Οι λόγοι που τα social media βλάπτουν την υγεία των νέων

Πρωτοφανή υγειονομική προειδοποίηση εξέδωσε προχθές ο αρχίατρος των ΗΠΑ σχετικά με τους κινδύνους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τα παιδιά, καλώντας σε ενδελεχή μελέτη των πιθανών «βλαβών στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων».

Στην έκθεση των 19 σελίδων, ο επικεφαλής των ομοσπονδιακών υγειονομικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, δρ Βίβεκ Μέρτι, υπογραμμίζει ότι οι επιπτώσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ψυχική υγεία των εφήβων δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, προσθέτοντας ωστόσο ότι τα μέσα αυτά μπορεί να αποδειχθούν επωφελή για ορισμένους χρήστες τους. Παρ’ όλα αυτά, ο δρ Μέρτι γράφει: «Υπάρχουν άφθονες ενδείξεις ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) μπορεί να προκαλέσουν βλάβες».

Η έκθεση περιλαμβάνει πρακτικές συμβουλές, προκειμένου οι γονείς να καθοδηγήσουν τα παιδιά τους στα μέσα αυτά. Ο Αμερικανός αξιωματούχος συστήνει στους γονείς να υιοθετήσουν πολιτική οικογενειακών γευμάτων χωρίς ηλεκτρονικές συσκευές, σε μια προσπάθεια να έρθουν πιο κοντά στα παιδιά τους και να προωθήσουν τη συζήτηση και την ανταλλαγή απόψεων. Προτείνει επίσης τη δημιουργία «οικογενειακού σχεδίου social media», θέτοντας όρια στο περιεχόμενο, αλλά διαφυλάσσοντας παράλληλα τα προσωπικά δεδομένα των εφήβων χρηστών από τα μάτια των μελών της οικογένειας.

Πιστοποίηση ηλικίας

Ο δρ Μέρτι καλεί επίσης τις εταιρείες του Διαδικτύου να επιβάλλουν αποτελεσματικές μεθόδους πιστοποίησης της ηλικίας χρηστών και να δημιουργήσουν ειδικούς ασφαλείς χώρους συζήτησης και ανταλλαγής για ανήλικους χρήστες. «Οι έφηβοι δεν είναι απλά “μικροί ενήλικες”. Βρίσκονται σε διαφορετικό στάδιο ωρίμανσης και σε κρίσιμη στιγμή της εγκεφαλικής τους ανάπτυξης», είπε την περασμένη Δευτέρα ο ομοσπονδιακός αξιωματούχος σε συνέντευξή του, μία ημέρα πριν από τη δημοσιοποίηση της έκθεσης.

Πολιτικά στελέχη σε όλες τις ΗΠΑ, τα περισσότερα από τα οποία μεγάλωσαν στην προ Διαδικτύου εποχή, πασχίζουν να επινοήσουν μεθόδους ελέγχου των νέων μέσων. Στη Μοντάνα, ο κυβερνήτης υπέγραψε νόμο ο οποίος απαγορεύει τη χρήση της εφαρμογής βίντεο TikTok εντός των συνόρων της πολιτείας. Η κινεζική εταιρεία, ιδιοκτήτρια της εφαρμογής, άσκησε αγωγή στην αστική δικαιοσύνη των ΗΠΑ κατά της απόφασης. Τον Μάρτιο, η πολιτεία της Γιούτα έγινε η πρώτη των ΗΠΑ που απαγόρευσε τη χρήση social media από ανηλίκους, χωρίς προηγούμενη γονεϊκή άδεια. Ο νόμος θα περιστείλει δραστικά την πρόσβαση ανηλίκων σε εφαρμογές όπως το Instagram και το Facebook.

Δημοσκόπηση της εταιρείας Pew Research έδειξε ότι 95% των εφήβων ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν τουλάχιστον μία πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης «σχεδόν συνέχεια». Καθώς, όμως, η χρήση των social media αυξάνεται, το ίδιο καταγράφεται και στα περιστατικά άγχους και κατάθλιψης, όπως και στις απόπειρες αυτοκτονίας και τα κρούσματα αυτοτραυματισμού.

Η έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε νέες μελέτες για τη διασύνδεση των δύο παραπάνω φαινομένων. Στις αρχές του μήνα, η Αμερικανική Ενωση Ψυχολόγων εξέδωσε τις πρώτες της συστάσεις για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, συστήνοντας στους γονείς να παρακολουθούν στενά τη δραστηριότητα των παιδιών τους σε αυτά. Η Ενωση κάλεσε επίσης τις εταιρείες του χώρου να ξανασκεφτούν την ατέρμονη περιήγηση (endless scrolling) και το κουμπί «μου αρέσει» (like). Ολοένα και περισσότερες μελέτες έδειξαν τα τελευταία χρόνια την πιθανή σχέση μεταξύ χρήσης των social media και των αυξανόμενων ποσοστών άγχους μεταξύ των εφήβων. Τα αποτελέσματα των μελετών αυτών, όμως, υπήρξαν πάντα αμφίρροπα. Μελέτη του συνόλου των ερευνών που διεξήχθησαν μεταξύ 2019 και 2021 διαπίστωσε ότι ο συσχετισμός μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ψυχικής υγείας δεν μπορεί να αποδειχθεί από τα κλινικά δεδομένα.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα social media μπορεί να έχουν επίπτωση στην ψυχική υγεία των νέων στον βαθμό που η κατάχρησή τους οδηγεί σε στέρηση ύπνου και αποφυγή σωματικής άσκησης. Από την άλλη, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βοηθούν τους εφήβους προσφέροντάς τους χώρο ανταλλαγής απόψεων και ελεύθερης έκφρασης.

Την ίδια στιγμή, ο ομοσπονδιακός αρχίατρος επισημαίνει στην έκθεσή του ότι οι πλατφόρμες social media «βρίθουν ακραίου, ακατάλληλου και ψυχικά ζημιογόνου περιεχομένου». Κάποιο από το περιεχόμενο αυτό «μπορεί να ερμηνευθεί ως διαφήμιση του αυτοτραυματισμού, των διατροφικών διαταραχών, άλλων αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών και της ψηφιακής κακοποίησης (cyberbullying).

Οι εταιρείες του χώρου έχουν οικονομικό συμφέρον να διατηρούν τους χρήστες τους συνδεδεμένους για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρόνο, επισημαίνει η έκθεση, αξιοποιώντας συνειδητά τακτικές που ευνοούν τον εθισμό. «Τα παιδιά μας έγιναν άθελά τους πειραματόζωα σε πείραμα δεκαετιών», αναφέρει η έκθεση του αρχιάτρου. Εκπρόσωπος της εταιρείας Meta –μητρική του Facebook και του Instagram– ανέφερε ότι η έκθεση περιέχει συστάσεις, οι οποίες «είναι λογικές και έχουν εφαρμοσθεί ήδη στην πλειονότητά τους από τη Meta». Τα μέτρα που έχει ήδη υιοθετήσει η εταιρεία αφορούν την επιβολή περιοριστικών κανόνων για τους χρήστες κάτω των 16 ετών.

Η έκθεση δεν περιέχει συστάσεις για τη λογική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και δεν καταδικάζει συλλήβδην τη χρήση των social media από τους νέους, για να καταλήξει επιγραμματικά: «Δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία για την ασφάλεια ή την επικινδυνότητα των social media για τα παιδιά και τους εφήβους».

Ερωτήσεις για να διαπιστώσουν οι γονείς πιθανά προβλήματα και πρακτικές συμβουλές για την αντιμετώπισή τους.

– Το παιδί μου συμμετέχει σε ποικιλία ουσιαστικών δραστηριοτήτων κάθε μέρα;

– Το ερώτημα αυτό είναι χρήσιμο σημείο εκκίνησης, λέει η παιδίατρος δρ Τζέιν Ραντέσκι. «Συμμετέχουν σε αθλήματα; Κάνουν μπαλέτο;» συνεχίζει η Ραντέσκι. Αν τα παιδιά δραστηριοποιούνται εκτός σχολείου και έξω από τα social media, τότε μπορεί η σχέση τους με τα μέσα αυτά να είναι υγιής και ισορροπημένη, ακόμη και αν είναι καθημερινή. Αν πάλι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η πρωταρχική μέθοδος συναισθηματικής εκτόνωσης του παιδιού ύστερα από μια δύσκολη μέρα στο σχολείο, τότε ο γονέας πρέπει να επινοήσει τρόπους ώστε να ωθήσει το παιδί σε υπαίθριες δραστηριότητες. 

– Πόσες ώρες μπορεί να βρίσκεται το παιδί μου στα social media κάθε μέρα;

– Οι απόψεις των ειδικών διίστανται στο θέμα αυτό. «Ο χρόνος είναι, όμως, σημαντικός παράγοντας», εξηγεί η Αν-Μαρί Αλμπάνο, διευθύντρια του κέντρου ψυχικής υγείας νέων του νοσοκομείου Πρεσμπιτέριαν της Νέας Υόρκης. Οι γονείς πρέπει έτσι να έχουν σαφή εικόνα των ωρών που δαπανά το παιδί τους σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ιατρός συστήνει «ποσόστωση», με πέντε ώρες διά ζώσης κοινωνικοποίηση για κάθε ώρα σε οθόνη social media. Οι ενήλικοι του σπιτιού πρέπει και αυτοί να μετριάσουν τις ψηφιακές τους συνήθειες, δίνοντας κακό παράδειγμα όταν περνούν πολύ χρόνο με τις ηλεκτρονικές συσκευές τους.

– Το παιδί μου θα δυσκολευθεί να περιορίσει τη χρήση social media;

– Παιδιά κάθε ηλικίας δυσαρεστούνται όταν είναι υποχρεωμένα να σβήσουν τις ψηφιακές συσκευές τους. «Αν όμως τα δείτε να κλαίνε, να οργίζονται και να σας φωνάζουν –ειδικά αν αυτό γίνεται συστηματικά– τότε πρέπει να ανησυχήσετε», λέει η δρ Αλμπάνο.

– Τα μέσα αυτά στερούν ύπνο από το παιδί, περιορίζουν επομένως την ικανότητά του να αυτοσυγκεντρώνεται και να λειτουργεί;

– Ολοι οι ειδικοί που μίλησαν στους Times υπογράμμισαν τη σημασία του ύπνου για τους εφήβους και κάλεσαν τους γονείς να επιβάλουν αυστηρούς οικογενειακούς κανόνες, όπως η απομάκρυνση όλων των ηλεκτρονικών συσκευών από τα υπνοδωμάτια τη νύχτα.

Οι γονείς θα πρέπει επίσης να ελέγξουν αν τα social media επηρεάζουν τις σχολικές επιδόσεις των παιδιών τους ή συμβάλλουν σε μεταβολές στην όρεξη ή στη διάθεση, που θα μπορούσαν να αποτελούν προμηνύματα ψυχολογικής πίεσης. «Οι γονείς μπορούν να εγκαινιάσουν ανοικτή και απαλλαγμένη από κριτική συζήτηση με τους εφήβους για την εμπειρία τους στα social media. Τα μέσα αυτά δεν πρόκειται να εξαφανισθούν, άρα η λύση δεν μπορεί να βρίσκεται στην απαγόρευσή τους στο σπίτι», επισημαίνει η δρ Τζέσι Γκολντ, βοηθός καθηγήτρια Ψυχιατρικής στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου του Σεν Λούις.

Πηγη – Kathimerini