Τα όμορφα πράγματα που γίνονται στον Προμαχώνα Σερρών

Μια εξαιρετική προσπάθεια γίνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο του Προμαχώνα Σερρών για να αναδειχτεί η πολιτιστική κληρονομία του χωριού που βρίσκεται κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.

Κατά την τουρκοκρατία το χωριό ονομαζόταν Δραγοτίνη. Το χωριό απελευθερώθηκε το 1913 από τις Ελληνικές δυνάμεις.

Ύστερα από τα γεγονότα της Γενοκτονίας των Ελλήνων στη Μικρά Ασία, στο χωριό εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τον Πόντο και την Προύσα.

Το 1927 το χωριό μετονομάστηκε σε Προμαχώνας. Το 1928 μετρούσε 463 κατοίκους.

Ο Προμαχώνας διέθετε κάποτε και δύο οικισμούς, τον Καπνότοπο και το Κλειδί. Όμως ο πληθυσμός του χωριού και των δύο οικισμών μειώθηκε δραματικά κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου πολέμου

Οι κάτοικοι του Προμαχώνα βιώνουν για δεύτερη φορά μέσα σε λίγα χρόνια την προσφυγιά, αφήνοντας τα σπίτια τους για να βρουν προσωρινό καταφύγιο σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.

Ο Προμαχώνας έχει επίσης και ιστορική σημασία διότι βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το Οχυρό Ρούπελ , στο οποίο δόθηκε μια από τις πιο ηρωικές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατά της εισβολής των Ναζιστικών Γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.

Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης και φόρου τιμής στους Έλληνες στρατιώτες που πολέμησαν στην περιοχή για την απελευθέρωση της χώρας μας, το όρος στους πρόποδες του οποίου είναι χτισμένο το χωριό, έχει πάρει την ονομασία “ΟΧΙ”.

Αργότερα την δεκαετία του 60 μεγάλο ήταν το μεταναστευτικό κύμα κυρίως προς την Γερμανία αλλά και στα μεγάλα αστικά κέντρα της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας, σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.

Σήμερα ο Προμαχώνας έχει περίπου 300 κατοίκους (ενώ η επίσημη απογραφή του 2021 κάνει λόγο για 184 καταγεγραμμένους)  οι οποίοι προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανό το χωριό και τις παραδόσεις του.

Πρόσφατα δημιουργήθηκε και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Προμαχώνα “ΟΙ ΑΚΡΙΤΕΣ”. Σκοπός του συλλόγου είναι η σύσφιξη των σχέσεων των μελών, η πολιτιστική και πνευματική ανάπτυξη αυτών αλλά και η πρόοδος και ανάπτυξη του τόπου.

Ήδη ο τοπικός σύλλογος δείχνει ιδιαίτερα δραστήριος με τις πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει.

Στα τέλη Ιουνίου εγκαινιάστηκε το μοναδικό μουσείο στην Ελλάδα με θέμα του τον θεσμό “ΣΠΙΤΙ ΠΑΙΔΙΟΥ“.

Τι ήταν τα “ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ”

Τα “ΣΠΙΤΙΑ ΠΑΙΔΙΟΥ” ήταν δομές με προνοιακό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα και ιδρύθηκαν στα ακριτικά χωριά την βόρειας Ελλάδας. Από το 1955 έως το 2003 λειτούργησε ευεργετικά αυτός ο θεσμός, βοηθώντας τα παιδιά και τους νέους της επαρχίας.

Η Βασιλική Πρόνοια ιδρύθηκε το 1955 με πρωτοβουλία της Βασίλισσας Φρειδερίκης και αποτελούσε συνέχεια της Ερανικής Επιτροπής “Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος”. Δεν ήταν κρατικός οργανισμός. Το 1970 μετεξελίχθηκε σε «Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας» και εντάχθηκε στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, ως δομή του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Το 1998 άλλαξε για τελευταία φορά και μετονομάστηκε σε “Εθνικό Οργανισμό Κοινωνικής Φροντίδας”. Το 2003 ο θεσμός καταργήθηκε οριστικά και οι δομές του πέρασαν στο Περιφερειακό Σύστημα Υγείας και Πρόνοιας (Πε.Σ.Υ.Π.), το Εθνικό Συμβούλιο Κοινωνικής Φροντίδας (Ε.ΣΥ.Κ.Φ.) και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.).

Τα “Σπίτια Παιδιού” ιδρύονταν κυρίως σε παραμεθόριες περιοχές της Βορείου Ελλάδος. Σκοπός της ίδρυσής τους ήταν η εξύψωση του επιπέδου ζωής, ο αλφαβητισμός, η τόνωση του πατριωτικού και θρησκευτικού συναισθήματος, η διαμόρφωση κοινωνικής και ηθικής αγωγής στους νέους καθώς και η επαγγελματική κατάρτιση στον αγροτικό και τεχνικό τομέα. Σύμφωνα με τα πρακτικά των Ετήσιων Συνεδρίων Διευθυντών Τομέων της Βασιλικής Πρόνοιας κατά το 1965 λειτουργούσαν 260 Σπίτια, που απασχολούσαν 53.857 παιδιά.

Υπεύθυνη της λειτουργίας του Σπιτιού ήταν η Αρχηγός, η οποία φρόντιζε ώστε αυτό να αποτελεί έναν χώρο δημιουργικής απασχόλησης, που συσπείρωνε όλα τα μέλη της Κοινότητας. Για τα μικρά παιδιά λειτουργούσε θερινό νηπιοτροφείο, που τα απασχολούσε αρκετές ώρες την ημέρα, ενώ για τα μεγαλύτερα διέθετε μελετητήριο με εκτενή βιβλιοθήκη, ως βοήθεια για το σχολείο. Παράλληλα, δίνονταν διάφορα σεμινάρια εκμάθησης τεχνών, τα οποία είχαν ως στόχο να δώσουν στα παιδιά που αποφοιτούσαν από αυτά, μια επιπλέον ευκαιρία βιοπορισμού. Τέλος, για όλους τους κατοίκους της Κοινότητας το Σπίτι ήταν ένας χώρους όπου γίνονταν διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις, στις οποίες μπορούσαν όλοι να συμμετέχουν.

Τα “Σπίτια Παιδιού” κατέχουν αμφιλεγόμενη θέση στην ιστορία της Ελλάδας, λόγω της σύνδεσής τους με τα πολιτικά ζητήματα της περιόδου που εμφανίστηκαν. Η Βασιλική Πρόνοια, με τις δραστηριότητες που είχε αναπτύξει, είναι ένα ζήτημα που προκαλεί μεγάλες διαμάχες για τις σκοπιμότητες που εξυπηρέτησε.

Έτσι, ενώ για κάποιους τα “Σπίτια Παιδιού” λειτούργησαν ως ένα δεύτερο σπίτι, στο οποίο μπορούσαν να βρουν στοργή, φαγητό, δημιουργική απασχόληση και επιλογές ώστε να βελτιώσουν τη ζωή τους σε μια δύσκολη εποχή, για άλλους λειτούργησαν ως κέντρα φιλοβασιλικής προπαγάνδας, με στόχο τη δημιουργία οπαδών του ελληνικού στέμματος. Κατανοώντας την ευαισθησία του θέματος, και με πλήρη σεβασμό προς όλες τις απόψεις, η επίσκεψη που ακολουθεί, έχει οργανωθεί ώστε να παρουσιάζει αμερόληπτα τη λειτουργία αυτού του θεσμού, όπως αυτή αποτυπώθηκε στα 39 χρόνια λειτουργίας του κτιρίου στο χωριό του Προμαχώνα (1958 – 1997).

Το “ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ” στο σήμερα

Κατά την ξενάγηση στο σημερινό “ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ” μπορεί κανείς να δει τη δομή που είχε το “ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ” στον Προμαχώνα την περίοδο 1960-1970, παρουσιάζοντας μάλιστα και όλες τις δράσεις εκείνης της εποχής.

Η μουσειολογική μελέτη και η επιμέλεια έκθεσης έγινε από την κα Ρογκότη Κωνσταντίνα, μουσειολόγο ενώ η προμελέτη του έργου έγινε από τον κο Στέλιο Πλάκα, μουσειολόγο.

Έως και τις 15 Σεπτεμβρίου θα μπορείτε να επισκεφτείτε το μουσείο κάθε Σάββατο και Κυριακή από τις 10:00 έως τις 13:00.

Τις καθημερινές η επίσκεψη γίνεται με ραντεβού, στο 6973212347 (υπεύθυνη Μαρία Ευσταθιάδου).

Το μουσείο θα είναι φυσικά επισκέψιμο και για τους μαθητές τη νέα σχολική χρονιά καθώς θα υλοποιούνται κπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές νηπιαγωγείων και δημοτικών σχολείων.

Στο μουσείο θα πραγματοποιούνται ομιλίες, παρουσιάσεις βιβλίων , μουσικές βραδιές και άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Η ιστορία του Προμαχώνα «ζωντανεύει» μέσω ενός ντοκιμαντέρ

Η υλοποίηση του Προγράμματος LEADER για τον Πολιτιστικό Σύλλογο Προμαχώνα ξεκίνησε τις πρώτες μέρες του Ιουλίου 2024 και θα ολοκληρωθεί τον Ιούλιο του 2025.

Το έργο με τίτλο ” Προμήθεια εξοπλισμού για την διοργάνωση εκδηλώσεων και δράσεις για την διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του Προμαχώνα “, εκτός από την προμήθεια οπτικοακουστικού υλικού και λοιπού εξοπλισμού , περιλαμβάνει την λαογραφική και ιστορική έρευνα για την Κοινότητα του Προμαχώνα αλλά και την παραγωγή ενός ντοκιμαντέρ με την ιστορία του χωριού.

Λίγα λόγια για το ντοκιμαντέρ

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, Έλληνες πρόσφυγες από τον Πόντο και την Προύσα , έρχονται και ιδρύουν την κοινότητα του Προμαχώνα που βρίσκεται στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα.

Έχοντας αφήσει πίσω πατρίδα , σπίτια και περιουσία , μοχθούν για να ριζώσουν πλέον σε αυτό τον νέο τόπο. Λίγα χρόνια αργότερα, η Κυβέρνηση Μεταξά κατασκευάζει την αμυντική οχυρωματική γραμμή Μεταξά, στα βόρεια σύνορα της χώρας. Σε απόσταση αναπνοής από τον Προμαχώνα κατασκευάζεται το Οχυρό Ρούπελ και η περιοχή γεμίζει με στρατό.

Η επαφή με τους στρατιώτες του Ρούπελ είναι σχεδόν καθημερινή. Στα καφενεία του χωριού , κάτοικοι και στρατιώτες , συζητούν και γλεντούν , δημιουργώντας ανθρώπινες σχέσεις και φιλίες. Τον Μάρτιο του 1941, ένα μήνα πριν την Γερμανική εισβολή των Ναζί στην Ελλάδα, δίνεται εντολή να εκκενωθεί η Κοινότητα του Προμαχώνα. Στις 6 Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα περνάνε τα σύνορα και τις επόμενες μέρες γράφονται οι πιο ένδοξες σελίδες της ελληνικής ιστορίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Όμως οι κάτοικοι του Προμαχώνα είναι για δεύτερη φορά πρόσφυγες, αφήνοντας ξανά τα υπάρχοντα και τα σπίτια τους και μένουν έως την λήξη του πολέμου σε κάθε μεριά της Ελλάδος, όπου μπορούσαν να βρουν προσωρινή φιλοξενία. Με την λήξη του πολέμου επιστρέφουν πίσω, όχι όμως για πολύ. Το 1946 , με την έναρξη του εμφυλίου πολέμου αυτή τη φορά, γίνονται πρόσφυγες για τρίτη φορά, εγκαταλείποντας το χωριό, που είναι πλέον ορμητήριο ανταρτών και οι μάχες με τον Ελληνικό Στρατό μαίνονται. Από το 1948 έως το 1950 , οι κάτοικοι δειλά δειλά επιστρέφουν, εξαθλιωμένοι και πάμφτωχοι, προσπαθώντας και πάλι να ριζώσουν.

Το 1958 ιδρύεται το Σπίτι Παιδιού Προμαχώνα, το οποίο προσφέρει φροντίδα και εκπαίδευση σε παιδιά και νέους, με σοβαρό εκπαιδευτικό και προνοιακό έργο, το οποίο όμως δεν είναι αρκετό για να λύσει τα οικονομικά προβλήματα των νέων του χωριού.

Φεύγουν από ανέχεια και γίνονται μετανάστες στην Γερμανία ώστε να βρουν μια καλύτερη ζωή, επιστρέφοντας μετά από κάποια χρόνια ξανά στη γη που μεγάλωσαν.

Παρ όλες τις δυσκολίες, οι κάτοικοι του Προμαχώνα , αγωνίστηκαν για να κάνουν ξανά ρίζες, σαν την αγριάδα που όσο την ξεχορταριάζεις, τόσο αυτή επιμένει, δίνοντας μας ένα μήνυμα ελπίδας και πίστης για τον άνθρωπο και τις δυνατότητές του .

Την ιστορική έρευνα έχει αναλάβει η κα Κωνσταντίνα Ρογκότη, ιστορικός .

Την σκηνοθεσία και την παραγωγή του ντοκιμαντέρ έχει αναλάβει ο διακεκριμένος σκηνοθέτης Ανδρέας Σιαδήμας.

*Ευχαριστούμε την πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Προμαχώνα “ΟΙ ΑΚΡΙΤΕΣ” κα Καραβασιλείου Θεοδώρα για την επικοινωνία με την parallaxi και την αποστολή του χρήσιμου υλικού.