Νίκος Μπελογιάννης: Ποτέ ένα γαρύφαλλο δεν προκάλεσε τόσες αντιδράσεις και εμπνεύσεις

Για την μετεμφυλιακή Ελλάδα του ’50 και το συνητηρητικό καθεστώς της εποχής θεωρήθηκε… κίνδυνος. Για τους αριστερούς θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους αγωνιστές. Είναι βέβαιο πως η υπόθεση του Νίκου Μπελογιάννη, όπως είναι ευρέως γνωστή, αλλά και ο ίδιος ο «άνθρωπος με το γαρύφαλλο», όπως χαρακτηρίζεται, ιστορικά αποτελούν μια κηλίδα της ελληνικής ιστορίας, διότι συνδέεται με μια εκτέλεση που προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις, όχι μόνο εγχώρια, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Με αφορμή, λοιπόν, την 30η Μαρτίου, την ημέρα που το 1952 εκτελέστηκε ο Νίκος Μπελογιάννης σε θάνατο για κατασκοπεία τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, ας θυμηθούμε την πολύκροτη ζωή του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ και την εκτέλεσή του.

Ποιος ήταν ο Νίκος Μπελογιάννης

Ο Νίκος Μπελογιάννης γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 1915 στην Αμαλιάδα του νομού Ηλείας. Καταγόταν από μια σχετικά εύπορη οικογένεια και, όντας μαθητής Γυμνασίου, εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κίνημα. Το 1932 έγινε μέλος της ΟΚΝΕ (σημερινή ΚΝΕ) και δύο χρόνια αργότερα του ΚΚΕ. Εισήχθη στην Νομική του ΕΚΠΑ αλλά δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις σπουδές του, αφού η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών τον απέβαλε εξαιτίας της πολιτικής του δράσης.

Έκτοτε, η ζωή του ήταν θυελλώδης. Φυλακές, εξορίες, βασανιστήρια στην Ασφάλεια Πατρών, τρομοκρατία στα ιταλικά στρατόπεδα. Στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής ήταν καπετάνιος μεραρχίας του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο και μέλος του Γραφείου Περιοχής Πελοποννήσου του ΚΚΕ.

Στον Εμφύλιο Πόλεμο, ο Νίκος Μπελογιάννης ήταν πολιτικός επίτροπος μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού. Παράλληλα με την καθοδηγητική του δουλειά, έγραψε άρθρα και μελέτες φιλολογικού, ιστορικού και οικονομικού περιεχομένου.

Όταν το 1949 έληξε ο Εμφύλιος Πόλεμος, διέφυγε στις σοσιαλιστικές χώρες και γρήγορα ανέβηκε τα σκαλιά της κομματικής ιεραρχίας. Έγινε αρχικά αναπληρωματικό μέλος της Κ.Ε του ΚΚΕ και αργότερα τακτικό μέλος. Τον Ιούνιο του 1950 επέστρεψε στην Ελλάδα με πλαστό διαβατήριο για να αναλάβει την οργάνωση του παράνομου μηχανισμού του κόμματος μαζί με τον Νίκο Πλουμπίδη.

Η δίκη και η εκτέλεση

Τον Δεκέμβριο όμως του ίδιου χρόνου, ο Νίκος Μπελογιάννης και 93 ακόμη σύντροφοί του, μέσα στους οποίους βρισκόταν η Έλλη Ιωαννίδου (Παππά), ο δημοσιογράφος Στάθης Δρομάζος και ο Στέργιος Γραμμένος, συνελήφθησαν και στις 19 Οκτωβρίου 1951 οδηγήθηκαν σε δίκη. Η κατηγορία που τους απευθύνθηκε ήταν αυτή της  απόπειρας ανασυγκρότησης του ΚΚΕ, με βάση τον Α.Ν 509/1947.

Στις 15 Νοεμβρίου ο πρόεδρος του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών αντισυνταγματάρχης Ανδρέας Σταυρόπουλος ανακοινώνει την ετυμηγορία, καταδικάζοντας σε θάνατο τον Νίκο Μπελογιάννη και άλλους. Η απόφαση αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων τόσο στη διεθνή κοινότητα όσο και στην εγχώρια. Από τη μια, το εξωτερικό καταδίκαζε την απόφαση ενώ εντός της χώρας η απόφαση αυτή πυροδοτούσε το ήδη τεταμένο κλίμα. Γενικά, η εκτέλεση του Μπελογιάννη αποτελεί παράδειγμα των πολύ σκληρών αντικομουνιστικών τάσεων της εποχής.

Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ότι, ενώ σύμφωνα με την πολιτική της κυβέρνησης Πλαστήρα – Βενιζέλου, η ποινή των καταδικασθέντων έπρεπε να μετατραπεί σε ισόβια κάθειρξη, η ανακάλυψη ασυρμάτων σε Γλυφάδα και Καλλιθέα από τις διωκτικές αρχές αποδόθηκε στον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ και ο Μπελογιάννης οδηγήθηκε σε νέα δίκη στις 15 Φεβρουαρίου 1952, ενώπιον του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών για παράβαση του Α.Ν 375/36 περί κατασκοπείας.

Η φιγούρα του 37χρονου τότε Μπελογιάννη ήταν εμβληματική. Παρακολουθεί την όλη διαδικασία μ’ ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο χέρι, άψογα ντυμένος, με ευπρέπεια και ψυχραιμία. Την 1η Μαρτίου ο πρόεδρος του Στρατοδικείου Ιωάννης Σίμος ανακοινώνει την ετυμηγορία. Εις θάνατον καταδικάζονται ο Νίκος Μπελογιάννης και επτά ακόμη κατηγορούμενοι.

Ανάμεσα στους κατηγορούμενους βρισκόταν και η η σύντροφός του Έλλη Παππά, μητέρα του γιου του Νίκου, η οποία έλαβε χάρη. Η Έλλη Παππά είχε γεννήσει το προηγούμενο έτος το παιδί τους στην φυλακή και αυτός ήταν ο λόγος που δεν εκτελέστηκε.

Τα ξημερώματα της Κυριακής 30 Μαρτίου, ο βασιλικός επίτροπος συνταγματάρχης Αθανασούλας ανακοινώνει στους Νίκο Μπελογιάννη, Νίκο Καλούμενο, Ηλία Αργυριάδη και Δημήτρη Μπάτση ότι η αίτηση χάριτος που υπέβαλαν απορρίφθηκε. Παρά τη μεγάλη διεθνή κινητοποίηση και τα εκατοντάδες χιλιάδες τηλεγραφήματα, η απόφαση είχε παρθεί. Λίγο αργότερα οδηγήθηκαν στο Γουδή, όπου και εκτελέστηκαν δια τυφεκισμού στις 4:12 π.μ. Στο άκουσμα της είδησης, ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας κυριολεκτικά κατέρρευσε.

Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο…

Όπως αναφέρθηκε, στη δίκη του ο Νίκος Μπελογιάννης, με μια εμβληματική παρουσία κι ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο χέρι, αποτελεί μια εικόνα χαρακτηριστική που προκαλεί πολλά συναισθήματα. ίσως ερειστικός για τους εναντίους του, αλλά καθηλωτικός και συγκινητικός για τους οπαδούς του. Ιδιαίτερα αυτή του η εικόνα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης στον καλλιτεχνικό χώρο.

Τα άσχημα νέα της εκτέλεσής του ταξίδεψαν γρήγορα μέχρι το στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων στον Άγιο Ευστράτιο, όπου ζούσε εξόριστος ο Γιάννης Ρίτσος. Την ίδια μέρα, ο Ρίτσος γράφει το ποίημα «Ο Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο».

“Σήμερα το στρατόπεδο σωπαίνει. Σήμερα ο ήλιος τρέμει αγκιστρωμένος στη σιωπή όπως τρέμει το σακάκι του σκοτωμένου στο συρματόπλεγμα. Σήμερα ο κόσμος είναι λυπημένος. Ξεκρέμασαν μια μεγάλη καμπάνα και την ακούμπησαν στη γη. Μες στο χαλκό της καρδιοχτυπά η ειρήνη. Σιωπή. Ακούστε τούτη την καμπάνα. Σιωπή. Οι λαοί περνούν σηκώνοντας στους ώμους τους το μέγα φέρετρο του Μπελογιάννη”.

*Απόσπασμα από το ποίημα του Γ. Ρίτσου

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη δεν πέρασε απαρατήρητη ούτε στον Πάμπλο Πικάσο. Ο μεγάλος ζωγράφος ήταν γνωστός για τις αντιφασιστικές του αντιλήψεις, καθώς και για το γεγονός ότι είχε προσχωρήσει στον κομμουνισμό. Μέσω της διεθνούς επικαιρότητας παρακολουθούσε τις δίκες των κομμουνιστών στην Ελλάδα. Εμπνευσμένος από την ρομαντική εικόνα του νεαρού Μπελογιάννη, ο Πάμπλο Πικάσο ζωγράφισε ένα σκίτσο. Ήταν ένα πορτραίτο του Μπελογιάννη στο οποίο απεικονίζεται ο ίδιος με το χαρακτηριστικό γαρύφαλλο στο χέρι. Ο Πικάσο το δημοσίευσε αμέσως μετά την απόφαση της εκτέλεσής του, στο πλαίσιο των διεθνών αντιδράσεων για τη σωτηρία του.

Η ταινία του Νίκου Τζίμα “Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο” με πρωταγωνιστή των Φοίβο Γκικόπουλο αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η ταινία πρωτοπροβλήθηκε τον Νοέμβριο του 1980 και έσπασε τα ταμεία πουλώντας περισσότερα από 2 εκατ. εισιτήρια.

Και χωριό Μπελογιάννης

Το εντυπωσιακό είναι ότι η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη προκάλεσε μέχρι και την ίδρυση χωριού στο όνομα του αγωνιστή της αριστεράς, όχι στην Ελλάδα, αλλά στην Ουγγαρία.

Ιδρύθηκε από Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες του Εμφυλίου και μετρά περίπου 1.200 κατοίκους. Νοτιοδυτικά της Βουδαπέστης, Έλληνες αντάρτες και κάποιοι απόγονοί τους, που επέζησαν από τις μάχες στο Βίτσι και το Γράμμο, διέφυγαν στην τότε Λαϊκή Δημοκρατία της Ουγγαρίας. Εγκαταστάθηκαν σε μια περιοχή κοντά στην επαρχία Φεγιέρ. Αρχικά, στεγάστηκαν σε εργοστάσια καπνού, στη συνέχεια άρχισαν να κατασκευάζουν τα σπίτια, που έμελλε να τους φιλοξενήσουν τα επόμενα χρόνια.

Η επίσημη ημερομηνία έναρξης των εργασιών ορίστηκε στις 6 Μαΐου του 1950. Γι’ αυτό και το χωριό αποτελεί ένα από τα νεότερα της Ουγγαρίας.

Αρχικά, η ουγγρική κυβέρνηση ήθελε να ονομάσει το χωριό Γκερεγκφάλβα (Görögfalva), δηλαδή Ελληνοχώρι. Ωστόσο, οι κάτοικοι αρνήθηκαν πεισματικά. Το όνομα έπρεπε να αντανακλά το παρελθόν και τα ιδανικά των ανθρώπων του. Στις 3 Απριλίου του 1952 μετονομάστηκε σε «Beloiannisz», δηλαδή «Μπελογιάννης», στη μνήμη του ομώνυμου αγωνιστή.

Πηγή: sansimera.gr

mixanitouxronou.gr