Η τραγωδία που στοίχειωσε τα Πιέρια Όρη και βύθισε στο πένθος δεκάδες οικογένειες λίγο πριν τα Χριστούγεννα

Εικόνες: Eurokinissi

Το ημερολόγιο έδειχνε 17 Δεκεμβρίου 1997. Ήταν η μέρα που πάγωσε ο χρόνος για τους επιβαίνοντες της πτήσης 241 της Aerosvit που αναχώρησε από το Αεροδρόμιο Μπόρυσπολ του Κιέβου με κατεύθυνση το Αεροδρόμιο «Μακεδονία» στη Θεσσαλονίκη.

Το αεροσκάφος, τύπου Γιάκοβλεφ, κατά τη διάρκεια αποτυχημένης προσέγγισης του στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης, χάνεται ξαφνικά από τα ραντάρ και συντρίβεται στα Πιέρια Όρη με αποτέλεσμα 72 άνθρωποι (επιβάτες και μέλη του πληρώματος) να χάσουν όλοι τη ζωή τους.

Τα Χριστούγεννα που έγιναν εφιάλτης και το τραγικό παιχνίδι της μοίρας

Η πτήση ήταν αρχικά προγραμματισμένη να πραγματοποιηθεί με αεροσκάφος τύπου Boeing 737.

Και όντως το πρώτο σκέλος της μεταξύ Κιέβου και Οδησσού, πραγματοποιήθηκε με το Boeing 737, αλλά λόγω τεχνικών προβλημάτων με τους κινητήρες, το αεροσκάφος αντικαταστάθηκε με ένα τύπου Yakovlev Yak-42.

Η πτήση συνέχισε με κατεύθυνση τη Θεσσαλονίκη. Καθώς το αεροσκάφος προσέγγιζε το αεροδρόμιο, απέτυχε στην ενόργανη προσγείωση (Instrument Landing System, (ILS) και έπρεπε να πραγματοποιήσει εκ νέου προσπάθεια προσγείωσης. Δόθηκε εντολή στο πλήρωμα να κατευθύνει το αεροσκάφος βόρεια και να αναμένει για τη δεύτερη προσπάθεια. Το πλήρωμα δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει την προβλεπόμενη πορεία και κατεύθυνε το αεροσκάφος δυτικά-νοτιοδυτικά, πετώντας προς τη πλαγιά των Πιερίων Ορέων στα 1.006 μέτρα (3.300 πόδια).

Οι επιβάτες του αεροσκάφους ήταν στην πλειοψηφία τους Έλληνες με καταγωγή από την Αιανή Κοζάνης, το Βελβεντό Κοζάνης, τον Κρόκο Κοζάνης, το Νέο Σκοπό Σερρών.

Οι Έλληνες επιβάτες ήταν εργαζόμενοι σε ελληνική κατασκευαστική εταιρεία, που είχε αναλάβει έργα στην Ουκρανία κι επέστρεφαν στην πατρίδα για τις εορτές των Χριστουγέννων, λόγω παγετού.

Ήταν προγραμματισμένο να επιστρέψουν κανονικά τον Μάρτιο, αλλά η θερμοκρασία στην Ουκρανία είχε φτάσει στους -40 βαθμούς και έτσι αποφασίστηκε να αποχωρήσουν και λόγω Χριστουγέννων, με τους συγγενείς τους να τους περιμένουν με ανυπομονησία, χωρίς όμως να γνωρίζουν το τι θα επακολουθούσε.

Η συντριβή και η άνιση μάχη με τον χρόνο

Λίγο πριν τις 9 το βράδυ το αεροσκάφος προσεγγίζει το αεροδρόμιο «Μακεδονία» με τους χειριστές του κέντρου ελέγχου να το βλέπουν στα ραντάρ τους.

Ο Ουκρανός πιλότος σε σπαστά αγγλικά ενημερώνει τον πύργο ελέγχου ότι είναι έτοιμος για προσγείωση σε μια Θεσσαλονίκη που ναι μεν υπήρχε πυκνή νέφωση, αλλά η ορατότητα ήταν καλή.

Οι πιλότοι δεν κατάφεραν να προσεγγίσουν το «Μακεδονία» και για άγνωστο λόγο παίρνουν διαφορετική κατεύθυνση από αυτή που τους υποδείχτηκε.

Επί 18 λεπτά οι χειριστές κάνουν άσκοπους κύκλους προσπαθώντας να βρουν ξανά το αεροδρόμιο, αλλά τελικά «καρφώνονται» στα Πιέρια Όρη.

Το αεροσκάφος χάνεται από τα ραντάρ και η επικοινωνία με το πιλοτήριο διακόπτεται.

Οι συγγενείς των θυμάτων αρχίζουν να συγκεντρώνονται στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης με την αγωνία διαρκώς να μεγαλώνει, καθώς οι ώρες περνούσαν και κανένα νέο δεν υπήρχε από το ουκρανικό αεροσκάφος.

Πλέον στις αρμόδιες υπηρεσίες έχει σημάνει συναγερμός.

ΕΚΑΒ, Πυροσβεστική, Αστυνομία βρίσκονται επί ποδός και κατευθύνονται στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ Μεθώνης και Λιτοχώρου στην Πιερία, καθώς εκεί υπολογίζονταν το σημείο της πρόσκρουσης.

Την Πέμπτη το πρωί όλες οι επίγειες δυνάμεις που βρίσκονταν στο σημείο ξεκίνησαν τις έρευνες με αντίπαλο όμως την πρωτόγνωρη κακοκαιρία.

Το χιόνι στην Πιερία ξεπερνάει τους 50 πόντους, την ώρα που η ομίχλη σκεπάζει τα πάντα.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι την πρώτη ημέρα των ερευνών τα κλιμάκια που βρίσκονταν στο σημείο έφτασαν σε απόσταση αναπνοής από το χώρο της τραγωδίας, αλλά δεν το γνώριζαν λόγω των καιρικών συνθηκών και της χαμηλής ορατότητας που επικρατούσε.

Στις έρευνες συμμετέχει και το Ναυτικό, ενώ συνδράμει και η Πολεμική Αεροπορία με το πρώτο C-130 να απογειώνεται από την Ελευσίνα.

Το αεροσκάφος εντοπίζεται τελικά το Σάββατο το μεσημέρι.

Εικόνες χάους και καταστροφής.

Συντρίμμια και νεκροί.

«Ιδιαίτερα δύσκολο πρακτικά, αλλά και μακάβριο καθίσταται πλέον το έργο της αναγνώρισης των πτωμάτων, που στις περισσότερες περιπτώσεις θα γίνει με καθαρά επιστημονικά μέσα (γενετικά και αιματολογικά δεδομένα, οδοντοστοιχίες, ακόμα και με πληροφορίες από συγγενείς για ενδυματολογικά και άλλα χαρακτηριστικά τους)», μετέδιδε ο τύπος της εποχής.

Σε ρεπορτάζ της εποχής διαβάζουμε:

Με αργούς και βασανιστικούς ρυθμούς συνεχίζεται και σήμερα η διαδικασία αναγνώρισης των πτωμάτων του μοιραίου “Γιάκοβλεφ”, στο Νοσοκομείο “Παπαγεωργίου” των δυτικών συνοικιών Θεσσαλονίκης, όπου χτες μεταφέρθηκαν λίγο μετά τη μία το μεσημέρι και οι σωροί των τελευταίων τριών επιβατών που βρίσκονταν εγκλωβισμένοι κάτω από την άτρακτο του αεροσκάφους.

Μέχρι χτες είχαν αναγνωριστεί τα πτώματα 33 Ελλήνων και 7 Ουκρανών και ένα νέο στοιχείο που προκύπτει είναι ότι οι επιβάτες ήταν 73 και όχι 71! Στη λίστα που δόθηκε από την ουκρανική εταιρία περιλαμβάνονταν πέντε παιδιά, δύο της οικογένειας Λόμπας,το 14μηνο βρέφος Μαρία – Ηλέκτρα Καλστίδου και δύο της οικογένειας Μαυριγκοπούλου.Από αυτά, τα τρία πρώτα αναγνωρίστηκαν. Αναγνωρίστηκαν επίσης δύο παιδιά της οικογένειας Μάσλοβα,που δεν περιλαμβάνονταν στην αρχική λίστα των 71 επιβατών.

Οπως είπαν οι ιατροδικαστές, άλλα 4 πτώματα είχαν στοιχεία αναγνωρισιμότητας και ανάμεσά τους βρίσκονταν ο πιλότος και ο συγκυβερνήτης. Τα πτώματά των τελευταίων μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ για μία σειρά ειδικών ιστολογικών και άλλων εξετάσεων προκειμένου να διαπιστωθεί η φυσική τους κατάσταση την ώρα του ατυχήματος.

Ανάμεσα στις σωρούς υπάρχουν και 7 απανθρακωμένα πτώματα, τα οποία μαρτυρούν την έκρηξη που ακολούθησε με την πτώση του μοιραίου αεροπλάνου. Η αναγνώρισή τους ήταν σχεδόν αδύνατη. Επίσης υπάρχουν πέντε παιδιά, ανάμεσά τους και το 14μηνο βρέφος Καλτσίδη, που βρέθηκε στην αγκαλιά της μητέρας του.

Την πρώτη ουσιαστικά μέρα της οδυνηρής αυτής διαδικασίας, την Κυριακή, οι ιατροδικαστές, με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή του ΑΠΘ Δημήτρη Ψαρούλη, δούλευαν ως τις 3.30 τα ξημερώματα. Χτες η ομάδα ενισχύθηκε και με πέντε Ουκρανούς ιατροδικαστές που έφτασαν λίγο πριν το μεσημέρι, μαζί με τον υφυπουργό Υγείας της Ουκρανίας, στη Θεσσαλονίκη.

Ιδιαίτερα δύσκολο κρίνεται το έργο των ιατροδικαστών οι οποίοι καλούνται να βρουν την ταυτότητα των θυμάτων από τα δακτυλικά αποτυπώματα, με εξετάσεις οδοντοστοιχιών, προσωπικά αντικείμενα που βρέθηκαν επάνω τους και από κάποια εμφανή ιδιαίτερα σημάδια των νεκρών, με αιματολογικές και ιστολογικές εξετάσεις.

Για τη στήριξη των συγγενών έχει προβλεφτεί και υπάρχουν στο νοσοκομείο ψυχολόγοι, παθολόγοι και καρδιολόγοι, ώστε να αντιμετωπιστεί κάθε απρόοπτο ενδεχόμενο. Δεκάδες είναι εξάλλου ακόμα οι συγγενείς που περιμένουν να αναγνωρίσουν τους δικούς τους ανθρώπους. Μέσα στη διάρκεια αυτής της χρονοβόρας και οδυνηρής διαδικασίας η αναμονή χωρίς αποτέλεσμα δημιουργούσε ένταση. Πολλές φορές οι συγγενείς των θυμάτων αγανάκτησαν με τους αργούς, όπως εκτιμούν οι ίδιοι, ρυθμούς που γίνεται η αναγνώριση και κατήγγειλαν πως το κράτος αδιαφορεί.

Μέχρι χτες το απόγευμα 22 οικογένειες είχαν παραλάβει τις σωρούς των δικών τους και τις οδήγησαν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, όπου εκεί θα εξελιχθεί ο τραγικός επίλογος.

Τα ονόματα όσων αναγνωρίστηκαν είναι: Μπίλσκα Ιβάνοβα – Καλστίδου με το 14μηνο βρέφος Μαρία – Ηλέκτρα,Αρθουρ Λόμπας,Ανια Λόμπας,δύο παιδιά της οικογένειας Μάσλοβα,Ανέτα και Λολίτα,Σταύρος Ματζιρτζής,Αθανάσιος Μπίκας,Λάμπρος Νικολός,Σωτήρης Κόντης,Ιορδάνης Χαραλαμπίδης,Αλέξανδρος Νασιόπουλος,Τριάδα Καραφυλλούδη,Δημήτρης Ζαρκάδας,Ηλίας Ζαρκάδας,Νίκος Χαρέλας,Νίκος Στάμου,Μανώλης Βασιλειάδης,Δημήτρης Βαρσάμης,Απόστολος Γκαϊτατζής,Γιώργος Καμπούρης,Δημήτρης Πετρόπουλος,Μιχάλης Κόης,Γιώργος Αδαμίδης,Γιώργος Κοντός,Ιωάννης Κύρου, Μιχάλης Ζαμπακιάν,Γαλάνης Νίκος,Κωνσταντίνος Λαγός,Παρτσινέβελος Κώστας,Ανατόλι Λάλακ,Πασχάλης Μαυριγκόπουλος,Πασχάλης Καραθανάσης,Ρεγγίνα Λεμπέσκο,Ελισαίος Ουσιπιάδης,Κώστας Πελέκης,Γιώργος Σιδηρόπουλος,Στεφανίδου Βιολέτα,Σεργκέι Τσιστένγκο και Γεωργία Τσακμάκη.

Η τραγωδία του Γιάκοβλεφ γίνεται διπλή καθώς ένα ένα μεταγωγικό C-130 της Πολεμικής Αεροπορίας είχε προσκρούσει στο όρος Πάστρα, στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας, με αποτέλεσμα να βρουν τραγικό θάνατο και τα πέντε μέλη του πληρώματός του.

Το αεροσκάφος μετέβαινε στην Τανάγρα για να παραλάβει καταδρομείς, οι οποίοι θα έπαιρναν μέρος στις έρευνες για τον εντοπισμό του ουκρανικού αεροσκάφους.

Το θέμα απασχολεί έντονα για ημέρες την επικαιρότητα.

Οι εφημερίδες της εποχής εστιάζουν στα σενάρια της τραγωδίας συνοψίζοντας τα σε τρία.

• Δεν υπάρχει ραντάρ προσγείωσης
• Βλάβη στα όργανα του αεροσκάφους, που δεν αντελήφθη ο πιλότος
• Ο πιλότος δεν «διάβασε» τις οδηγίες του Πύργου Ελέγχου για τη διαδικασία προσγείωσης

Ανθρώπινος πόνος, καταγγελίες για «μπίζνες» και «κράτος αυθαιρεσίας»

Σχεδόν έναν χρόνο μετά την τραγωδία η εφημερίδα «Μακεδονία» φέρνει στο φως τα όσα δεν έγιναν μετά τη μοιραία νύχτα, αλλά και τις τραγικές ιστορίες συγγενών των θυμάτων που εκτός από το πένθος τους είχαν να αντιμετωπίσουν και την αδιαφορία της Πολιτείας.

Οι αρμόδιοι φορείς δεν φρόντισαν να περισυλλέξουν προσωπικά αντικείμενα και ανθρώπινα λείψανα από τον τόπο της τραγωδίας, ενώ καταγγέλλονται ακόμη και εκμεταλλεύσεις του χώρου για «τουριστικούς» σκοπούς.

Οι συγγενείς αναγκάστηκαν μόνοι τους να περισυλλέξουν ό,τι απέμεινε, βιώνοντας νέες τραυματικές εμπειρίες.

Παρουσιάζονται χαρακτηριστικές περιπτώσεις οικογενειών που έμειναν χωρίς στήριξη: μια χήρα μητέρα πέντε παιδιών που ζει με ελάχιστη σύνταξη, γονείς που έχασαν παιδιά μαζί με πολύτιμο επιστημονικό και ιστορικό υλικό, καθώς και συγγενείς που αναζητούν την αλήθεια και τον καταλογισμό ευθυνών, όχι για οικονομική αλλά για ηθική δικαίωση.

Κοινός τόπος όλων είναι η αίσθηση ότι το κράτος δεν ανέλαβε τις ευθύνες του, άφησε αναπάντητα ερωτήματα και μετέφερε τις ευθύνες αλλού, οδηγώντας τους συγγενείς να αγωνίζονται μόνοι τους για δικαιοσύνη και μνήμη.

Η συνέχεια στη Δικαιοσύνη

Τη διερεύνηση των αιτίων της συντριβής του ουκρανικού αεροπλάνου ανέλαβε η αρμόδια επιτροπή της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας, με επικεφαλής τον παλαίμαχο πιλότο και έμπειρο ερευνητή Ακριβό Τσολάκη. 11 μήνες μετά εξέδωσε το πόρισμά της κι επέρριψε τις μεγαλύτερες ευθύνες στους πιλότους του αεροπλάνου και στην αδυναμία συνεννόησής τους με τον πύργο ελέγχου. Σημειώνεται ότι οι πιλότοι δεν γνώριζαν αγγλικά κι εκτελούσαν για πρώτη φορά το συγκεκριμένο δρομολόγιο.

Παράλληλα, κινήθηκαν και οι δικαστικές αρχές και παρέπεμψαν σε δίκη δύο ελεγκτές εναερίου κυκλοφορίας που είχαν βάρδια εκείνο το μοιραίο βράδυ στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης. Τους κατηγόρησαν ότι δεν αντιλήφθηκαν εγκαίρως το πρόβλημα και ότι δεν ζήτησαν τη συνδρομή του ραντάρ της Πολεμικής Αεροπορίας, οπότε το δυστύχημα θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί. Πρωτοδίκως καταδικάστηκαν σε 5 χρόνια φυλάκιση έκαστος, ενώ η ποινή τους μειώθηκε κατά οκτώ μήνες στο Εφετείο. Το 2005 ο Άρειος Πάγος περάτωσε το ποινικό σκέλος της υπόθεσης, επικυρώνοντας τις ποινές του Εφετείου και ανοίγοντας το δρόμο για αποζημιώσεις στους συγγενείς των θυμάτων.

Ορισμένοι από τους συγγενείς των θυμάτων προσέφυγαν στη Διοικητική Δικαιοσύνη ζητώντας αποζημίωση (χρηματική ικανοποίηση) από το Ελληνικό Δημόσιο για την ψυχική οδύνη που υπέστησαν από τον θάνατο των συγγενών τους (σύζυγος, παιδιά, αδέλφια, κ.λπ.).

Σε δημοσίευμα της ιστοσελίδας dikastiko.gr αναφέρει:

Το Διοικητικό Εφετείο Θεσσαλονίκης το 2010, σε 13 συγγενείς 3 Ελλήνων επιβατών που έχασαν την ζωή τους το μοιραίο εκείνο βράδυ, επιδίκασε αποζημιώσεις για ψυχή οδύνη, από 20.000 έως 100.000 ευρώ, ανάλογα με το βαθμό συγγένειας που είχαν.

Οι υποθέσεις οδηγήθηκαν στο ΣτΕ μετά από αναιρέσεις που άσκησε το Ελληνικό Δημόσιο κατά των Εφετειακών αποφάσεων.

Από τους 13 συγγενείς στο ΣτΕ αποφάσισε ότι για τους 8 δεν μπορεί να αποφανθεί καθώς το ύψος των αποζημιώσεων που τους επιδικάστηκαν είναι μικρότερο από το επιτρεπόμενο οικονομικό όριο του «φίλτρου» εισόδου υποθέσεων στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, που είναι τα 40.000 ευρώ. Έτσι, οι σύμβουλοι Επικρατείας αποφάνθηκαν μόνο ως προς την τύχη των υπολοίπων 8 συγγενών.

Κατ΄ αρχάς, τόσο το Εφετείο, όσο και το Α΄ Τμήμα του ΣτΕ, με πρόεδρο τον σύμβουλο Επικρατείας Σπυρίδωνα Μαρκάτη και εισηγήτρια την ομοιόβαθμο του Παρασκευή Μπραίμη, απέρριψε, ως αβάσιμο, τον ισχυρισμό του Δημοσίου ότι αποκλειστικά υπεύθυνη για την αποκατάσταση της ζημιάς των συγγενών των θυμάτων είναι η αεροπορική εταιρεία, σύμφωνα με τη σύμβαση της Βαρσοβίας του 1929 για τις διεθνείς αερομεταφορές. Οι δικαστές έκριναν ότι η εν λόγω σύμβαση δεν αποκλείει την παράλληλη ευθύνη του Ελληνικού Δημοσίου.

Πέρα από αυτό, το ΣτΕ αποφάνθηκε ότι η κρίση του Εφετείου ότι η επιμερισμός της ευθύνης για το τραγικότατο συμβάν είναι κατά 30% στο Δημόσιο και κατά 70% στην αεροπορική εταιρεία είναι εσφαλμένος, με αποτέλεσμα να επιδικάζεται μειωμένη αποζημίωση.

Δεν παραλείπουν μάλιστα οι σύμβουλοι Επικρατείας να επισημάνουν ότι είναι επιβεβλημένη η καταβολή αποζημίωσης, λόγω του φρικτού θανάτου και «τον επιπλέον διαμελισμό των σωμάτων των θυμάτων», με συνέπεια να καταστεί αναγκαία η τήρηση ης διαδικασίας της αναγνωρίσεως τους», όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν.

Τέλος, το ΣτΕ ανέπεμψε τις υποθέσεις στο Διοικητικό Εφετείο για τον ορθό επιμερισμό των ευθυνών μεταξύ Δημοσίου και αεροπορικής εταιρείας.

Δυο δεκαετίες εγκλωβισμένοι σε έναν ατέρμονα δικαστικό κυκεώνα

Το θέμα επανέρχεται στην επικαιρότητα το 2018 όταν το ΣτΕ είπε «ναι» αλλά αποφάσισε να αναπέμψει στο Εφετείο για τον επιμερισμό ευθυνών μεταξύ Δημοσίου και εταιρείας.

Οι συγγενείς των θυμάτων δυο δεκαετίες μετά παρέμεναν εγκλωβισμένοι μεταξύ της τραγωδίας που βίωσαν και ενός πολυδάπανου και ατέρμονα δικαστικού κυκεώνα διεκδικώντας αποζημίωση από το Ελληνικό Δημόσιο για τον άδικο θάνατο των δικών τους ανθρώπων, του «χαμένου αεροσκάφους», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στις δικαστικές αποφάσεις.

72 κύκλοι για τους νεκρούς

Πριν από μερικά χρόνια το 3o Εργαστήριο Ζωγραφικής της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, μετά από πρόσκληση του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Άνω Μηλιάς Πιερίας και της Τοπικής Επιτροπής της Αγ. Παρασκευής υλοποίησε την εικαστική παρέμβαση «72 κύκλοι» που πραγματοποιήθηκε στην Άνω Μηλιά Πιερίας, στον περιβάλλοντα χώρο του Μνημείου Πεσόντων του Yakovlev.

Στη δράση συμμετείχε ομάδα φοιτητών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ με την εποπτεία και τον συντονισμό των καθηγητών του 3ου Εργαστηρίου Γ. Τσακίρη, Β. Βασιλακάκη, Σ. Παναγιωτάκη και Χ. Κεραμάρη.

Οι φοιτητές χρησιμοποίησαν φυσικά και τεχνητά υλικά που σταδιακά θα απορροφούνταν από τον χώρο και τον χρόνο μέσω της φυσικής τους μετάλλαξης.