Πάσχα Ορθόδοξων και Καθολικών: Οι διαφορές, γιατί δεν γιορτάζεται κοινά και πώς συμπίπτει φέτος

Το Πάσχα αποτελεί την κορυφαία εορτή του χριστιανισμού, έναν σταθμό πίστης και ελπίδας για εκατομμύρια πιστούς σε ολόκληρο τον κόσμο.

Για τους Ορθόδοξους και τους Καθολικούς, η Ανάσταση του Χριστού δεν είναι απλώς ένα θρησκευτικό γεγονός, αλλά το κέντρο της χριστιανικής θεολογίας και πνευματικότητας.

Παρότι οι δύο παραδόσεις διαφοροποιούνται σε έθιμα, ημερομηνίες και τελετουργίες, μοιράζονται την ίδια βαθιά πίστη στη νίκη της ζωής επί του θανάτου και στην υπόσχεση της σωτηρίας.

Φέτος, το Πάσχα συμπίπτει για Ορθόδοξους και Καθολικούς και θα εορταστεί στις 20 Απριλίου.

Κάτι ανάλογο είχε συμβεί το 2017 και θα συμβεί ξανά τα έτη 2028, 2031, 2034, 2037, 2038, 2041.

Με αφορμή λοιπόν το φετινό Πάσχα, άνοιξε ξανά η κουβέντα για το αν πρέπει να καθιερωθεί ο κοινός εορτασμός.

«Ἐν τῷ πνεύµατι τούτῳ, ἐκφράζεται ὁµοθυµαδόν ἡ εὐχή ὁ κοινός ἑορτασµός τοῦ Πάσχα κατά τό ἑπόµενον ἔτος ὑπό τῆς Ἀνατολικῆς καί Δυτικῆς Χριστιανοσύνης, νά µή ἀποτελέσῃ µίαν εὐτυχῆ ἁπλῶς σύµπτωσιν, ἀλλά τήν ἀπαρχήν τῆς καθιερώσεως κοινῆς ἡµεροµηνίας διά τόν ἑορτασµόν του κατ᾽ ἔτος, συµφώνως πρός τό Πασχάλιον τῆς καθ᾽ ἡµᾶς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», αναφέρει τον Οκτώβριο του 2024 η ανακοίνωση μετά τη λήξη των εργασιών της Σύναξης της Ιεραρχίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Γιατί όμως το Πάσχα των Ορθόδοξων και των Καθολικών δεν πέφτει την ίδια ημερομηνία;

Αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους.

1. Διαφορετικά ημερολόγια

Οι Ορθόδοξοι χρησιμοποιούν το Ιουλιανό ημερολόγιο για τον υπολογισμό του Πάσχα.

Οι Καθολικοί (και οι περισσότεροι Προτεστάντες) χρησιμοποιούν το Γρηγοριανό ημερολόγιο, το οποίο είναι πιο σύγχρονο και ευθυγραμμισμένο με τις εποχές.

Το Ιουλιανό ημερολόγιο έχει μείνει περίπου 13 ημέρες πίσω σε σχέση με το Γρηγοριανό. Οπότε ακόμα και αν υπολόγιζαν το Πάσχα με τον ίδιο τρόπο, οι διαφορές στο ημερολόγιο θα τους έδιναν διαφορετικές ημερομηνίες.

2. Διαφορετικά κριτήρια υπολογισμού

Το Πάσχα καθορίζεται με βάση την εαρινή ισημερία και την πανσέληνο:

Ο βασικός κανόνας είναι ότι το Πάσχα γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία.

Όμως:

Οι Ορθόδοξοι θεωρούν την εαρινή ισημερία πάντα στις 21 Μαρτίου του Ιουλιανού ημερολογίου (δηλαδή 3 Απριλίου Γρηγοριανού).

Επίσης, οι Ορθόδοξοι απαιτούν το Πάσχα να πέφτει ΠΑΝΤΑ μετά το Εβραϊκό Πάσχα (Πεσάχ), για να τηρείται η σειρά των γεγονότων της Καινής Διαθήκης.

Οι Καθολικοί δεν έχουν αυτή την απαίτηση, και γι’ αυτό το Πάσχα τους μπορεί να πέσει πριν από το εβραϊκό.

Έτσι, οι ημερομηνίες του Ορθόδοξου και του Καθολικού Πάσχα διαφέρουν κατά μία με πέντε εβδομάδες.

Και ενώ φέτος (2025) συμπίπτουν, το 2026 το Πάσχα των Ορθόδοξων θα εορταστεί στις 12 Απριλίου, ενώ το Πάσχα των Καθολικών μια εβδομάδα πριν στις 5 Απριλίου.

Το 2027 το Πάσχα των Ορθόδοξων πέφτει στις 2 Μαΐου 2027, ενώ το Καθολικό την Κυριακή 27 Μαρτίου.

Λειτουργικές και λατρευτικές διαφορές

Φυσικά δεν είναι μόνο το ζήτημα της ημερομηνίας που «χωρίζει» το Πάσχα μεταξύ Ορθόδοξων και Καθολικών.

Υπάρχουν μεγάλες διαφορές και όσον αφορά το λατρευτικό κομμάτι.

Για παράδειγμα στο Ορθόδοξο Πάσχα:

• Η Ανάσταση γιορτάζεται με μεσονύκτια λειτουργία (Σάββατο προς Κυριακή).
• Το Άγιο Φως φτάνει από τον Πανάγιο Τάφο στην Ιερουσαλήμ.
• Ακολουθεί το γνωστό: «Δεύτε λάβετε φως» και το «Χριστός Ανέστη».
• Χρησιμοποιούνται πολλές Βυζαντινές ψαλμωδίες.

Ενώ στο Καθολικό Πάσχα:

• Η λειτουργία της Ανάστασης γίνεται συνήθως το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, αλλά νωρίτερα από τα μεσάνυχτα.
• Δεν υπάρχει παράδοση του Αγίου Φωτός όπως στους Ορθόδοξους.
• Η λειτουργία είναι πιο λιτή και δομημένη με βάση τη λειτουργική ανανέωση του Βατικανού
• Γίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην Ανάγνωση της Αγίας Γραφής, τις ευχές και τα σύμβολα του φωτός και του νερού.

Διαφορετικά έθιμα

Διαφορετικός είναι και ο τρόπος με τον οποίο γιορτάζεται το Πάσχα μεταξύ Ορθόδοξων και Καθολικών.

Βάψιμο κόκκινων αυγών και τσούγκρισμά τους, μαγειρίτσα, αρνί, κατσίκια, κοκορέτσια, περιφορά του Επιταφίου, χαρμόσυνες καμπάνες και βεγγαλικά για την Ανάσταση.

Όλα τα παραπάνω είναι φυσικά γνωστά σε όλους μας γιατί τα ζούμε κάθε χρόνο.

Αντίθετα, στο Πάσχα των Καθολικών τα χρωματιστά αυγά κυριαρχούν ως διακοσμητικά στοιχεία περισσότερο, ενώ πρωταγωνιστούν τα Easter Bunny, αλλά και δραστηριότητες όπως το κυνήγι αυγού. Οι μέρες αυτές προσεγγίζονται από τους πιστούς με μεγαλύτερη εσωτερική πνευματικότητα και προσευχή, ενώ η Μεγάλη Παρασκευή είναι και εκεί μέρα αυστηρής νηστείας, αλλά δεν συνδυάζεται με τελετουργικά όπως η περιφορά του Επιταφίου.

Γιατί όμως φέτος το Πάσχα θα γιορταστεί κοινά;

Το Πάσχα βασίζεται στον κανόνα:

• «Πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία».

Το 2025, η πανσέληνος πέφτει στις 13 Απριλίου (Κυριακή), άρα το Πάσχα πέφτει την επόμενη Κυριακή, δηλαδή 20 Απριλίου.

• Το Πάσχα των Ορθόδοξων έρχεται μετά το Εβραϊκό Πάσχα (Πεσάχ):

Το Πεσάχ αρχίζει στις 13 Απριλίου 2025, άρα η απαίτηση των Ορθόδοξων να ακολουθεί το Πάσχα το εβραϊκό ικανοποιείται.

• Οι διαφορές του Ιουλιανού και Γρηγοριανού ημερολογίου… «μηδενίζονται»

Ο τρόπος που οι πίνακες υπολογισμού λειτουργούν, κάποιες χρονιές ευθυγραμμίζονται – ακόμη και αν είναι διαφορετικά τα ημερολόγια.

Οι προτάσεις για κοινό Πάσχα

Σπάνιο και συμβολικό λοιπόν το (κοινό) Πάσχα του 2025 και γι’ αυτό κάποιοι το βλέπουν και ως βήμα προς την ενότητα των Εκκλησιών, έστω και προσωρινά.

Το θέμα έχει τεθεί αρκετές φορές επί τάπητος με στόχο να ξεπεραστούν οι τεχνικές διαφορές που προκύπτουν από τα δύο ημερολόγια και να βρεθεί μια κοινή βάση.

Μια από αυτές τις φορές ήταν το 1997 όταν προτάθηκε η χρήση της αστρονομικά υπολογισμένης εαρινής ισημερίας και πανσελήνου, με σημείο αναφοράς τη Ιερουσαλήμ.

Αν και η πρόταση θεωρήθηκε θεολογικά ουδέτερη και δίκαιη, δεν εφαρμόστηκε ευρέως.

Πάπες όπως ο Ιωάννης Παύλος Β’, ο Βενέδικτος, και πρόσφατα ο Πάπας Φραγκίσκος, έχουν εκφράσει καθαρή επιθυμία για κοινό εορτασμό.

Ο Πάπας Φραγκίσκος μάλιστα το 2022 δήλωσε ότι «εργαζόμαστε για να γιορτάζουμε το Πάσχα όλοι μαζί».

Η στάση του Βαρθολομαίου

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει εκφράσει ξεκάθαρη και θετική στάση υπέρ του κοινού εορτασμού του Πάσχα μεταξύ Ορθόδοξων και Καθολικών.

Το 2015, ο Πατριάρχης, σε δηλώσεις του στη Γενεύη, αναφέρει ότι είναι «θεολογικά και ποιμαντικά επιθυμητό να γιορτάσουμε την Ανάσταση την ίδια Κυριακή», υπογραμμίζοντας όμως την ανάγκη για ομοφωνία εντός της Ορθοδοξίας.

Το 2022 σε συνέντευξη του είχε δηλώσει: «Η σύμπτωση του Πάσχα μεταξύ Ανατολής και Δύσεως είναι επιθυμητή και δυνατή εφόσον υπάρξει καλή θέληση και θεολογική σύνεση».

Παραδεχόμενος βέβαια ότι υπάρχουν τεχνικά και ποιμαντικά εμπόδια, αλλά όχι ανυπέρβλητα, αλλά τονίζοντας ότι ο εορτασμός κοινού Πάσχα θα έστελνε ένα ηχηρό μήνυμα για την Χριστιανοσύνη.

Αλλά και πρόσφατα ο Βαρθολομαίος σε δηλώσεις του σε συνέδρια και θεολογικές συναντήσεις, τόνισε πως η κοινή ημερομηνία του Πάσχα μπορεί να γίνει πράξη, εφόσον υπάρξει συμφωνία και σεβασμός στην πολυμορφία της Εκκλησίας.

Γιατί μοιάζει μακρινό σενάριο ο κοινός εορτασμός;

Ακόμα και αν το Πάσχα συμφωνηθεί να εορτάζεται μαζί, το ημερολόγιο διατηρείται για όλες τις άλλες εορτές (Χριστούγεννα, Αγίων, κ.α) άρα η αλλαγή δεν είναι απλή υπόθεση.

Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες φοβούνται ότι αν αλλάξουν ημερολόγιο ή κριτήρια, αυτό μπορεί να θεωρηθεί παραχώρηση ή δογματική υποχώρηση. Επίσης, το Πάσχα έχει πολύ βαθιές λειτουργικές ρίζες που δύσκολα αλλάζουν.

Το Πάσχα συνοδεύεται από λαϊκές παραδόσεις (νηστείες, εορτασμοί, έθιμα), που είναι συνδεδεμένες με συγκεκριμένες χρονικές περιόδους.

Ένας «αναγκαστικός συγχρονισμός» θα μπέρδευε τον κόσμο και θα έβρισκε αντιδράσεις.