Ναγκόρνο Καραμπάχ: Δέκα πράγματα για το μήλον της έριδος μεταξύ Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν

Παγκόσμια ανησυχία σε πολιτικό, διπλωματικό και οικονομικό επίπεδο έχουν προκαλέσει οι πολεμικές συγκρούσεις των τελευταίων ωρών μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν με φόντο την αποσχιθείσα περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Μία ημέρα μετά την γενική επιστράτευση που κάλεσε η Αρμενία, ήταν η σειρά του Αζερμπαϊτζάν τη Δευτέρα να κηρύξει μερική επιστράτευση, αλλά και απαγόρευση κυκλοφορίας σε ένα μέρος της χώρας, κυρίως στην πρωτεύουσα Μπακού.

Μέσα σε 24 ώρες έχουν χάσει τη ζωή τους πάνω από 40 άνθρωποι στις μάχες που έχουν ξεσπάσει ανάμεσα στις δύο χώρες, που βρίσκονται για μία ακόμη φορά στα πρόθυρα πολεμικής σύγκρουσης.

Όλες οι περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις -Ρωσία, Κίνα, ΗΠΑ, Γαλλία, Ιράν, ΕΕ- με εξαίρεση την Τουρκία, σύμμαχο του Αζερμπαϊτζάν, ζήτησαν τον άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών.

Η περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ απασχολεί τις δύο χώρες, αλλά και τη διεθνή κοινότητα εδώ και τέσσερις δεκαετίες.

Με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις καταγράφουμε δέκα πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για την περιοχή που έφερε ξανά Αρμενία – Αζερμπαϊτζάν στα χαρακώματα.

1. Που βρίσκεται το Ναγκόρνο Καραμπάχ

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλιώς Ορεινό Καραμπάχ, είναι μία περιοχή στο Νότιο Καύκασο ανάμεσα στο Κάτω Καραμπάχ και τη Ζανγκεζούρ. Η ορεινή και δασώσης περιοχή έχει συνολική έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων με υψηλές κορυφογραμμές κατά μήκος του βόρειου άκρου και κατά μήκος της δύσης και του ορεινού νότου. Το έδαφος της σημερινής περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποτελεί τμήμα της ιστορικής περιοχής του Καραμπάχ, το οποίο βρίσκεται μεταξύ των ποταμών Κύρου και Αράξη.

Το τοπίο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ διαφέρει από τη στέπα του ποταμού Κύρου με πεδιάδες μέσα από πυκνά δάση από δρυς και οξιές. Η περιοχή διαθέτει πολλές ιαματικές πηγές και κοιτάσματα ψευδαργύρου, άνθρακα, μολύβδου, χρυσού, μαρμάρου και ασβεστόλιθου. Οι κυριότερες πόλεις της περιοχής είναι η Στεπανακέρτ, η οποία λειτουργεί ως η πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αρτσάχ και ακολουθεί η Σουσί. Αμπελώνες, οπωρώνες και ελαιώνες για τους μεταξοσκώληκες αναπτύσσονται στις εύφορες κοιλάδες της περιοχής.

2. Η περιοχή στο πέρασμα των αιώνων

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ εμπίπτει στα εδάφη του λαού που είναι γνωστός στους σύγχρονους αρχαιολόγους ως Kura-Araxes, επειδή έζησε μεταξύ των δύο αυτών ποταμών. Ο αρχαίος πληθυσμός της περιοχής αποτελείτο από διάφορες αυτόχθονες τοπικές ομάδες και μεταναστεύουσες φυλές που ήταν ως επί το πλείστον μη Ινδοευρωπαίοι. Ο αρμενικός πολιτισμός άκμασε κατά την πρώιμη μεσαιωνική εποχή στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ τον 5ο αιώνα άνοιξε το πρώτο αρμένικο σχολείο. Γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα, η περιοχή κατακτήθηκε από την εισβολή των Μουσουλμάνων Αράβων μέσα από τη Μουσουλμανική κατάκτηση της Περσίας. Από τους Αρμένιους πρίγκηπες το Καραμπάχ έγινε προτεκτοράτο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από τη συνθήκη Kurekchay, που υπεγράφη μεταξύ του Ibrahim Khalil Khan του Καραμπάχ και του γενικού στρατηγού Pavel Tsitsianov για λογαριασμό του Τσάρου Αλεξάνδρου Α’ το 1805. Μετά το αποτέλεσμα του Ρωσο-περσικού Πολέμου (1804-1813) η Περσία επισήμως παραχώρησε το Καραμπάχ στη Ρωσική Αυτοκρατορία σύμφωνα με τη Συνθήκη του Γκιουλιστάν.

Η σημερινή σύγκρουση για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έχει τις ρίζες της στις αποφάσεις του Ιωσήφ Στάλιν κατά την έμπνευση της Υπερκαυκασίας. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, το Καραμπάχ αποτέλεσε τμήμα της Υπερκαυκασίας Δημοκρατικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, αλλά σύντομα αυτή διαλύθηκε στις ξεχωριστές Δημοκρατίες της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας. Τα επόμενα δύο χρόνια (1918-1920) υπήρξαν κάποιοι σύντομοι πόλεμοι μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για αρκετές περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Καραμπάχ. Τον Ιούλιο του 1918, η πρώτη αρμενική Συνέλευση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανακήρυξε την περιοχή αυτοδιοικούμενη και δημιούργησε ένα Εθνικό Συμβούλιο και κυβέρνηση.

The best things to see and do in Nagorno Karabagh, one of the most unexplored regions of the Caucasus https://t.co/jqSDg8P3Kc #TRLT pic.twitter.com/jHxxy5WbzF

— Bradt Guides (@BradtGuides) March 20, 2019

Μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Βρετανικά στρατεύματα κατέλαβαν το Καραμπάχ. Το Φεβρουάριο του 1920, το Εθνικό Συμβούλιο του Καραμπάχ συμφώνησε να ανήκει στη δικαιοδοσία του Αζερμπαϊτζάν, ενώ οι Αρμένιοι έκαναν συνεχή ανταρτοπόλεμο στο Καραμπάχ, μη αποδεχόμενοι τη συμφωνία. Η ίδια η συμφωνία σύντομα ακυρώθηκε από την 9η συνέλευση του Καραμπάχ, η οποία κήρυξε την ένωση με την Αρμενία. Στις 10 Αυγούστου 1920, η Αρμενία υπέγραψε μια προκαταρκτική συμφωνία με τους Μπολσεβίκους, συμφωνώντας σε μια προσωρινή κατοχή των περιοχών αυτών από τους μπολσεβίκους μέχρι την τελική διευθέτηση. Με τη Σοβιετική Ένωση να έχει σταθερά τον έλεγχο της περιοχής, η διαμάχη σταμάτησε για αρκετές δεκαετίες. Με την αρχή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης όμως στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εμφανίστηκε εκ νέου. Κατηγορώντας την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν για την αζερικοποίηση της περιοχής, η πλειοψηφία του αρμενικού πληθυσμού με την ιδεολογική και υλική υποστήριξη της αρμενικής κυβέρνησης ξεκίνησαν μια κίνηση αυτονόμησης της περιοχής. Τον Αύγουστο του 1987, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ έστειλαν αίτημα για ένωση με την Αρμενία με δεκάδες χιλιάδες υπογραφές προς τη Μόσχα.

3. Ο πόλεμος του Ναγκόρνο Κάραμπαχ

Ο πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κράτησε από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 μέχρι τον Μάιο του 1994 στο περίκλειστο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ των Αρμένιων, υποστηριζόμενοι από τη Δημοκρατία της Αρμενίας, και τη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν. Καθώς προχωρούσε ο πόλεμος, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, και οι δύο πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, είχαν εμπλακεί σε έναν παρατεταμένο, αδήλωτο πολέμου στα ορεινά ύψη του Καραμπάχ, ενώ το Αζερμπαϊτζάν προσπαθούσε να περιορίσει την αποσχιστική κίνηση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το κοινοβούλιο του περίκλειστου εδάφους είχε ψηφίσει υπέρ της ένωσης του εαυτού της με την Αρμενία, και ένα δημοψήφισμα το οποίο μποϊκόταρε ο Αζερικός πληθυσμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, πραγματοποιήθηκε, σύμφωνα με ότι οι περισσότεροι από τους ψηφοφόρους ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας. Η ζήτηση για την ενοποίηση με την Αρμενία, η οποία ξεκίνησε εκ νέου το 1988, ξεκίνησε σε σχετικά ειρηνικό τρόπο. Ωστόσο, τους επόμενους μήνες, καθώς η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης πλησίαζε, σταδιακά εξελίχθηκε σε όλο και πιο βίαιες συγκρούσεις μεταξύ εθνοτικών Αρμενίων και των εθνοτικών Αζέρων, με αποτέλεσμα στις αξιώσεις της εθνοκάθαρσης και από τις δύο πλευρές.

Διαδημοκρατικές συγκρούσεις μεταξύ των δύο ξέσπασαν λίγο μετά το ψήφισμα του κοινοβουλίου της Αυτόνομης Περιφέρειας του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν για την ενοποίηση της περιοχής με την Αρμενία στις 20 Φεβρουαρίου του 1988. Η δήλωση απόσχισης από το Αζερμπαϊτζάν ήταν το τελικό αποτέλεσμα μιας εδαφικής σύγκρουσης σχετικά με το έδαφος. Καθώς το Αζερμπαϊτζάν διακήρυξε την ανεξαρτησία του από τη Σοβιετική Ένωση και απομάκρυνε τις εξουσίες της κυβέρνησης του εγκλωβισμού, η αρμενική πλειοψηφία ψήφισε υπέρ της αποχώρησης από το Αζερμπαϊτζάν και στη διαδικασία κήρυξε τη μη αναγνωρισμένη Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Οι μεγάλης κλίμακας μάχες ξέσπασαν στα τέλη του χειμώνα του 1992. Η διεθνής διαμεσολάβηση από διάφορες ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), δεν επέφερε ένα τελικό ψήφισμα με το οποίο θα μπορούσαν να συνεργαστούν και οι δύο πλευρές. Την άνοιξη του 1993, αρμενικές δυνάμεις κατέλαβαν περιοχές εκτός του ίδιου του θύλακα, απειλώντας τη συμμετοχή άλλων χωρών στην περιοχή. Μέχρι το τέλος του πολέμου το 1994, οι Αρμένιοι είχαν τον πλήρη έλεγχο του εδάφους (με εξαίρεση την περιφέρεια Σαουμιάν) εκτός από τις γύρω περιοχές του Αζερμπαϊτζάν, κυρίως τον διάδρομο Λάτσιν, ένα ορεινό πέρασμα που συνδέει το Ναγκόρνο Καραμπάχ με την ηπειρωτική Αρμενία. Μια παράνομη κατάπαυση της Ρωσίας υπογράφηκε τον Μάιο του 1994, αλλά οι τακτικές ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν με τη μεσολάβηση της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ δεν κατάφεραν να οδηγήσουν σε ειρηνευτική συνθήκη. Αυτό έχει αφήσει την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε κατάσταση νομικής έλλειψης, ενώ η δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ παραμένει de facto ανεξάρτητη, αλλά διεθνώς μη αναγνωρισμένη, ενώ οι αρμενικές δυνάμεις ελέγχουν σήμερα 9% περίπου του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν έξω από τον έδαφος. Ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης, έχουν εκτοπιστεί 230.000 Αρμένιοι από το Αζερμπαϊτζάν και 800.000 Αζέροι από την Αρμενία.

4. Συνέχεια των συγκρούσεων

Οι αψιμαχίες στο Μαρντάκερτ ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2008 μετά τις διαμαρτυρίες κατά τη διάρκεια των εκλογών στην Αρμενία. Πρόκειται για την πιο «βαριά» σύγκρουση ανάμεσα σε Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία από την κατάπαυση του πυρός το 1994. Οι Αρμενικές πηγές κατηγόρησαν το Αζερμπαϊτζάν στο ότι προσπαθούσε να επωφεληθεί από τις συνεχιζόμενες ταραχές στην Αρμενία, ενώ οι Αζερικές πηγές κατηγόρησαν την Αρμενία, υποστηρίζοντας ότι η αρμενική κυβέρνηση προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή από τις εσωτερικές εντάσεις στην Αρμενία. Στις 14 Μαρτίου, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών με την ονομαστική ψηφοφορία 39 υπέρ και 7 κατά ενέκρινε το ψήφισμα 62/243, απαιτώντας την άμεση αποχώρηση όλων των Αρμενικών δυνάμεων από τα κατεχόμενα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν.

Ο θάνατος ενός 10χρονου παιδί από το Αζερμπαϊτζάν από πυρά Αρμένιου σκοπευτή τον Μάρτιο του 2011 άνοιξε νέο γύρο συγκρούσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Στα τέλη Απριλίου του 2011, συγκρούσεις συνόρων άφησαν τρεις στρατιώτες του ΝΚΡ νεκρούς, ενώ στις 5 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς σκοτώθηκαν 2 Αζέροι και ένας Αρμένιος στρατιώτης. Το 2012 ακολούθησαν συγκρούσεις συνόρων μεταξύ των στρατών της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν που κράτησαν από τα τέλη Απριλίου μέχρι τις αρχές Ιουνίου και άφησε πέντε Αζέρους και τέσσερις Αρμένιους στρατιώτες νεκρούς. Κατά όλη τη χρονιά, πέθαναν συνολικά 19 Αζέροι και 14 Αρμένιοι στρατιώτες. Το 2013, πέθαναν 12 Αζέροι και 7 Αρμένιοι στρατιώτες σε συγκρούσεις συνόρων.

Στις 12 Νοεμβρίου 2014 οι Αζερικές Ένοπλες Δυνάμεις κατέρριψαν ένα ελικόπτερο Mil Mi-24 του ΝΚΡ πάνω από τη περιοχή Αγκντάμ του Καραμπάχ. Τρεις στρατιώτες σκοτώθηκαν στο περιστατικό. Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Αρμενίας δήλωσε ότι το αεροσκάφος δεν ήταν οπλισμένο και αποκάλεσε την κατάρριψη μια “άνευ προηγουμένου πρόκληση”. Οι Αρχές του Αζερμπαϊτζάν ισχυρίστηκαν ότι το ελικόπτερο είχε επιχειρήσει να επιτεθεί στις θέσεις του Αζερικού στρατού. Οι Αρμενικές αρχές δήλωσαν ότι το Αζερμπαϊτζάν θα αντιμετωπίσει σοβαρές συνέπειες. Επίσης το 2014, έξι Αρμένιοι πολίτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ μέχρι το τέλος του έτους ο αριθμός των Αζέρων που σκοτώθηκαν αυξήθηκε σε 39 (37 στρατιώτες και 2 άμαχοι).

Συγκρούσεις με πολλά θύματα σημειώθηκαν και πριν από τέσσερα χρόνια. Αρχικά, τέσσερις Αρμένιοι και τέσσερις Αζέροι στρατιώτες πέφτουν νεκροί κατά τη διάρκεια της αντιπαράθεσης των δύο χωρών στην περιοχή. Μεταξύ τις 1 και 5 Απριλίου του 2016 σκληρές μάχες κατά μήκος της πρώτης γραμμής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ άφησαν 88 Αρμενίους και 31 έως 92 Αζέρους στρατιώτες νεκρούς, ενώ και 10 πολίτες έχασαν τη ζωή τους. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, ένα Αζερικό στρατιωτικό ελικόπτερο, 13 μη επανδρωμένα τηλεκατευθυνόμενα αεροσκάφη καταρρίφθηκαν ενώ καταστράφηκε και μια Αζερική δεξαμενή. Μεταξύ 8 και 17 Μαΐου του 2016, σποραδικές μάχες άφησαν 14 Αρμενίους και τρεις Αζέρους στρατιώτες νεκρούς, καθώς και ένας άμαχος Αζέρος. Ένας Αρμένιος στρατιώτης σκοτώθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2016 σε μια αψιμαχία στη γραμμή επαφής. Στις 15 Νοεμβρίου ένας στρατιώτης του Αζερμπαϊτζάν επίσης σκοτώθηκε στη γραμμή επαφής. Στις 27 Νοεμβρίου, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ανέφεραν την κατάρριψη ενός μη επανδρωμένου αεροσκάφους των Αρμενίων που είχε διασχίσει τη γραμμή επαφής.

5. Το ύψιστο καθήκον της Αρμενίας

Εκτός από τη γεωπολιτική και γεωστρατηγική του σημασία, χρησιμεύει ως εργαλείο ενεργοποίησης των λεγόμενων «πολιτισμικών πολέμων» στον Καύκασο, μεταξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών πληθυσμών. Οι σημερινοί Αρμένιοι, ως απομεινάρια ενός διασπορικού και γενοκτονημένου λαού, θεωρούν ύψιστο καθήκον τους να υπερασπιστούν τις δύο αυτές περιοχές που τους απέμειναν μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Στον Κάυκασο ζουν σήμερα περίπου 3,5 εκατομμύρια Αρμένιοι έχοντας ως γείτονες τους στην ανατολή το Αζερμπαϊτζάν, με 10 εκατομμύρια πληθυσμό, και στη δύση την Τουρκία με 84 εκατομμύρια, αν και οι άμεσοι γείτονές τους είναι οι Κούρδοι της Τουρκίας. Το σημαντικότερο τους πλεονέκτημα είναι ότι έχουν ως προστάτη και σύμμαχό τους μια υπερδύναμη της Ευρασίας, τη Ρωσία, η οποία τους στήριξε και τους στηρίζει, στρατιωτικά αλλά και οικονομικά, στις δύσκολες σχέσεις με τους γείτονες τους. Ως αντάλλαγμα η Αρμενία αποτελεί μια σταθερή βάση και προπύργιο της Μόσχας στον Καύκασο, δίπλα στα πετρέλαια της Κασπίας και μεταξύ Τουρκίας και Ιράν.

6. Η τουρκική στήριξη στο Αζερμπαϊτζάν

Πολλοί είναι οι διεθνείς αναλυτές που υποστηρίζουν ότι πίσω από τις στρατιωτικές κινήσεις του Αζερμπαϊτζάν κρύβεται η Τουρκία και ο Ερντογάν. Μέσω της στήριξης των Αζέρων, ο Τούρκος πρόεδρος θέλει να αναδειχθεί σε κυρίαρχο παράγοντα στην περιοχή του Καυκάσου. Η Τουρκία έχει αναγάγει το Αζερμπαϊτζάν, μία τουρκόφωνη χώρα με πλούσια κοιτάσματα σε υδρογονάνθρακες, σε κύριο σύμμαχο της. Μάλιστα, δεν λείπουν και οι απόψεις που θεωρούν ότι Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν προετοιμάζονταν από καιρό κάτω από άκρα μυστικότητα για μία σύγκρουση στην περιοχή. Η Άγκυρα βλέπει όλη την κατάσταση ως μία ιστορική ευκαιρία για να διεισδύσει ακόμη περισσότερο στην περιοχή, αλλά και για να αυξήσει την επιρροή της προς το Μπακού.

7. «Θύμα» η τουρκική λίρα

Η στήριξη πάντως της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν φαίνεται να γίνεται με κάθε κόστος. Εάν κοιτάξει κανείς τις ισοτιμίες των νομισμάτων θα παρατηρήσει ότι η τουρκική λίρα από το πρωί της Δευτέρας καταγράφει απώλειες που αγγίζουν το 2% έναντι του ευρώ και του αμερικανικού δολαρίου.

Ακολουθήστε τις ειδήσεις του parallaximag.gr στο Google News