Ο πολιτικός λόγος των έξι αρχηγών στην «καρδιά» της προεκλογικής περιόδου

Το iMEdD, σε συνεργασία με το Datalab του Τμήματος Πληροφορικής στο ΑΠΘ και τον υποψήφιο διδάκτορα πολιτικής επιστήμης Αντώνη Γαλανόπουλο, εγκαινιάζει ένα πειραματικό έργο για την ανάλυση των προεκλογικών ομιλιών που εκφωνούνται από τους έξι αρχηγούς των ελληνικών κομμάτων που βρίσκονταν στη Βουλή κατά την τελευταία κοινοβουλευτική περίοδο.

Η πρωτοβουλία αυτή συνδυάζει την ανθρώπινη γνώση με το ChatGPT της OpenΑΙ, ένα πρωτοποριακό μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), προκειμένου να διεξάγει αλγοριθμικές αναλύσεις που εστιάζουν στα θέματα τα οποία θίγονται στις προεκλογικές ομιλίες, στο συναίσθημα που μεταφέρουν αλλά και στη ρητορική πόλωσης και λαϊκισμού.

Ο στόχος είναι η διεξαγωγή μιας ολοκληρωμένης ανάλυσης του πολιτικού λόγου και η αξιολόγηση της ικανότητας επεξεργασίας του από μεγάλα γλωσσικά μοντέλα.

Ο πολιτικός λόγος των έξι αρχηγών στην «καρδιά» της προεκλογικής περιόδου

Βρισκόμαστε πια στην καρδιά της προεκλογικής περιόδου. Οι ομιλίες των πολιτικών αρχηγών είναι συνεχείς και ορισμένες φορές οι βασικοί διεκδικητές, Κυριάκος Μητσοτάκης και Αλέξης Τσίπρας, πραγματοποιούν ακόμα και δύο ομιλίες μέσα στην ίδια μέρα. Τα βασικά χαρακτηριστικά του λόγου κάθε αρχηγού φαίνεται να έχουν παγιωθεί. Παρακάτω θα δούμε αναλυτικότερα πώς αναπτύχθηκε ο λόγος των πολιτικών αρχηγών την τρίτη εβδομάδα της προεκλογικής περιόδου, έως και τη Δευτέρα 15 Μαΐου.

Ως προς το συναισθηματικό κλίμα που εκπέμπουν οι ομιλίες των αρχηγών, εξηγήσαμε από την αρχή ότι η βασική μας υπόθεση είναι πως θετικό κλίμα θα εντοπίζεται κατά βάση στον κυβερνητικό λόγο. Και αυτήν την εβδομάδα επιβεβαιώνονται οι γενικές τάσεις που καταγράψαμε τις προηγούμενες δύο: Όλες οι ομιλίες του Πρωθυπουργού βρίσκονται εντός του θετικού φάσματος. Οι ομιλίες του Αλέξη Τσίπρα και του Νίκου Ανδρουλάκη παρέμειναν στο ουδέτερο φάσμα, όπου επανέρχονται για αυτήν την εβδομάδα και οι ομιλίες του Δημήτρη Κουτσούμπα. Την αντίθετη πορεία καταγράφουν οι ομιλίες του Γιάνη Βαρουφάκη που για πρώτη φορά περνούν στο αρνητικό φάσμα.

Προγραμματικός ο λόγος Μητσοτάκη, μοιρασμένες ανάμεσα σε ατζέντα και κριτική προς αντιπάλους οι ομιλίες Τσίπρα

Το συναισθηματικό κλίμα μπορούμε να το συνδέσουμε με το κατά πόσο ο κάθε πολιτικός αρχηγός εστιάζει στην προβολή της πολιτικής του ατζέντας και του κυβερνητικού του προγράμματος ή στην κριτική απέναντι στους αντιπάλους. Η παρατήρηση αυτή μπορεί να εξηγήσει γιατί ο λόγος του Κυριάκου Μητσοτάκη βρίσκεται σταθερά στο θετικό φάσμα. Οι ομιλίες του Πρωθυπουργού είναι, σε συντριπτικό ποσοστό, αφιερωμένες στην προβολή του προγράμματος του κόμματος. Στις ομιλίες αυτής της εβδομάδας, το ποσοστό αυτό είναι σταθερά άνω του 80%. Και αυτή η τάση είναι συνεχής καθ’ όλη την προεκλογική περίοδο.

Ο λόγος του Αλέξη Τσίπρα είναι αρκετά μοιρασμένος, με τη διάσταση της κριτικής να παίρνει ελαφρύ προβάδισμα αυτήν την εβδομάδα. Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στην περίπτωση του Γιάνη Βαρουφάκη. Κάπου μεταξύ του πλήρως προγραμματικού λόγου του Πρωθυπουργού και του μοιρασμένου λόγου των Τσίπρα-Βαρουφάκη τοποθετείται ο πολιτικός λόγος του Νίκου Ανδρουλάκη, όπου η προβολή του προγράμματος υπερέχει ελαφρώς της κριτικής. Πλειοψηφικά κριτικός είναι ο λόγος του Δημήτρη Κουτσούμπα και του Κυριάκου Βελόπουλου. Οι παρατηρήσεις αυτές εξηγούν γιατί, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου έως τώρα, οι ομιλίες των Τσίπρα, Ανδρουλάκη, Βαρουφάκη τοποθετούνται κατά βάση στο ουδέτερο φάσμα και αυτές των Κουτσούμπα και Βελόπουλου στο –ή προς το– αρνητικό. Οι θεματικές που θίγονται στον λόγο κάθε αρχηγού θα αναλυθούν παρακάτω, αλλά νωρίτερα θα εξετάσουμε τους δείκτες της πόλωσης και του λαϊκισμού.

Σημαντική αύξηση στις στιγμές πόλωσης στον λόγο του Αλέξη Τσίπρα

Χαμηλά συνεχίζει να κρατάει τα επίπεδα πόλωσης στον πολιτικό του λόγο ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Σε αρκετές από αυτές τις ομιλίες, άλλωστε, αναφέρει ρητώς πως δεν θα ασχοληθεί με την αντιπολίτευση και όσα υποστηρίζουν τα υπόλοιπα κόμματα. Υπάρχουν, φυσικά, στιγμές όπου γίνεται χρήση πολωτικών σχημάτων λόγου, για να τεθούν τα διλήμματα και το διακύβευμα των εκλογών, αλλά αυτές είναι πολύ συγκεκριμένες. Σημαντική αύξηση στις στιγμές πόλωσης εντοπίζεται στον λόγο του Αλέξη Τσίπρα. Η πόλωση στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης ήταν και αυτή αρκετά περιορισμένη, λαμβάνοντας υπόψη ότι μιλάμε για κόμμα της αντιπολίτευσης, και έδειχνε σημάδια πολύ σταδιακής αύξησης από τις 4 Μαΐου και έπειτα. Αυτήν την εβδομάδα παρατηρείται μια σημαντική αύξηση, ειδικά σε σχέση με τις πρώτες δέκα ημέρες της προεκλογικής περιόδου. Αύξηση των στιγμών πόλωσης εντοπίζεται, επίσης, στον λόγο του Νίκου Ανδρουλάκη και του Γιάνη Βαρουφάκη. Στον λόγο του Δημήτρη Κουτσούμπα παρατηρήσαμε μια μικρή κλιμάκωση της χρήσης σχημάτων πόλωσης κατά την προηγούμενη εβδομάδα, η οποία διατηρήθηκε στα ίδια επίπεδα και αυτήν την εβδομάδα.

Ο «λαός» στον λόγο του Δημήτρη Κουτσούμπα

Ως προς τον λαϊκισμό, όπως έχουμε εξηγήσει από το πρώτο κιόλας κείμενο αυτής της σειράς, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ως κατά δήλωσή του αντιλαϊκιστής πολιτικός δεν παρουσιάζει σημεία λαϊκιστικού λόγου στις ομιλίες του. Σταθερά παρούσες και ελαφρώς αυξημένες είναι οι λαϊκιστικές στιγμές στον λόγο του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ένα χαρακτηριστικό λαϊκιστικό σχήμα στον λόγο του Αλέξη Τσίπρα είναι η αναφορά του ότι την Κυριακή των εκλογών θα πανηγυρίζει ο λαός και όχι τα καρτέλ ή οι ισχυροί. Δεν παρατηρούνται αξιοσημείωτες στιγμές λαϊκιστικού λόγου στις ομιλίες του Νίκου Ανδρουλάκη, του Κυριάκου Βελόπουλου και του Γιάνη Βαρουφάκη.

Ξεχωριστή αναφορά θα πρέπει να γίνει σε αυτό το σημείο στον Δημήτρη Κουτσούμπα.  Έχουμε σημειώσει ξανά πως ο λαϊκισμός δεν συνιστά κεντρικό στοιχείο του λόγου του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ. Ο λόγος που χρειάζεται παρόλα αυτά να κάνουμε αυτήν την ξεχωριστή αναφορά είναι διότι στον λόγο του Δημήτρη Κουτσούμπα μπορεί να εντοπίσει κανείς μια πληθώρα αναφορών στον «λαό». Όταν περιγράφαμε πώς θα προσεγγίσουμε το φαινόμενο του λαϊκισμού, είχαμε εξηγήσει πως δεν αρκεί να εντοπίζουμε έναν μεγάλο αριθμό αναφορών στον «λαό», αλλά η θέση του σημαίνοντος αυτού στον πολιτικό λόγο είναι καθοριστική. Τις περισσότερες φορές που συναντούμε αυτές τις αναφορές στον λόγο του Δημήτρη Κουτσούμπα, ο «λαός» χρησιμοποιείται ως μια άλλη λέξη, για να μιλήσει για τους εργαζόμενους, την εργατική τάξη ή άλλες φορές τα λαϊκά στρώματα. Η ταυτότητα του «λαού» δεν είναι συνήθως ανοικτή, το σημαίνον «λαός» δεν έχει τον ρόλο του κομβικού σημείου («nodal point») που απαιτείται σε έναν λαϊκιστικό λόγο, ενώ αρκετές φορές η αναφορά αυτή δεν συνοδεύεται από τη διχοτομική αναπαράσταση «λαός έναντι ελίτ».

Ο τόπος των ομιλιών «προσθέτει» θέματα στην παγιωμένη ατζέντα

Στο προηγούμενο άρθρο είχαμε σχολιάσει πως παγιώνεται η βασική ατζέντα κάθε πολιτικού αρχηγού. Ισχύει, και για αυτήν την εβδομάδα, η παρατήρηση πως μεγάλο μέρος των ομιλιών των πολιτικών αρχηγών περιστρέφεται γύρω από τις ίδιες τις εκλογές και το διακύβευμά τους. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης διατηρεί ως κεντρικές τις θεματικές της οικονομίας και της υγείας. Κατά περίπτωση, συμπληρώνονται με άλλες θεματικές ανάλογα με τον τόπο της ομιλίας. Για παράδειγμα, στη Μυτιλήνη η θεματική της εθνικής ασφάλειας εμφανίστηκε ως βασική, ενώ στο Λαύριο αναδείχθηκε σε ένα από τα βασικά θέματα της ομιλίας ο τουρισμός με αναφορά στη μαρίνα της περιοχής. Εάν εξαιρεθούν οι εκλογές, η βασική θεματική των ομιλιών του Αλέξη Τσίπρα είναι η οικονομία. Όπως έχουμε σημειώσει ξανά κατά το παρελθόν, ο λόγος του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι πολυθεματικός. Οι θεματικές που συμπληρώνουν τη βασική του ατζέντα περιλαμβάνουν το ιδιωτικό χρέος, τη διαφθορά/λογοδοσία, το κοινωνικό κράτος. Και πάλι, παρατηρείται ότι οι πολιτικοί προσαρμόζουν τις ομιλίες τους στον τόπο που επισκέπτονται, καθώς στην Αλεξανδρούπολη ο Αλέξης Τσίπρας έχει την εθνική ασφάλεια ως μία από τις βασικές θεματικές του λόγου του, ενώ στα Τρίκαλα περιλαμβάνει αυτή της αγροτικής πολιτικής.

Ποικιλία θεματικών παρουσιάζει ο λόγος του Νίκου Ανδρουλάκη, με τον Πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ να αναφέρεται κατά βάση στην οικονομία, στο κοινωνικό κράτος και σε ζητήματα δημοκρατίας/λογοδοσίας. Η οικονομία αποτελεί βασική θεματική και για τον Δημήτρη Κουτσούμπα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ομιλία του στο Ηράκλειο, καθώς σε έναν τουριστικό προορισμό όπως η Κρήτη, ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ επιλέγει να καλύψει κυρίως τις θεματικές της εργασίας και του τουρισμού, αναδεικνύοντας προφανώς τις εργασιακές συνθήκες όσων εργάζονται στον τουριστικό κλάδο. Ο Γιάνης Βαρουφάκης διατηρεί καθ’ όλη την προεκλογική περίοδο ως βασική θεματική του την οικονομία, ενώ αυτήν την εβδομάδα η ατζέντα των βασικών θεμάτων που έθιξε περιελάμβαναν, επίσης, τη στέγαση, τη διαφθορά και το χρέος, τόσο το ιδιωτικό όσο και το δημόσιο.

Τουρκία και Έβρος στον λόγο του Κυριάκου Μητσοτάκη, ο Ανδρέας Παπανδρέου στον λόγο του Νίκου Ανδρουλάκη

Κλείνουμε και αυτήν την εβδομαδιαία αναφορά με τις ονομαστικές αναφορές που κάνουν οι αρχηγοί στις ομιλίες τους σε πρόσωπα, τόπους, φορείς και οργανισμούς -μια ανάλυση που θεωρούμε συμπληρωματική σε σχέση με ό,τι έχει προηγηθεί. Αυτήν την εβδομάδα μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι ήταν σταθερές οι αναφορές του Πρωθυπουργού στην Τουρκία και τον Έβρο, αναδεικνύοντας έτσι πως το θέμα των σχέσεων με την Τουρκία είναι σημαντικό, αν και δεν εμφανίζεται ως τέτοιο στις βασικές θεματικές του λόγου. Σταθερά υψηλός είναι ο αριθμός των ονομαστικών αναφορών του Αλέξη Τσίπρα στον Κυριάκο Μητσοτάκη. Οι κοινωνικές ομάδες στις οποίες απευθύνθηκε ο Τσίπρας στις ομιλίες του ήταν κυρίως οι νέοι, η μεσαία τάξη και οι αγρότες.

Σταθερά υψηλός ο αριθμός αναφορών του Νίκου Ανδρουλάκη τόσο στον Πρωθυπουργό όσο και στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Εντύπωση προκαλούν οι τακτικές αναφορές στον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέα Παπανδρέου, σε κάθε ομιλία του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ αυτήν την εβδομάδα. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας συνεχίζει να αναφέρεται σταθερά και να απευθύνεται προς τους εργαζόμενους, την εργατική τάξη και τους κομμουνιστές. Η παρατήρηση αυτή συνδέεται με ό,τι αναφέραμε νωρίτερα για το σημαίνον «λαός» στον λόγο του Δημήτρη Κουτσούμπα. Ο Κυριάκος Βελόπουλος έθεσε το μακεδονικό ζήτημα αυτήν την εβδομάδα, αναφερόμενος στη Μακεδονία και τους Μακεδόνες. Όσον αφορά, τέλος, στον Γιάνη Βαρουφάκη, παραμένουν συνεχείς οι ονομαστικές αναφορές του σε Έλληνες επιχειρηματίες και σε διάφορους διεθνείς οργανισμούς και φορείς. Τακτικές ήταν αυτήν την εβδομάδα οι αναφορές του στο Υπερταμείο, επιβεβαιώνοντας ότι είναι ο πολιτικός αρχηγός που μιλάει σταθερά για το μνημονιακό πλαίσιο.