Οι δύο νέες τοιχογραφίες από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στην Αθήνα

Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση παρουσιάζει δύο νέες τοιχογραφίες για να ακουμπάει το βλέμμα μας σε πολυσύχναστα σημεία της πόλης. 

Στην Αλεξάνδρας, μια τοιχογραφία-φυλαχτό για όλους μας από τον ‘Αγγελο Πλέσσα, με τίτλο «Φυλαχτό όλων των Όντων», και στην Πανεπιστημίου η τοιχογραφία του Αριστείδη Λάππα «She Who Protects» με μια νέα, πολύχρωμη Αθηνά για μια νέα, πολυπολιτισμική Αθήνα.

Μέσα από αναθέσεις και επιτόπιες καλλιτεχνικές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο του κέντρου της Αθήνας, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση αναζητά μέρη στα οποία η τέχνη μπλέκεται με τη καθημερινότητα. 

Με μια σειρά τοιχογραφιών που διαπερνούν τις πολυκατοικίες, σπουδαία έργα σύγχρονων Ελλήνων εικαστικών αναγεννιούνται σε μεγάλη κλίμακα. Οι πρώτες τοιχογραφίες που είναι ήδη μέρος του αστικού ιστού της πόλης είναι το «Φιλί» του Ηλία Παπαηλιάκη, στην πλατεία Αυδή στο Μεταξουργείο, και το «Κύμα / Νεύμα» της Σοφίας Στεβή στην πλατεία Μαβίλη.

ΕΝΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΦΥΛΑΧΤΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση παρουσιάζει το νέο έργο του ‘Αγγελου Πλέσσα, «Φυλαχτό όλων των Όντων», μια in situ εγκατάσταση από νέον, μια νέα τοιχογραφία-φυλαχτό για όλους μας. Τοποθετημένη σε ένα κτίριο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, απέναντι από το αντικαρκινικό νοσοκομείο «’Αγιος Σάββας», η εγκατάσταση του Πλέσσα λειτουργεί σαν ένα φυλαχτό για την πόλη και τους κατοίκους της. Όπως αναφέρει το δελτίο Τύπου της Στέγης, «η εγκατάσταση αποτελείται από μια κόκκινη χαμογελαστή φατσούλα (emoji), η οποία περιβάλλεται από επτά σύμβολα σε κυκλική διάταξη. Τα σύμβολα αυτά, που ο καλλιτέχνης έχει αντλήσει από διάφορους πολιτισμούς του κόσμου, μεταφέρουν ένα μήνυμα αγάπης, ελπίδας και αισιοδοξίας ως αντίδοτο σε έναν κατακερματισμένο κόσμο, όπου κυριαρχούν η αποξένωση, η αλλοτρίωση, η μοναξιά και η απώλεια. Κοιτώντας τις φωτεινές ακτίνες που εκπέμπουν ένα πράσινο μανιτάρι, ένα μπλε πουλί, ένα κίτρινο yin yang μάτι, ένα διπλό ροζ φεγγάρι, ένα πορτοκαλί χέρι, ένα κυκλικό τετράγωνο (το σύμβολο command στα πληκτρολόγια της Apple) και ένα μοβ φίδι με ποτήρι, οι περαστικοί γεμίζουν με θετικές σκέψεις και συναισθήματα, αποβάλλοντας το στρες της ημέρας. Το έργο έχει αποτροπαϊκό χαρακτήρα, συνομιλώντας έμμεσα με τα περίαπτα που συναντάμε ως μενταγιόν ή κτερίσματα σε τάφους, καθώς και με τα περιάμματα, τις βαμμένες κλωστές που φορούσαν στο σώμα τους οι μύστες των αρχαίων τελετουργιών. Τη νύχτα, το έργο του Πλέσσα έχει ακόμα πιο έντονη επίδραση: η μυσταγωγική ατμόσφαιρα που δημιουργεί, σε συνδυασμό με μια παγανιστική διάθεση, αποκαλύπτει τον τελετουργικό του χαρακτήρα και τις ιαματικές του ιδιότητες».

Ο Πλέσσας αναφέρει για το έργο, που αποτελεί την τρίτη κατά σειρά εκδοχή του Extropic Optimisms: «Το “Φυλαχτό όλων των Όντων” είναι ένα έργο νέον, αποτέλεσμα έρευνας που έκανα με σύμβολα εμπνευσμένα από αρχαιοελληνική, μεσοποταμιακή, λαπωνική και βουδιστική εικονογραφία, ενώ κάποια από αυτά πλέον είναι οικειοποιημένα σύμβολα της ιντερνετικής κουλτούρας. Το έργο, λόγω της περίοπτης θέσης του στην πόλη, μπορεί να μας θυμίζει ένα πολύχρωμο “φυλαχτό”, αλλά παράλληλα θα αποτελεί μια αυθόρμητη ανάγνωση μιας ιστορίας ή ενός κύκλου ενός όντος. Τα “επικολλημένα” στον τοίχο σύμβολα (φεγγάρια, μάτια, χέρια, ζώα κ.ά.) είναι συσχετιζόμενα με αρχέγονες έννοιες, όπως θεραπεία, σοφία, σωματική ανανέωση, αλλά και με πιο σύγχρονα βιώματα, όπως συνδεσιμότητα, συμφιλίωση, ισονομία και οικολογία. Η εγκατάσταση είναι επίσης βασισμένη σε ένα σύστημα χρωμάτων, το οποίο αντανακλά τις παραπάνω συνήθειες, όπως π.χ. το πορτοκαλί που είναι το χρώμα της υγείας. Νομίζω, χωρίς καν να γνωρίζεις ότι πίσω από αυτό το έργο υπάρχει η ιδέα του φυλαχτού, ασυνείδητα οι πολύχρωμες ακτίνες φωτός και μερικά σχετικά γνώριμα σύμβολα θα δώσουν μια θετική αύρα σε αυτή την ψυχολογικά φορτισμένη περιοχή που περιβάλλεται από το αντικαρκινικό νοσοκομείο “‘Αγιος Σάββας”, τη ΓΑΔΑ και το γήπεδο του Παναθηναϊκού. Σκεφτόμουν τους καρκινοπαθείς, τους φιλάθλους, την αστυνομία και τους κρατούμενους, αλλά και τους κάθε λογής Αθηναίους, τους πρόσφυγες, τους LGBTQ πολίτες, αλλά και ζώα, φυτά και οτιδήποτε μας περιβάλλει και υπάρχει σε αυτή την πόλη, ότι όλα αλλάζουν, είμαστε περαστικοί και κανένας δεν είναι αθάνατος και αλώβητος. Από την άλλη, αν κάποιος πιστεύει ισχυρά ότι μια νοητική θωράκιση – είτε αυτό είναι φυλαχτό ή μια άλλη τεχνική θεραπείας – μπορεί να τον προστατεύσει ή θεραπεύσει, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να προστατευτεί μέσω των δικών του ικανοτήτων αυτοπροστασίας».

ΜΙΑ ΑΘΗΝά ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘήΝΑ

Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση παρουσιάζει την τοιχογραφία του ανερχόμενου εικαστικού Αριστείδη Λάππα: μια νέα, πολύχρωμη Αθηνά για μια νέα, πολυπολιτισμική Αθήνα. Η τοιχογραφία του Αριστείδη Λάππα, με τίτλο «She Who Protects», κοντά στην πλατεία Ομονοίας (Πανεπιστημίου 58), υμνεί τη διαφορετικότητα, αναδεικνύοντας τον ζωντανό χαρακτήρα μιας πόλης που συνεχώς αλλάζει. Είναι ένα έργο που καθρεφτίζει τον πολύχρωμο χαρακτήρα της Αθήνας και το διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο των σύγχρονων Αθηναίων.

Όπως αναφέρει το δελτίο Τύπου της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση , «συνομιλώντας με το άγαλμα της Προμάχου Αθηνάς του Λεωνίδα Δρόση, αλλά και με εκείνο του Φειδία, η Αθηνά του Λάππα εμφανίζεται ως προστάτιδα της πόλης των Αθηνών. Η θεά απεικονίζεται πάνοπλη, κρατώντας το δόρυ και την ασπίδα της. Έχει κατέβει από το ψηλό βάθρο και είναι έτοιμη να γίνει ένα με το πλήθος. Παρότι επιβλητική, δεν είναι τρομακτική, δεν θα φοβίζει τους ανυποψίαστους και συνήθως βιαστικούς περαστικούς. Οι απελευθερωμένες φόρμες και τα έντονα χρώματα της σύνθεσης θυμίζουν παιδικό σχέδιο, ενώ τα μοτίβα στην πανοπλία της παραπέμπουν σε αφρικανικά υφάσματα και σε παραδοσιακές γυναικείες φορεσιές των Βαλκανίων. Η πολύχρωμη θεότητα του Λάππα αντικατοπτρίζει τη νομαδική κουλτούρα και την πολυπολιτισμικότητα που συναντάμε στις γειτονιές του κέντρου της Αθήνας. Ο καλλιτέχνης προσαρμόζει έτσι μια μυθολογική αφήγηση στα δεδομένα της εποχής μας. Σε άλλο επίπεδο, έχοντας επίγνωση ότι τα αρχαία αγάλματα ήταν χρωματιστά και μέρος της καθημερινής ζωής, ο Λάππας επαναλαμβάνει ένα ερώτημα που φαίνεται να τον απασχολεί καιρό τώρα: Τι ρόλο διαδραματίζει το χρώμα στη γλυπτική;».

Ο καλλιτέχνης σημειώνει για την τοιχογραφία του: «Αυτό το έργο συνομιλεί με μια εικόνα από ένα μεγάλο πανό που ήταν κρεμασμένο στο κτίριο ενός πολυκαταστήματος στην πλατεία Ομονοίας. Ήταν μια εικόνα που ήθελε να ανακοινώσει στον κόσμο τον χαρακτήρα αυτής της πόλης. Στους ανθρώπους που κάθε μέρα περνούσαν από μπροστά της αλλά και σε όσους ερχόντουσαν από μακριά για να την ανταμώσουν. Μια εικόνα της θεάς Αθηνάς πάνω στην ιωνική κολόνα, το γλυπτό του Λεωνίδα Δρόση που στέκεται ψηλά στην Ακαδημία Αθηνών, λίγα μέτρα πάνω από την πλατεία. Έχοντας πια κατέβει το πανό, αυτό το άσπρο γλυπτό παραμένει να είναι η εικόνα που δίνει το όνομα στην πόλη μας. Μια εικόνα βασισμένη σε ένα πρότυπο που επιλέχτηκε να μας ορίζει. Αλλά εκεί, κάτω από την κολόνα, είναι μια άλλη θεά που δίνει τον χαρακτήρα της στην πόλη. Το πνεύμα που υπάρχει στα στενά τον δρόμων, στα μπαρ και τις στοές. Ο αέρας που γεμίζει τα πνευμόνια της με ζέστη.

Ψάχνοντας για τις αρχαίες θεότητες, ανακάλυψα πως οι ρίζες της Αθηνάς πηγαίνουν βαθιά πίσω στην ιστορία. Διαφορετικές εκδοχές και εκφράσεις της ίδιας μυθολογικής ιδέας από την Νεολιθική Ευρώπη, την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία. Αναφορές σε αρπακτικά πουλιά σχετιζόμενα με τη Μεγάλη Γυναικεία Θεά των μητριαρχικών κοινοτήτων της προϊστορικής εποχής, όπως η κουκουβάγια που τώρα γνωρίζουμε ως σύμβολο σοφίας. Τα φίδια στο ρούχο της, που λίγοι πια προσέχουν, είναι σύμβολα της αλλαγής και της αναγέννησης. Η γοργόνα στην πανοπλία της θυμίζει σε όποιον πάει να την αντιμετωπίσει την αρχέγονη δύναμή της. Αυτές οι αναφορές άρχισαν να σχηματίζουν μια πιο πολύχρωμη διάσταση σε αυτή τη γνωστή σε όλους μας θεά, που μας βλέπει κάθε μέρα να περνάμε φουριόζοι από το κέντρο της πόλης της.

Είναι πλέον γνωστό πως πολλά από τα αγάλματα της αρχαιότητας ήταν χρωματιστά και η Δυτική μας αντίληψη για αυτά ως ένα λευκό ιδανικό ίσως έχει περισσότερες πτυχές πέρα από την ανάγνωση που ξέρουμε. Βλέποντας κανείς την Αθηνά ως ένα σύμβολο εμπλουτισμένο με αναφορές και συνδέσεις με ιστορίες από διάφορους πολιτισμούς, ίσως τη φέρνει πιο κοντά στην Αθήνα του τώρα. Μια πόλη που κατοικείται από άτομα προερχόμενα από χίλιους και δυο δρόμους, μια πόλη που τους ανήκει. Αυτή η Αθήνα είναι ντυμένη με τα πολύχρωμα υφάσματα από την Ανατολή, την Αφρική και τα χωριά τον Βαλκανίων. Μέρη από τα οποία η ίδια η μυθολογική της ιδέα προέρχεται.

Ίσως μέσα στην Ιστορία μας να υπάρχουν όλα τα στοιχεία για να φτιάξουμε ένα αφήγημα που να χωράει όλους τους ανθρώπους, αρκεί να μπορέσουμε να το φανταστούμε και να το απαγγείλουμε. Με αυτό το έργο θέλησα να αναπαραστήσω μια Αθηνά που να αντιπροσωπεύει, να φροντίζει και να προστατεύει την Αθήνα του τώρα. Μια πόλη με πολλές ιστορίες, χρώματα και όνειρα».