Οι φωτιές στον Καναδά θα αλλάξουν τη συμπεριφορά των ΗΠΑ απέναντι στο κλίμα;

Στη δεκαετία του 1500, ο καλλιτέχνης Pieter Bruegel ο Πρεσβύτερος δημιούργησε έναν πίνακα για την αδιαφορία των ανθρώπων για τα μακρινά δεινά. Ονομάζεται Τοπίο με την πτώση του Ίκαρου, ένα αντίγραφο του πρωτοτύπου που εκτίθεται τώρα στις Βρυξέλλες δείχνει έναν αγρότη να οργώνει το χωράφι του σε πρώτο πλάνο. Μόνο όταν κοιτάξεις προσεκτικά μπορείς να δεις από μακριά τον Ίκαρο να πνίγεται στη θάλασσα.

Πριν από παραπάνω από μια δεκαετία, οι ψυχολόγοι Nira Liberman και Yaacov Trope χρησιμοποίησαν τη ζωγραφική του Bruegel για να εισάγουν μια ιδέα στο περιοδικό Science που περιγράφει πώς ο χρόνος και η απόσταση διαμορφώνουν τη στάση των ανθρώπων – και συγκεκριμένα, την ενσυναίσθησή τους προς τους άλλους. Το ονόμασαν «θεωρία δομικού επιπέδου». Ο αγρότης αδιαφορεί για τα δεινά του Ίκαρου, υποστήριξαν, γιατί είναι μακριά. Με τη γεωγραφική απόσταση έρχεται και η ψυχολογική απόσταση.

Είναι μια ιδέα που έχει ιδιαίτερη σημασία αυτή την εβδομάδα, καθώς η ανατολική ακτή της Βόρειας Αμερικής βιώνει χαμηλή ποιότητα αέρα και δυστοπικούς πορτοκαλί ουρανούς λόγω των πυρκαγιών στον Καναδά.

Μερικοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –ιδίως αρκετοί Καλιφορνέζοι που έχουν έρθει αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις των πυρκαγιών– έχουν υποθέσει ότι η ρύπανση μπορεί να οξύνει την πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής για πολλές ανατολικές ακτές. Θα μπορούσε να αλλάξει τις καρδιές και τα μυαλά, αναρωτιούνται, επειδή οι επιπτώσεις είναι τόσο κοντά στα σπίτια τους;

Πόση αλήθεια υπάρχει σε όλο αυτό; Οι κλιματικές επιπτώσεις που είναι «κοντά» σε χρόνο και χώρο αλλάζουν τη στάση των ανθρώπων;

Σύμφωνα με τη θεωρία ερμηνευτικού επιπέδου, η συνειδητοποίηση και η προθυμία των ανθρώπων να δράσουν για την κλιματική αλλαγή θα πρέπει, κατ’ αρχήν, να επηρεάζεται από το πόσο στενά ψυχολογικά αντιλαμβάνονται ότι είναι οι επιπτώσεις της. Αν παλαιότερα πίστευαν ότι η αλλαγή του κλίματος αφορούσε κυρίως το λιώσιμο των πάγων, την ξηρασία  –και ότι όλα αυτά είναι πολύ μακριά–, τότε η ανησυχία τους θα πρέπει να είναι μικρότερη. Το 2011, ένας ψυχολόγος αναφέρθηκε στην ψυχολογική απόσταση ως έναν από τους «δράκους της αδράνειας» για την πρόληψη της κλιματικής αλλαγής.

Αυτή δεν είναι απαραιτήτως μία σκληρή συμπεριφορά, σύμφωνα με τους ψυχολόγους. Στον πίνακα του Bruegel, ο αγρότης έχει πιο άμεσες ανάγκες και προτεραιότητες –ίσως σκόπευε να ταΐσει τη δική του οικογένεια– επομένως είναι πιο δύσκολο να παρατηρήσει κανείς και να εκφράσει ενσυναίσθηση για τα δεινά του Ίκαρου στον ωκεανό μακριά. Το πόσο ανησυχούν οι άνθρωποι για κάτι εξαρτάται από το πόσο κοντά τους βρίσκεται, πράγμα που σημαίνει ότι θα νοιάζονται περισσότερο για κάποιον κοντά στο σπίτι τους, παρά για την αντίθετη πλευρά του κόσμου.

Ωστόσο, κατά την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας μέχρι το 2020, η ψυχολόγος Roberta Maiella του Πανεπιστημίου G. d’Annunzio του Chieti-Pescara στην Ιταλία και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι η πραγματικότητα ήταν πιο περίπλοκη και πιο λεπτή από ό,τι φαίνεται αρχικά.

Υπάρχουν πράγματι στοιχεία ότι η εγγύτητα με τις κλιματικές επιπτώσεις επηρεάζει τις απόψεις των ανθρώπων. Για παράδειγμα, το 2011, η Alexa Spence του Πανεπιστημίου του Nottingham και οι συνεργάτες της εξέτασαν κατοίκους του Ηνωμένου Βασιλείου που βρέθηκαν αντιμέτωποι με παράκτιες πλημμύρες και διαπίστωσαν ότι αισθάνονταν μεγαλύτερη αβεβαιότητα για το κλίμα και μεγαλύτερη προθυμία να περιορίσουν τη χρήση ενέργειας. Και μια άλλη μελέτη συμμετεχόντων σε 24 χώρες έδειξε ότι άτομα με προσωπική εμπειρία από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ήταν πιο πιθανό να κάνουν πράγματα όπως να χρησιμοποιούν λιγότερο κλιματισμό το καλοκαίρι.

Σε μια μελέτη όπου οι συμμετέχοντες στις ΗΠΑ παρουσιάστηκαν με τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στις Μαλδίβες, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν συνθήματα που στόχο είχαν να μειώσουν την ψυχολογική απόσταση των ανθρώπων και να κάνουν το απομακρυσμένο νησιωτικό έθνος να αισθάνεται πιο κοντά. Αυτό περιελάμβανε να τους ζητηθεί να εντοπίσουν την απόσταση από την Ιθάκη στη Νέα Υόρκη μέχρι το απομακρυσμένο νησιωτικό έθνος σε έναν χάρτη και να παρακολουθήσουν ένα βίντεο σχετικά με το πώς η άνοδος της στάθμης της θάλασσας επηρέαζε τους πολίτες των Μαλδίβων. Οι άνθρωποι που έλαβαν αυτές τις ενδείξεις έκριναν ότι οι Μαλδίβες ήταν χωρικά πιο κοντινές, αλλά το σημαντικότερο ήταν ότι αυτό δεν μεταφράστηκε σε αυξημένη υποστήριξη για τις πολιτικές μετριασμού της κλιματικής αλλαγής. Η προηγούμενη πολιτική πεποίθηση των ανθρώπων μπορεί επίσης να έχει σημασία. Μια μελέτη του 2020 σχετικά με την αντίδραση των Καλιφορνέζων στις κοντινές πυρκαγιές έδειξε ότι η στενή έκθεση σε ζημιές ενθάρρυνε την υποστήριξη φιλοπεριβαλλοντικών πολιτικών στις δημοκρατικές περιοχές, αλλά όχι στις ρεπουμπλικανικές.

Θα επηρεάσει λοιπόν ο απαίσιος αέρας και ο σκοτεινός ουρανός στη Νέα Υόρκη και σε άλλες πόλεις της ανατολικής ακτής τη στάση των ανθρώπων εκεί; Ίσως για κάποιους – αλλά σαφώς υπάρχουν και άλλα ερεθείσματα που επηρεάζουν τις πεποιθήσεις.

Φαίνεται ότι υπάρχουν τρόποι μείωσης της ψυχολογικής απόστασης από την κλιματική αλλαγή μέσω αποτελεσματικής επικοινωνίας. Για παράδειγμα, υπάρχει ένα πολύ γνωστό τέχνασμα που χρησιμοποιούν συχνά οι φιλανθρωπικές οργανώσεις που ονομάζεται «αναγνωριζόμενο φαινόμενο του θύματος». Όταν στους ανθρώπους παρουσιάζεται ένας μόνο άνθρωπος που αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αυτό μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερη ενσυναίσθηση.

Σε μια μελέτη από τις ψυχολόγους Sabine Pahl στο Πανεπιστήμιο του Plymouth και Judith Bauer στο Πανεπιστήμιο του Erlangen στη Γερμανία, είπαν στους ανθρώπους μια λεπτομερή ιστορία για μια γυναίκα που θα ζήσει στο μέλλον που θα αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το ζευγάρι είπε στους ανθρώπους πώς θα έκαιγε το δέρμα της έξω στον Ήλιο ή πώς θα έβγαζε εξάνθημα αφού κολυμπούσε σε μια μολυσμένη θάλασσα. Σε σύγκριση με εκείνους στους οποίους είχαν δοθεί περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την αύξηση της θερμοκρασίας στο μέλλον, οι άνθρωποι που άκουσαν την ιστορία της γυναίκας ήταν πιο πιθανό να αφιερώσουν χρόνο διαβάζοντας για την κλιματική αλλαγή στη συνέχεια.

Εν ολίγοις, η ψυχολογική απόσταση διαμορφώνεται από περισσότερα από τη γεωγραφία και μόνο. Αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι όταν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έρχονται στις “γειτονιές” των ανθρώπων, είναι πιθανό να επηρεάσουν τη συμπεριφορά τους.

Πηγή: BBC