η Σφαγή των Πύργων: 80 χρόνια από το δεύτερο μεγαλύτερο ολοκαύτωμα των Ναζί στην Ελλάδα

80 χρόνια συμπληρώνονται από τη Σφαγή των Πύργων ή αλλιώς το Ολοκαύτωμα των Πύργων, ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα των ναζί στη χώρα μας, κατά τη διάρκεια της γερμανικής φασιστικής κατοχής.

Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο ολοκαύτωμα των ναζί στην Ελλάδα μετά από αυτό των Καλαβρύτων.

Το χωριό καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς και θανατώθηκαν από το γερμανικό στρατό 327 από τους 1.302 κατοίκους του, στα πλαίσια της επιχείρησης των Γερμανών στη Δυτική Μακεδονία με την κωδική ονομασία Μαγιάτικη Καταιγίδα.

Η Σφαγή των Πύργων Εορδαίας (παλ. Κατράνιτσα) έλαβε χώρα στις 23 και 24 Απριλίου 1944.

Είχε προηγηθεί τον Μάρτιο του 1944 η επίθεση και η σφαγή στα Ερμακιά.

Μετά από ένα μήνα οι Γερμανοί επιτέθηκαν στους Πύργους και το Μεσόβουνο, με τη συμμετοχή ακόμη και της αεροπορίας τους από τα πυρά της οποίας σκοτώθηκαν και μικρά παιδιά. Σε όλα αυτά τα χωριά οι Γερμανοί συνάντησαν έντονη αντίσταση των ανταρτών, η οποία τους ερέθισε ακόμη περισσότερο.

Οι Γερμανοί μπήκαν στο χωριό, συνέλαβαν και σκότωσαν 327 άνδρες, γυναίκες και παιδιά.

Πολλά από τα θύματα εκτελέστηκαν μαζικά ή πυρολύθηκαν μέσα σε αχυρώνες ενώ παιδιά και βρέφη φονεύθηκαν με ξιφολόγχες. Στη συνέχεια, 1.400 επιζήσαντες από τους Πύργους και το Μεσόβουνο οδηγήθηκαν πεζοί, ως όμηροι, σε χάνι της Πτολεμαΐδας. Καταστράφηκαν τα 365 από τα 385 σπίτια, δημόσια κτήρια και εκκλησίες (εκτός από τρεις) και κατασχέθηκαν οικοσκευές, ζώα, τουλάχιστον 10 τόνοι σιτάρι, 12.000 γιδοπρόβατα, 3.500 ιπποειδή και βοοειδή.

Επίσης διαπράχθηκαν βιασμοί οι οποίοι κατ’ άλλες μαρτυρίες συνέβησαν μέσα στον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και κατ’ άλλους στην πλατεία του χωριού.

“Στην περίπτωση των Πύργων, το πιο συγκλονιστικό είναι ότι κάποια στιγμή συγκέντρωσαν όλα τα γυναικόπαιδα στην εκκλησία της Μεταμορφώσεως.

Καλούν οι Γερμανοί και οι Έλληνες συνεργάτες τους στο ιερό αρχικώς τις όμορφες γυναίκες και τις βιάζουν. Στη συνέχεια, ακολουθούν τα κορίτσια τα ανύπαντρα, έπονται τα ανήλικα κορίτσια και καταλήγουν και στα αγοράκια.

Αυτό δείχνει ότι η διάθεσή τους ήταν όχι απλώς να τιμωρήσουν τους κακούς συνεργάτες, αλλά να προχωρήσουν σε ατίμωση του πληθυσμού“, έχει δηλώσει στη Μηχανή του Χρόνου ο δημοσιογράφος, Νίκος Ασλανίδης.

Υπεύθυνος για τη σφαγή των Πύργων ήταν ο Καρλ Σύμερς, διοικητής του 7ου Συντάγματος της 4ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας των Ες Ες.

Πρόκειται για τον συνταγματάρχη που, εκτός από την Κλεισούρα, αιματοκύλισε το Δίστομο, την Υπάτη και τη Σπερχειάδα.

Ο Σύμερς είχε μάλιστα παρασημοφορηθεί από τη Βέρμαχτ με τον Σταυρό των Ιπποτών, τον οποίο από ό,τι φαίνεται κέρδισε διαπράττοντας μαζικές εκτελέσεις αμάχων, τους οποίους βάφτιζε ένοπλους αντάρτες. Εκτός από τον συνταγματάρχη Γεώργιο Πούλο, κανείς από τους υπευθύνους της σφαγής των Πύργων και της Εορδαίας γενικότερα, Γερμανούς, Τουρκμένιους και Έλληνες, δεν τιμωρήθηκε αργότερα από τις ελληνικές αρχές.

Οι δε κάτοικοι άλλων περιοχών που συμμετείχαν στην επιχείρηση φαίνεται πως χρησίμευσαν ως οδηγοί, δεσμοφύλακες, συλλέκτες ζώων, πολεμοφοδίων και αγροτικών προϊόντων. Στους Πύργους οι Έλληνες αυτοί ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με κατασχέσεις λιρών και κοσμημάτων, τα οποία έπαιρναν από τις γυναίκες.

«Σε κάψαν οι προδότες μαζί κι οι Γερμανοί»

Η εκπομπή της ΕΡΤ «Η ΕΡΤ στη Βόρειο Ελλάδα» αποτελεί το τρίτο μέρος μιας τριλογίας μαζί με τα επεισόδια «Πεθαίνοντας στα Κερδύλια» και «Ολοκαύτωμα» κατέγραψε και πρόβαλε άγνωστες πτυχές της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην περιοχή.

Η εκπομπή προβλήθηκε πρώτη φορά στις 15 Φεβρουαρίου 1982.

Μέσα από τις αφηγήσεις των κατοίκων που γλύτωσαν, μαθαίνουμε το χρονικό της σφαγής στους Πύργους Κοζάνης.

«Μαζί με τους Γερμανούς ήταν και οι εθνοπροδότες. Πήγαν και κατέθεσαν ότι το χωριό τροφοδοτεί τον ΕΛΑΣ με όπλα και τρόφιμα και ότι όλοι οι άνδρες είναι στο βουνό και πολεμάνε. Περικυκλώσανε το χωριό οι Γερμανοί μαζί με τους εθνοπροδότες που ήταν δύο τάγματα από όλο το νομό Κοζάνης. Άλλοι ήταν με τη γερμανική στολή, άλλοι με προσωπίδες, άλλοι με μαύρα γυαλιά και άλλοι με περιβραχιόνια και πολιτικά και περιφρουρούσαν τα γυναικόπαιδα, οι συνεργάτες των Γερμανών» αναφέρει μια μαρτυρία που καταγράφηκε στην εκπομπή.

«Στην αρχή μας είχαν όλους συγκεντρωμένους άνδρες, γυναίκες, παιδιά. Μετά μας χώρισαν τους άνδρες και χωριστά τα γυναικόπαιδα. Έπαιρναν τους γέρους για να δουν εάν έχουν πιστόλια ή μαχαίρια. Και όντως κάποιοι είχαν κάποια μικρά σουγιαδάκια» εξομολογείται ένας άνδρας που έζησε τη θηριωδία.

«Μας σήκωσαν από τα σπίτια. Μας έφεραν εδώ. Τα πολυβόλα γύρω γύρω μας κύκλωσαν έτοιμα να μας πυροβολήσουν. Τα κοιτάγαμε τα πολυβόλα και κλαίγαμε όλοι γιατί ξέραμε ότι θα μας σκοτώσουν» σημειώνει μια γυναίκα που έζησε τις φρικτές εκείνες στιγμές.

Άλλη μαρτυρία κατοίκου αναφέρει:

«Μετά ήρθε ο αγγελιοφόρος και ρώτησε πόσες ώρες απέχει η Πτολεμαΐδα και το Περδίκα. Είπαμε ότι είναι 5 ώρες. Μας χώρισαν έξι άτομα. Οι δύο φύγαν προς Αγ. Παρασκευή. Τον έναν τον σκότωσαν. Μετά διέταξαν τα γυναικόπαιδα να πάνε προς Πτολεμαΐδα. Ο κόσμος ήταν σε πανικό. Δεν ήξερε κανείς εάν θα μας σκοτώσουν. Άρχισε να φεύγει ο κόσμος δεξιά και αριστερά. Όποιος έφευγε τον σκότωναν με τα πολυβόλα». 

«Στη διαδρομή σκότωσαν ένα ταλαίπωρο παιδί που δεν μπορούσε να περπατήσει…» αναφέρει άλλη ανατριχιαστική μαρτυρία.

«Μας έφεραν έναν κρεμασμένο έξω από τα Χάνια. Λέγαμε και εμάς η ίδια μοίρα μας περιμένει…».

«250-300 άτομα ανέβηκαν στους πρόποδες και τα υψώματα του Βερμίου. Στην κορυφή της Αβαρίκας βρέθηκαν περίπου 180 γυναικόπαιδα».

«Ένα βράδυ ήρθαν με τα πολυβόλα. Τι να κάναμε γυναίκες ήμασταν. Μας έβαλαν στα γόνατα και τα πολυβόλα μπροστά μας. Αρχίζαμε κλαίγαμε, αγκαλιαζόμασταν και αποχαιρετούσαμε ο ένας τον άλλον…».

«Η μακαρίτισσα η μάνα μου με έσπρωξε σε μια χαράδρα και έτσι γλίτωσα…».

Στο τέλος της εκπομπής οι συγγενείς των θυμάτων περνούν μπροστά από την κάμερα και αναφέρουν τα μέλη της οικογένειάς τους που δολοφονήθηκαν από τις δυνάμεις κατοχής.

Ένας από τους λιγοστούς επιζώντες του Ολοκαυτώματος των Πύργων ήταν ο 8χρονος τότε Στάθης Χαϊτίδης. Εκείνος και ο πατέρας του γλίτωσαν τον θάνατο την τελευταία στιγμή.

Όμως, δεν στάθηκαν εξίσου τυχερά επτά μέλη της οικογένειάς τους: η μητέρα του μικρού τότε Στάθη, τα τέσσερα αδέρφια του, η γιαγιά του και η θεία του. Η μητέρα του Χαϊτίδη ήταν 28 ετών, το μικρότερο αδερφάκι του ενός έτους και το μεγαλύτερο δέκα χρόνων.

«Είχαν βάλει τα γυναικόπαιδα σε έναν αχυρώνα. Τα πασπάλισαν µε µια εύφλεκτη σκόνη και µε µια σφαίρα λαµπάδιασαν όλοι µαζί.

Ακούσαμε την κραυγή που έβγαζαν ταυτόχρονα 88 γυναικόπαιδα. Αυτή την κραυγή την ακούω κάθε µέρα» δήλωσε ο Χαϊτίδης σε συνέντευξή του.

Μοιρολόι για τη σφαγή της Κατράνιτσας:

Κατράνιτσα καημένη, πανέμορφη και ξακουστή

Σε κάψαν οι προδότες μαζί κι οι Γερμανοί.

Σε κάνανε βεράνι και όλα τα λούσα σου

Δεν σκέφθηκαν λιγάκι καημένη, πάει η ψυχούλα σου.

Εκεί που εδονούσαν μεγάλα κτήρια,

Τώρα νεκροταφεία καημένη μόνο μ’ ερείπια.

Κλαιν’ και πικρά θρηνούνε αδέλφια και γονείς,

Κλαιν’ τα πουλιά στα δένδρα, βογγάει και η γης.

Θύματα 400 μεσ’ τα χαλάσματα

Τους ψέλνουνε από γύρω καημένη με ύμνους και άσματα.

Το σύνταγμα 16 από μακριά ζητά

Που ειν’ οι Καστρανιτσιώτες καημένη, δεν βγάζουνε μιλιά.

Ελεύθεροι πια τώρα, γυρίζουνε, Σέρνουνε τους προδότες τους ψιθυρίζουνε.

Ειν’ η Δημοκρατία ο μόνος όρκος μας Γι’ αυτό πρέπει λιγάκι να γίνει ο λόγος μας.

Πηγές

ΕΡΤ – Η Σφαγή των Πύργων – 23 Απριλίου 1944

Μηχανή Του Χρόνου – Το Ολοκαύτωμα Των Πύργων Κοζάνης

Σπύρος Κουζινόπουλος – Πύργοι Εορδαίας: Ένα χωριό που αφανίστηκε ολόκληρο από τους ναζί και τους συνεργάτες τους