Μπορούν οι λέξεις να «πονέσουν» στα σχολικά βιβλία;

Επανέρχεται στο προσκήνιο το ζήτημα που έχει προκύψει με δύο ποιήματα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο των Θρησκευτικών της Γ’ Δημοτικού και που ανοίγει μία μεγάλη κουβέντα γύρω από την συμπεριληπτική γλώσσα στα σχολικά βιβλία και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση.

Μπορούν λέξεις όπως «έγχρωμος», «νεγράκι», «αραπάκι» να έχουν θέση στα σχολικά βιβλία, όταν όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα σε μια διαπολιτισμική εκπαιδευτική διαδικασία που σέβεται και τιμά τη διαφορετικότητα μέσα στις σχολικές τάξεις;

Αυτό αναρωτιούνται σε κοινή ανακοίνωσή τους οι: «Πελαργός – Σύλλογος Φίλων της Μεικτής Οικογένειας», Πολιτιστικό Κέντρο Anasa, Όμιλος για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα ΟΙΕΕ- AHEG, ΜΚΟ Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity.

Μια ανακοίνωση η οποία συνυπογράφεται από Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων διάφορων σχολείων της χώρας.

Μήλον της έριδος αποτελούν τα τα ποιήματα «Μικρό ποίημα της φιλίας» του Νικηφόρου Βρεττάκου και το «Γλυκό τσαμπί σταφύλι» της Μαρίας Γουμενοπούλου.

Πώς θα αισθανόσασταν άραγε, αν το παιδί σας, μπροστά σε μία ολόκληρη τάξη το αποκαλούσαν «νεγράκι», «αραπάκι», «γυφτάκι», «χοντρό» ή οποιονδήποτε άλλο χαρακτηρισμό που – ακόμα και με καλές προθέσεις – το διαχωρίζει;

Άραγε ένα παιδί της Γ’ Δημοτικού που διαβάζει στην τάξη ή στο σπίτι από το σχολικό του βιβλίο ένα ποίημα για «νεγράκια» και για «αραπάκια», μπορεί να κατανοήσει το ποίημα σε σχέση με τον δημιουργό και τον χρόνο που γράφτηκε και πολύ περισσότερο την ακαταλληλότητα των λέξεων αυτών στο σήμερα;

Από την επιστήμη της ψυχολογίας γνωρίζουμε ότι τα παιδιά μπορούν και κατανοούν τον κόσμο μέχρι το σημείο που αναπτυξιακά τους επιτρέπουν τα γνωστικά τους εργαλεία και οι ικανότητές τους, σημειώνουν οι υπογράφοντες.

Μάλιστα, κατανοούν ότι πρόκειται για ποιήματα που έχουν γραφεί στο παρελθόν και τα οποία έχουν αγνές προθέσεις, από καταξιωμένους ποιητές, με τα κεντρικά τους μηνύματα να είναι σημαντικά ιδεώδη για την ισότιμη φιλία, την αμοιβαία αγάπη, απ’ όπου και αν προερχόμαστε, όποια και αν είναι η καταγωγή μας.

Όμως, όπως αναφέρουν, την εποχή που γράφτηκαν είναι πιθανό να μην είχε ακόμη διερευνηθεί και αποσαφηνιστεί επιστημονικά και βιωματικά ότι οι λέξεις «νεγράκι», «αραπάκι», «έγχρωμος», είναι αδόκιμες, έχουν ρατσιστική χροιά και προσβάλλουν τη μαύρη κοινότητα παγκοσμίως.

Σήμερα, στις τάξεις της Γ’ δημοτικού, το «νεγράκι» δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά το παιδί στο διπλανό θρανίο, το παιδί μας, το παιδί της γειτόνισσας μας. Έρευνες από την κοινωνική ψυχολογία καταρρίπτουν τις θεωρίες περί φυλετικής αχρωματοψίας (colour-blindness), δείχνοντας ότι τα παιδιά είναι ικανά να αναπτύξουν φυλετικά στερεότυπα από τόσο νωρίς όσο στις ηλικίες 3-5 χρονών.

Επίσης, έρευνες από τις Η.Π.Α αναδεικνύουν ότι παιδιά 8-10 χρονών μπορούν να μιλήσουν για την ιδέα της φυλετικής ισότητας και ταυτόχρονα να αναπαράγουν ρατσιστικές ιδέες και λέξεις

«Από όλα τα παραπάνω, είναι ασφαλές λοιπόν να συνάγουμε ότι ακόμα και αν φωτισμένοι εκπαιδευτικοί θελήσουν να χρησιμοποιήσουν τα συγκεκριμένα ποιήματα για τη συζήτηση της διαφορετικότητας, είναι αμφίβολο ότι θα πετύχουν τον στόχο τους. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία δεν διαθέτουν ακόμα τη σύνθετη αναλυτική σκέψη για να κατανοήσουν γιατί ένα ποίημα που μιλάει για τη φιλία χρησιμοποιεί ρατσιστικές λέξεις, οι οποίες προκύπτουν από ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα» αναφέρει η σχετική ανακοίνωση.

Επίσης, οι Σύλλογοι και Οργανώσεις που προσυπογράφουν το δελτίο τύπου, προσθέτουν ότι η χρήση λέξεων που διαιωνίζουν στερεότυπα, όπως οι παραπάνω, είναι επιζήμια για την αυτοεκτίμηση των παιδιών που στιγματίζονται από αυτές και δυσχεραίνει τη συμμετοχή τους στις σχολικές δραστηριότητες και την ακαδημαϊκή τους πρόοδο, ακόμη και όταν οι προθέσεις αυτού που τις χρησιμοποιεί είναι αγαθές

«Είναι βέβαιο, από την άλλη, πως μια διαπολιτισμική εκπαιδευτική διαδικασία που θα σέβεται όλα τα παιδιά και θα τιμά τη διαφορετικότητα μέσα στις σχολικές τάξεις στην Ελλάδα του 21ου αιώνα δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στις καλές προθέσεις δημιουργών, εκπαιδευτικών και πολιτικών. Είναι απαραίτητες οι γνώσεις και οι δεξιότητες, είναι απαραίτητο επίσης ένα κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό» προσθέτουν.

Γι’ αυτό το λόγο και ζητούν την απόσυρση των ποιημάτων αυτών από τη διδακτέα ύλη και -ενόψει της επικείμενης αλλαγής των σχολικών εγχειριδίων του δημοτικού- προσβλέπουν σε επιλογές που θα σέβονται τις αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και θα ανταποκρίνονται στα δεδομένα της πολυπολιτισμικής κοινωνίας.

Επώνυμη επιστολή προς το υπουργείο Παιδείας

Ανάλογες ενέργειες για το ίδιο θέμα είχαν γίνει και τους περασμένους μήνες, όταν ο «Πελαργός – Σύλλογος Φίλων της Μεικτής Οικογένειας» μέσω μίας επιστολής, προσυπογραμμένης επώνυμα από 233 άτομα, στην αρμόδια Διεύθυνση Σπουδών του Υπουργείου Παιδείας και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, την αφαίρεση από/ αντικατάσταση των συγκεκριμένων ποιημάτων στη διδακτέα ύλη, διότι οι λέξεις αυτές έχουν ξεκάθαρα ρατσιστική χροιά και δεν θα πρέπει να αναπαράγονται σε μια σχολική τάξη.

«Εξηγήσαμε πως αν συνεχίσουμε να διδάσκουμε στα παιδιά μας εντός του σχολικού πλαισίου ότι είναι αποδεκτό να αποκαλούν κάποιον “αράπη” και “νέγρο” διαμορφώνουμε βάσεις για μη συμπεριληπτικές και ρατσιστικές συμπεριφορές μέσα στην τάξη, στο προαύλιο, στο πάρκο, στη γειτονιά και εν τέλει στην κοινωνία» σημείωναν τότε οι άνθρωποι του Συλλόγου.

Μάλιστα, ανέφεραν ότι πολλοί Αφρο-Έλληνες εκδήλωσαν τη δυσάρεστη έκπληξη και αποδοκιμασία τους για την ύπαρξη τέτοιας αδόκιμης φρασεολογίας στα σχολικά βιβλία.

Η απάντηση του υπουργείου Παιδείας

Το υπουργείο Παιδείας από την πλευρά του απάντησε στην επιστολή του «Πελαργός – Σύλλογος Φίλων της Μεικτής Οικογένειας» και μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στα δύο επίμαχα ποιήματα που υπάρχουν στο βιβλίο των Θρησκευτικών της Γ’ Δημοτικού.

Όσον αφορά το ποίημα «Γλυκό τσαμπί σταφύλι» της Μαρίας Γουμενοπούλου, σημειώνεται από πλευράς υπουργείου, ότι πρόκειται για ένα ποίημα που βραβεύτηκε το 1980 από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, καθώς και από τη UNICEF και έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.

Σχετικά με το Νικηφόρο Βρεττάκο, το υπουργείο υπογραμμίζει ότι η ποίησή του χαρακτηρίζεται από ανθρωπιστικές αξίες, όπως η ελευθερία, η ισότητα, η ευθύνη και ο σεβασμός και ότι η αξία του είναι αδιαμφησβήτητη ως καθιερωμένου και σημαντικού Έλληνα λογοτέχνη.

Στη συνέχεια, το υπουργείο Παιδείας, σημειώνει:

«Η διδασκαλία της λογοτεχνίας γενικότερα και της ποίησης ειδικότερα συνάδουν με γενικές αρχές και αξίες της παιδαγωγικής και της διδακτικής. Ο/Η εκπαιδευτικός δεν διδάσκει απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείμενο. Διδάσκει τον/τη μαθητή/μαθήτρια με την υποκειμενικότητα του/της, δηλαδή την κοινωνική προέλευση, το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, τη θρησκευτική και εθνική ταυτότητα καθώς και το φύλο.

Επιπρόσθετα, τονίζεται με ιδιαίτερη έμφαση, η συνδεσιμότητα του του εκάστοτε λογοτέχνη-ποιητή με την τοποθέτησή του στον κόσμο, την χωροχρονικότητα των ποιημάτων του, το πλαίσιο αναφοράς και συγγραφής τους. Παράλληλα, ένα ποίημα πρέπει να γίνεται κατανοητό περισσότερο στο σύνολό του, καθώς το νόημα του δεν απορρέει από τον διαχωρισμό των μερών του για λεπτομερή έλεγχο και δη των συγκεκριμένων λέξεων, οι οποίες αποκομμένες από το σύνολο του έργου (στην προκειμένη περίπτωση του ποιήματος) πιθανό να προσδίδουν ένα εντελώς διαφορετικό ύφος και ερμηνεία.

Επίσης, επισημαίνεται ότι ο/η εκπαιδευτικός προσφέρει όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις διαμόρφωσης κατάλληλου ευνοϊκού παιδαγωγικού κλίματος ασφάλειας και συναισθηματικής στήριξης προς την κατεύθυνση της κριτικής προσέγγισης του περιεχομένου κάθε κειμένου προς επεξεργασία.

Τέλος, κατά την τρέχουσα περίοδο, έχει αναρτηθεί το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τα Θρησκευτικά Δημοτικού στην ιστοσελίδα του Ι.Ε.Π και επίκειται η προκήρυξη συγγραφής νέων διδακτικών βιβλίων, τα οποία θα αξιολογηθούν με κριτήρια επιστημονικής παιδαγωγικής και διδακτικής εγκυρότητας».