Μεσογειακοί Κυκλώνες: Ήρθαν για να μείνουν;
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους, πότε πρωτοεμφανίστηκαν και η απάντηση στο ερώτημα για το αν θα μας απασχολήσουν ξανά στο μέλλον.
Στη δίνη του «Ιανού» του πρώτου καταγεγραμμένου Μεσογειακού Κυκλώνα που προκάλεσε μεγάλες καταστροφές βρέθηκε πριν από λίγες ημέρες η Κεντρική Ελλάδα και τα νησιά του Ιουνίου.
Με τις περιοχές που επλήγησαν να μετρούν τις ζημιές τους, η Parallaxi έδωσε το λόγο στον κ. Ιωάννη Πυθαρούλη, Επίκουρο Καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, ο οποίος παρείχε χρήσιμες πληροφορίες για το πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα καιρικό φαινόμενο.
Αναλυτικά τα όσα αναφέρει:
Οι Μεσογειακοί Κυκλώνες, που διεθνώς αναφέρονται ως medicanes (MEDIterranean hurriCANES), είναι ισχυρά βαρομετρικά χαμηλά της Μεσογείου με χαρακτηριστικά και δομή θερμού πυρήνα παρόμοια με τους τροπικούς κυκλώνες, χωρίς να έχουν την ένταση των τελευταίων. Στις δορυφορικές εικόνες εμφανίζουν ανέφελο κέντρο («μάτι»), ισχυρές καταιγίδες γύρω από αυτό και σπειροειδείς ζώνες νεφών/υετού που στροβιλίζονται κυκλωνικά (αντίθετα της φοράς των δεικτών του ρολογιού). Οι Μεσογειακοί Κυκλώνες προκαλούν ισχυρές βροχοπτώσεις με επακόλουθες πλημμύρες, θυελλώδεις ανέμους και σίφωνες, αποτελώντας σημαντική απειλή για τη ζωή, το περιβάλλον και την περιουσία.
Δημιουργούνται και αναπτύσσονται μόνο πάνω από τη θάλασσα, η οποία τους παρέχει ενέργεια μέσω της εξάτμισης του νερού. Για αυτό εξασθενούν και διαλύονται αν μεταβούν μόνιμα σε χερσαίες περιοχές. Οι κυριότεροι παράγοντες που ευνοούν τη δημιουργία τους είναι η θερμή θάλασσα, η κυκλωνική ροή, η αστάθεια, οι ψυχρές αέριες μάζες στη μέση τροπόσφαιρα και οι μικρές διαφορές ανέμου μεταξύ της ανώτερης (9-10 χλμ ύψος) και κατώτερης (1.5 χλμ) τροπόσφαιρας.
Ο πρώτος τέτοιος κυκλώνας καταγράφηκε στην Κεντρική Μεσόγειο το 1969. Δεν υπάρχουν καταγραφές πριν την εμφάνιση των μετεωρολογικών δορυφόρων το 1960, καθώς είναι απαραίτητοι για την αναγνώρισή τους στις θαλάσσιες περιοχές. Από τότε δημιουργούνται κατά μέσο όρο περίπου 3 κυκλώνες στα 2 έτη, χωρίς να υπάρχει σημαντική αυξητική τάση. Σχηματίζονται κυρίως το φθινόπωρο και τον χειμώνα στο Ιόνιο πέλαγος, την Τυρρηνική θάλασσα, τη Δυτική Μεσόγειο γύρω από τις Βαλεαρίδες νήσους και μεταξύ Σικελίας – Τυνησίας. Σε κάποιες περιπτώσεις η ταχύτητα του ανέμου ξεπερνάει τα 118 χλμ/ώρα, φτάνοντας την ένταση των τυφώνων (12 Μποφώρ), ενώ η ελάχιστη καταγεγραμμένη πίεση είναι 978.6 hPa στη Μάλτα. Η ακτίνα τους κυμαίνεται στα 50 με 200 χλμ.
Ο Μεσογειακός Κυκλώνας Ιανός εμφάνισε χαρακτηριστικά τροπικού κυκλώνα στις 16/9/2020 νοτιοανατολικά της Σικελίας, σε περιοχή με θάλασσα θερμότερη των 27οC, προερχόμενος από ένα χαμηλό στον Κόλπο της Σύρτης. Το κέντρο του έφτασε στη Δυτική Ελλάδα το βράδυ της 17/9 και παρέμεινε εκεί μέχρι τις 19/9 προκαλώντας 3 θανάτους και μεγάλες καταστροφές στο Νότιο Ιόνιο, την Κεντρική και Νότια Ελλάδα λόγω των θυελλωδών ανέμων και της καταρρακτώδους βροχόπτωσης. Στις 18/9, στην Κεφαλονιά οι καταγεγραμμένες ριπές του ανέμου έφτασαν τα 100 χλμ/ώρα, ενώ στο Περτούλι και το Μουζάκι (Θεσσαλία) το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών μέτρησε βροχή άνω των 200 mm/24 ώρες (200 τόνους/στρέμμα). Οι πλημμύρες της Κεντρικής Ελλάδας οφείλονταν στη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων υγρασίας από το Βόρειο Αιγαίο σε συνδυασμό με την ορογραφία της περιοχής και τη σύγκλιση της ανατολικής-νοτιοανατολικής ροής από τον Ιανό και της ανατολικής-βορειοανατολικής ροής από τις υψηλές πιέσεις στα Βαλκάνια. Στις 19 και 20/9 το σύστημα κινήθηκε Νότια και διαλύθηκε μεταξύ Κρήτης και Βόρειας Αφρικής.
Όσον αφορά την Ελλάδα, ο Ιανός ήταν ο πρώτος καταγεγραμμένος Μεσογειακός Κυκλώνας που προκάλεσε καταστροφές τέτοιας έκτασης εξαιτίας των ακραίων βροχοπτώσεων κυρίως στην Κεντρική Ελλάδα. Το πρώτο τέτοιο σύστημα επηρέασε τη χώρα το 1982, ενώ τα τελευταία χρόνια υπήρξαν ακόμα 3 περιπτώσεις (2016, 2017, 2018).
Οι μελέτες της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στους Μεσογειακούς Κυκλώνες, βασιζόμενες σε εκτιμήσεις κλιματικών μοντέλων, δείχνουν ότι στο μέλλον δεν αναμένεται αύξηση του αριθμού τους, αλλά είναι πιθανό να εμφανίζονται με πιο έντονα χαρακτηριστικά.
