«Ήταν μισή ώρα υπόθεση»: Σκηνοθέτης δείχνει πόσο εύκολο είναι να «πειράξει» κανείς το βίντεο της εμπορικής αμαξοστοιχίας

Εξελίξεις πάνω στη διερεύνηση του δυστυχήματος των Τεμπών έφερε η δημοσιοποίηση, πριν μερικές μέρες, κάποιων βίντεο από κάμερα κλειστού κυκλώματος, στα οποία απεικονίζεται η εμπορική αμαξοστοιχία που έμελλε να συγκρουστεί με τη μοιραία αμαξοστοιχία 62 το βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου 2023.

Υπενθυμίζεται ότι τα βίντεο παραδόθηκαν στον εφέτη ανακριτή από το Βασίλη Καπερνάρο, νομικό εκπρόσωπο της εταιρείας Interstar, η οποία έχει αναλάβει για λογαριασμό του ΟΣΕ τη φύλαξη και βιντεοεπιτήρηση του σιδηροδρομικού δικτύου. Σε αυτά, εμφανίζονται 13 βαγόνια, από τα οποία, σύμφωνα με την Hellenic Train, τα τρία πρώτα, που εκτροχιάστηκαν, μετέφεραν λαμαρίνες και τα υπόλοιπα εμπορευματοκιβώτια.

Μετά τη δημοσιοποίηση, ερωτήματα στο δημόσιο διάλογο προκάλεσε αφενός το γεγονός ότι τα βίντεο παραδόθηκαν σχεδόν δύο χρόνια μετά την τραγωδία, αφετέρου το κατά πόσο είναι γνήσια ή έχουν υποστεί κάποια επεξεργασία, ώστε να αποτελέσουν πειστήριο ότι η εμπορική αμαξοστοιχία δεν κουβαλούσε κάποια δεξαμενή με εύφλεκτες ουσίες.

Προσθαφαίρεση βαγονιών και μια αλεπού που… κόβει βόλτες

Ο Χρήστος Νικολέρης, σκηνοθέτης και παραγωγός, θέλησε να δει ο ίδιος κατά πόσο εύκολο είναι να παρέμβει κανείς στο συγκεκριμένο οπτικό υλικό. Επέλεξε το βίντεο που δείχνει την εμπορική αμαξοστοιχία να εισέρχεται στη σήραγγα του Πλαταμώνα, και έκανε κάποιες απλές αλλά εμφανείς αλλαγές: πρόσθεσε «επιπλέον» βαγόνια με λαμαρίνες στην αμαξοστοιχία, ανάμεσα στις μηχανές έλξης και τα βαγόνια με τα εμπορευματοκιβώτια. Επίσης, έσβησε τα μεταδεδομένα που εμφανίζονται πάνω στο αρχικό βίντεο (αριθμός κάμερας, ημερομηνία, ώρα), ενώ έβαλε και μια μικρή… αλεπού να περνά από το πλάνο. Ο ίδιος έθεσε το παραποιημένο βίντεο στη διάθεση της Parallaxi:

Το αρχικό βίντεο.

Το παραποιημένο βίντεο.

Σε επικοινωνία που είχε μαζί μας αναφέρει: «Μου φάνηκε υπερβολικό το γεγονός ότι εμφανίστηκαν ξαφνικά, μετά από δύο χρόνια, κάποια βίντεο και καλούμαστε όλοι να πειστούμε αυτοστιγμή ότι είναι αληθινά. Ακούγοντας διάφορα στο δημόσιο διάλογο από ειδήμονες και μη, ήθελα να διαπιστώσω πόσο εύκολο θα ήταν να παρέμβει κανείς και είπα να το δοκιμάσω».

Αναφέρει ότι το όλο «μανιπουλάρισμα» τού πήρε περίπου μισή ώρα, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση στη λεπτομέρεια. Για την παραποίηση χρησιμοποίησε το γνωστό λογισμικό επεξεργασίας DaVinci Resolve: «Χρησιμοποίησα το λογισμικό DaVinci, που έχει μεγάλες δυνατότητες αλλά χρησιμοποίησα τα πολύ απλά εργαλεία “κοψίματος” της εικόνας και της συρραφής που έχει. Κόβεις ένα σημείο, το κολλάς με ένα άλλο σημείο, προσθέτεις κάποια πράγματα ενδιάμεσα. Αν κάποιος μπορεί να διαθέσει χρόνο, μπορεί να κάνει ακόμα περισσότερα πράγματα. Υπάρχουν οι τεχνικές του compositing, όπου συνδυάζεις οπτικά στοιχεία από διαφορετικές πηγές σε μία εικόνα, ώστε να δημιουργήσεις την ψευδαίσθηση ότι αυτά τα στοιχεία είναι κομμάτι της ίδιας ενιαίας σκηνής.

» Εδώ δεν έκανα compositing (σύνθεση), που μπορείς να ζωγραφίσεις πάνω στην εικόνα ή να προσθαφαιρέσεις επιλεκτικά κάποια αντικείμενα. Απλώς απομόνωσα κάποια καρέ από το βίντεο, στα οποία καταγράφεται η κίνηση των βαγονιών με τις λαμαρίνες, και τα πολλαπλασίασα, ώστε στο μάτι του θεατή να φαίνεται ότι περνάνε περισσότερα βαγόνια. Επίσης, έσβησα την ημερομηνία και την ώρα του βίντεο, που σημαίνει ότι θα μπορούσα να περάσω στη θέση τους ό,τι θέλω εγώ. Και πρόσθεσα και την κίνηση με την αλεπουδίτσα, που την “ανίχνευσα” σε ένα άλλο σημείο του βίντεο».

Σχετικά με τον αν υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο στο βίντεο που να δυσκόλεψε ή να διευκόλυνε την παραποίηση, δηλώνει: «Το ότι το βίντεο είναι π.χ. σκοτεινό ή κακής ποιότητας δεν έπαιξε κανένα ρόλο. Αυτό που βοήθησε στο μανιπουλάρισμα είναι ότι η κάμερα είναι σταθερή, οπότε μπορείς να κόψεις διάφορα σημεία του βίντεο χωρίς να φαίνεται διακοπή στην κίνηση. Επίσης, βοηθάει ότι και το τρένο έχει σταθερή ταχύτητα. Κάθε βαγόνι εμφανίζεται στην οθόνη π.χ. για 15 καρέ, οπότε ξες πώς να αφαιρέσεις ή να προσθέσεις κομμάτια στο βίντεο χωρίς να αλλοιωθεί ο ρυθμός της κίνησης.

» Αυτό που ίσως θα με δυσκόλευε λίγο είναι το πώς αλλάζει το γύρω περιβάλλον από τα φώτα του τρένου που περνάει. Αυτό, όμως, θα με επηρέαζε μόνο αν ήθελα να “πειράξω” την αρχή και το τέλος της αμαξοστοιχίας, δηλαδή τις μηχανές και το τελευταίο βαγόνι. Αλλά εγώ “πείραξα” τα ενδιάμεσα βαγόνια».

Ο Δημήτρης Ζάχος είναι επίσης σκηνοθέτης. Μιλώντας στην Parallaxi, επιβεβαιώνει ότι «Και στο σινεμά, πλάνα με σταθερή κάμερα είναι πιο εύκολα να τα επεξεργαστεί κανείς». Για το συγκεκριμένο βίντεο, υποστηρίζει ότι το «σκηνικό» διευκολύνει την επεξεργασία του: «Είναι νύχτα, είναι πολύ χαμηλή η ανάλυσή του, είναι δυσδιάκριτα τα στοιχεία στην εικόνα, είναι πολύ υψηλό το κοντράστ. Η επαναληπτικότητα κάνει ακόμα πιο εύκολο να υποστεί επεξεργασία το βίντεο που να μην είναι ορατή. Επαναλαμβάνεται πολύ ρυθμικά, σχεδόν με ακρίβεια millisecond, το τρένο που περνάει».

Ο κ. Νικολέρης μοιράζεται μαζί μας ότι η έμπνευση για τον «πειραματισμό» του ήρθε με ένα από τα πιο γνωστά βιντεοκλίπ της δεκαετίας του 2000, για το κομμάτι “Star Guitar” των The Chemical Brothers, σε σκηνοθεσία Michel Gondry. Σε αυτό, ο σκηνοθέτης ανέλυσε χρονικά το ρυθμό του κομματιού και τον ταύτισε με απόλυτη ακρίβεια με μία σειρά από τοπία που εναλλάσσονται μέσα από το παράθυρο ενός τρένου. Τα τοπία δημιουργήθηκαν από έναν συνδυασμό από πραγματικές εικόνες που βιντεοσκόπησε και αντικείμενα όπως… πορτοκάλια ή κασέτες, τα οποία «έντυσε» μετά με τις κατάλληλες ψηφιακές «υφές» ώστε να μοιάζουν με υψικαμίνους, κτίρια κτλ.

«Πρέπει ο κόσμος να γίνει πιο υποψιασμένος με το οπτικό υλικό που διαδίδεται»

Άραγε τι θα μπορούσε να κάνει η περιβόητη τεχνητή νοημοσύνη με ένα τέτοιο βίντεο; Ο κ. Νικολέρης λέει ότι δεν χρησιμοποίησε κάποιο μοντέλο A.I., γιατί θα του έπαιρνε πολύ περισσότερο χρόνο να «εκπαιδεύσει» το μοντέλο για να κάνει τις αλλαγές από το να τις κάνει ο ίδιος. Σε κάθε περίπτωση, τονίζει: «Το θέμα είναι αν θα χρησιμοποιήσεις το A.I. ηθικά ή όχι. Είναι πολύ σημαντικό, εφόσον κάνουμε χρήση του, να ενημερώνουμε το κοινό για αυτό».

Ο κ. Ζάχος τονίζει ότι επείγει να αντιληφθούν οι πολίτες τις μεγάλες δυνατότητες που δίνουν τα σύγχρονα εργαλεία, και ειδικά η τεχνητή νοημοσύνη, στην επεξεργασία περιεχομένου, αφού στα λάθος χέρια μπορεί να χρησιμοποιηθούν για διάδοση ψευδών ειδήσεων, αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης κ.ο.κ. «Τώρα με την εισβολή του Α.Ι. στη ζωή μας και στον κινηματογράφο, είναι κανείς σε μια μεγάλη καχυποψία για το αν αυτό που βλέπει είναι αληθινό ή όχι. Πρέπει να είμαστε κριτικοί απέναντι στο ψηφιακό περιεχόμενο και να ελέγχουμε πάντα ποιοι το δημοσιοποιούν, τι συμφέρον έχουν απέναντι σε αυτό και ποιες είναι οι ατζέντες τους. Ειδικά σε βίντεο σαν αυτό, δεν μιλάμε απλώς για “ακίνδυνα” έργα τέχνης ή memes, αλλά για πολύ σημαντικά ντοκουμέντα με κοινωνικοπολιτική σημασία».

Κλείνοντας τη συζήτηση με τον κ. Νικολέρη, επιβεβαιώνουμε ότι για το μανιπουλάρισμα που έκανε δεν απαιτούνται ούτε τεράστιοι πόροι ούτε εξωπραγματικές γνώσεις. «Πράγματι, για να κάνεις μία τέτοια παραποίηση, χρειάζεσαι απλώς κάποιον με στοιχειώδεις γνώσεις των λογισμικών που προανέφερα και λίγη δημιουργική σκέψη. Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι επαγγελματίες στην Ελλάδα, στο χώρο του οπτικοακουστικού θεάματος. Στο συγκεκριμένο βίντεο, βέβαια, δεν ξέρω ποιος από αυτούς θα δεχόταν να κάνει κάτι τέτοιο και γιατί… Ελπίζω κανείς!».

Στο ρητορικό ερώτημα του κ. Νικολέρη θα κληθούν να απαντήσουν οι δύο δικαστικοί πραγματογνώμονες, Απόστολος Βασιλάκος και Σταύρος Μπατζόπουλος, οι οποίοι κλήθηκαν να ελέγξουν τη γνησιότητα των βίντεο, κατόπιν παραγγελίας του εφέτη ανακριτή Λάρισας.