Στη Θεσσαλία η «γενική πρόβα» για την ιδιωτικοποίηση του νερού

Πολλοί αναλυτές των διεθνών εξελίξεων υποστηρίζουν ότι ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος, πιθανά, θα γίνει για τον έλεγχο του νερού. Οι συνέπειες από την κλιματική αλλαγή και την άνοδο της θερμοκρασίας είναι ήδη εμφανείς, με την λειψυδρία να απειλεί τεράστιες περιοχές του πλανήτη και ειδικά τις υδροβόρες αγροτικές. Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα στη χώρα μας είναι ο κάμπος της Θεσσαλίας.

Το οξύμωρο μάλιστα είναι ότι οι πλημμυρικές καταστροφές της κακοκαιρίας Daniel, ανέδειξαν με τον πλέον τραγικό τρόπο το πρόβλημα υδροδότησης αλλά και αντιπλημμυρικής προστασίας που αντιμετωπίζει η περιοχή. Μετά την καταστροφή, όλοι συμφώνησαν όταν αν είχαν υλοποιηθεί τα φράγματα, οι ταμιευτήρες νερού και οι τεχνικές λίμνες που είχαν κατά καιρούς εξαγγελθεί, στη Θεσσαλία, αφενός θα είχε μειωθεί η καταστροφή από τη μανία των καιρικών φαινομένων, που σε πολλές περιοχές διέλυσαν όλες τις υποδομές, και φυσικά τα δίκτυα υδροδότησης και άρδευσης, και αφετέρου θα ήταν καλύτερα θωρακισμένη έναντι της λειψυδρίας, διαθέτοντας ένα επαρκές σύστημα αποθήκευσης νερού.

«Διψάει» η Θεσσαλία

Σχεδόν 10 μήνες μετά την καταστροφή του Daniel, η έλλειψη νερού είναι εμφανής στη Θεσσαλία όπου πλέον σε πολλές περιοχές, το νερό «μοιράζεται» με το σταγονόμετρο.

Χωριά ολόκληρα που κυριολεκτικά πνίγηκαν στο νερό και ακόμα υποφέρουν από τις συνέπειες των πλημμυρών του περασμένου Σεπτεμβρίου, σήμερα αντιμετωπίζουν σημαντικές ελλείψεις νερού και το πότισμα των χωραφιών καλαμποκιού, σιτηρών, βαμβακιού και βιομηχανικής ντομάτας, γίνεται μερικώς. Οι πληροφορίες από τις εν λόγω περιοχές αναφέρουν ότι «πολλές γεωτρήσεις δεν βγάζουν πλέον νερό αλλά αέρα», ο ταμιευτήρας του Σμοκόβου «έχει στερέψει» εδώ και ένα μήνα ενώ έχουν γίνει ρυθμίσεις περιορισμού της διάθεσης νερού σε Καρδίτσα και Λάρισα για τις περιοχές που ποτίζονται μέσω της λίμνης Πλαστήρα.

Το σχέδιο εκμετάλλευσης του νερού

Η κυβέρνηση αντί μετά την καταστροφή της καταιγίδας Daniel, που κυριολεκτικά «έπνιξε» τη μισή Θεσσαλία κάτω από μέτρα νερού, να προχωρήσει σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς σε έργα αντιμετώπισης της καταστροφής, πιστή στη νεοφιλελεύθερη πολιτική της, ανέθεσε σε μία ιδιωτική εταιρία, ολλανδικών συμφερόντων, να εκπονήσει το σχέδιο για την αποκατάσταση της περιοχής.

Στο επίκεντρο του σχεδίου αποκατάστασης (master plan) που παρέδωσε η «ΗVA International», τον περασμένο Μάρτιο, βρίσκεται η πρόταση για την ιδιωτικοποίηση του νερού της Θεσσαλίας, μέσω μίας εταιρίας που θα διαχειρίζεται για λογαριασμού του δημοσίου τα υδάτινα αποθέματα της περιοχής. Η κυβέρνηση υιοθετώντας τις προτάσεις της ΗVA, προώθησε άμεσα στη Βουλή το σχετικό νομοσχέδιο για τη δημιουργία του «Οργανισμού Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας Α.Ε.» (ΟΔΥΘ), η οποία θα αναλάβει τη διαχείριση των υδάτων και της ύδρευσης της Θεσσαλίας

Η επιλογή της εν λόγω ολλανδικής εταιρίας, στην οποία ανατέθηκε το κρίσιμο για τη χώρα έργο του σχεδιασμού της αποκατάστασης και θωράκισης της Θεσσαλίας, έγινε διότι η εταιρεία «Handelsvereniging Amsterdam-HVA» δηλαδή «εμπορική εταιρεία του Άμστερνταμ», έχει τεράστια εμπειρία «στην εκμετάλλευση μεγάλων γεωργικών εκτάσεων σε πρώην ολλανδικές αποικίες και στο εμπόριο των προϊόντων τους». Μάλιστα 4 κορυφαίες περιβαλλοντικές οργανώσεις, η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, η Greenpeace και η WWF Ελλάς, τονίζουν ότι η επιλογή της «προκαλεί ερωτηματικά σχετικά με την επιστημονική επάρκεια και την απαραίτητη εξειδίκευση στα κρίσιμα ζητήματα της θωράκισης από πλημμύρες και από τις κλιματικές καταστροφές, που πλέον συμβαίνουν ολοένα και συχνότερα και τείνουν δυστυχώς να γίνουν νέα κανονικότητα».

Να σημειωθεί πως η διαχείριση των υδάτινων πόρων της Θεσσαλίας μέσω του: Ο Ο.Δ.Υ.Θ. Α.Ε., όπως προτείνει η εμπορική εταιρεία HVA, και αποδέχθηκε η κυβέρνηση, θα γίνεται με τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο νέος οργανισμός θα διαθέτει την εξουσία  να ασκεί τιμολογιακή πολιτική, δηλαδή βάσει της σχετικής διάταξης να εμπορεύεται το νερό. Ο σχετικός νόμος επίσης προβλέπει ότι ο ΟΔΥΘ θα μπορεί να επιβάλει και πρόστιμα σε παραβάτες και κακοπληρωτές ενώ θα μπορεί να έχει έσοδα από την εκμετάλλευση της περιουσίας του, δηλαδή των μεγάλων κατασκευαστικών έργων που προτείνει η HVA και των υδάτινων οικοσυστημάτων της Θεσσαλίας.

Η τιμολόγηση του νερού του θα καλύπτει και τις λειτουργικές δαπάνες του οργανισμού. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό για τα ανώτερα διοικητικά στελέχη του Οργανισμού, προβλέπεται η υψηλότατη μισθολογική πολιτική: για 10 διευθυντές και έναν δικηγόρο από την ελεύθερη αγορά προτείνεται ετήσια μισθοδοσία 3 εκατομμύρια ευρώ! Επίσης οι αμοιβές για τα 13 μέλη του ΔΣ του ΟΔΥΘ, θα είναι σχεδόν ανάλογες των ετήσιων απολαβών του Προέδρου του Αρείου Πάγου.

Περιφέρεια Θεσσαλίας: Όχι στην ιδιωτικοποίηση του νερού

Στον σχεδιασμό της κυβέρνησης από την αρχή δήλωσαν αντίθετοι πολλοί αιρετοί της τοπικής αυτοδιοίκησης με προεξάρχουσα την Περιφέρεια Θεσσαλίας που εξέφρασε την άποψη πως το master plan της ολλανδικής εταιρίας θυμίζει αποικιοκρατία.

Μάλιστα περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας, είχε ζητήσει την απόσυρση του σχετικού νομοσχεδίου και άφησε αιχμές για fast track και πρόχειρη διαδικασία, χωρίς διαβούλευση καταγγέλλοντας ότι το «μάστερ πλαν» κατατέθηκε στα αγγλικά. Τόνισε επίσης ότι στην Ολλανδία, «ο αρμόδιος για τη διαχείριση των υδάτων οργανισμός είναι δημόσιος και αναρωτήθηκε γιατί δεν προέβλεψε το ίδιο η HVA για τον ΟΔΥΘ αλλά προτείνει κάτι που εφαρμόζεται στη Βόρεια Αφρική».

Ο αντιπεριφερειάρχης Θεσσαλίας για το Περιβάλλον, Φώτης Λαμπρινίδης μετά την ψήφιση του νόμο 5106/2024 κάνει λόγο για επιχείρηση ιδιωτικοποίησης των υδάτων της χώρας, κατ’ αρχήν της Θεσσαλίας και ανέφερε πως σύμφωνα με την μέχρι σήμερα εμπειρία με τη δημιουργία φορέων και οργανισμών, νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και ανώνυμες εταιρείες, μέσω της μετοχοποίησης, οδήγησαν εντέλει στην ιδιωτικοποίηση σημαντικών υπηρεσιών και κοινωνικών αγαθών όπως στις τηλεπικοινωνίες και τις μεταφορές.

«Η Περιφέρεια Θεσσαλίας θα κινηθεί αναλόγως, αλλά και οι τοπικές κοινωνίες της Θεσσαλίας πρέπει να καταλάβουν ότι το νερό είναι ο βασικός συντελεστής της παραγωγής.  Η Θεσσαλία παράγει το 20% της ελληνικής αγροτικής οικονομίας σε ακαθάριστη αξία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οι δύο βασικότεροι συντελεστές είναι η ενέργεια και το νερό. Το 92% των υδάτων της Θεσσαλίας προορίζεται για άρδευση» τόνισε και πρόσθεσε πως «βάσει αυτής της εξέλιξης, βασικοί τομείς παραγωγής και οι ίδιοι οι παραγωγοί ουσιαστικά εξαρτώνται πλέον από Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. Ήδη, αυτό γίνεται στην ενέργεια, το ίδιο θα γίνει και με το νερό. Οι τοπικές κοινωνίες, οι άμεσοι παραγωγοί προϊόντων, πρέπει να κινητοποιηθούν προς πάσα κατεύθυνση, τόσο στην νομική όσο και στην πολιτική πτυχή του θέματος, που το επόμενο διάστημα πρέπει να αναδειχθούν ουσιαστικά».

Επίσης ο Νίκος Ράπτης αντιπεριφερειάρχης Θεσσαλίας για την Κλιματική Κρίση, τονίζει πως «από την ιδιωτικοποίηση του νερού ζημιώνονται το πορτοφόλι των πολιτών, η υγεία τους και τα δημόσια οικονομικά. Κερδίζουν μόνο οι μάνατζερ και οι μέτοχοι των Α.Ε. Η αγροτική παραγωγή στηρίζεται στο νερό. Ιδιωτικοποίησή του σημαίνει de facto υποθήκευση του προϊόντος και της γης των αγροτών. Οχι ό,τι καλύτερο για τη Θεσσαλία, που έχει ακόμα μνήμες από την εποχή των τσιφλικιών και των κολίγων. Όλα συνέβησαν ως η κυβέρνηση να είδε στην καταστροφή μας μια ευκαιρία για την ιδιωτικοποίηση του νερού, πρώτα στη Θεσσαλία, στη συνέχεια στις υπόλοιπες περιφέρειες».

Τι υποστηρίζουν κυβέρνηση και ολλανδική εταιρία

Διαφορετικό είναι το αφήγημα της κυβέρνησης που υποστηρίζει ότι πράττει το σωστό και πως δεν υπάρχει σχέδιο ιδιωτικοποίησης του νερού. Ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Θόδωρος Σκυλακάκης, αφού κατηγόρησε όσους αντιδρούν για υπονόμευση της προσπάθειας αποκατάστασης της Θεσσαλίας, ανέφερε πως “ο ισχυρισμός ότι υπάρχει οποιαδήποτε ιδιωτικοποίηση για το νερό της Θεσσαλίας είναι ένα τερατώδες ψέμα, διότι μιλάμε για έναν φορέα αποκλειστικά και μόνο ιδιοκτησίας του Δημοσίου και με συμμετοχή φορέων του Δημοσίου και της Αυτοδοίκησης”.

Όπως εξήγησε, με την ίδρυση της Α.Ε. που θα διαχειρίζεται τα ύδατα της Θεσσαλίας, επελέγη το μοντέλο που ισχύει για όλες τις εταιρείες του Δημοσίου που είναι ΑΕ και λειτουργούν απολύτως με όρους δημοσίου συμφέροντος αλλά με ευελιξία και για να εξασφαλιστεί η άμεση λειτουργία του φορέα. Ανέφερε δε πως μέχρι σήμερα «στην Θεσσαλία η διαχείριση των υδάτων ήταν κάκιστη και γινόταν υπό καθεστώς παρανομίας, αλληλοκάλυψης των φορέων και α ασυνεννοησίας, έλλειψης επάρκειας νερού και καθυστερήσεων των αναγκαίων έργων».

Επίσης με δηλώσεις του στο Euronews, ο Μιλτιάδης Γκουζούρης, διευθύνων σύμβουλος της ολλανδικής εταιρείας HVA International που κατέθεσε το master plan για την ανασυγκρότηση του Θεσσαλικού κάμπου, υποστήριξε πως ο σχεδιασμός που προτείνεται περιλαμβάνει συγκεκριμένους πυλώνες βάσει των δεδομένων της περιοχής.

• Ο πρώτος έχει να κάνει με τεχνικά έργα ορεινής υδρονομίας για συγκράτηση των μεγάλων ποσοτήτων νερού στα βουνά, όσο αυτό είναι εφικτό, τα έργα ενίσχυσης στην Κάρλα και αύξηση της δυναμικότητας της λίμνης, ώστε να υπάρχει αρκετό νερό για άδρευση τους μήνες που έχουμε ξηρασία.
• Ο δεύτερος συνδέεται με την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και τη στρατηγική της αγροτικής παραγωγής καθώς τα είδη των καλλιεργειών που να συνδέονται με την ύπαρξη νερού. Δηλαδή μείωση της χρήσης νερού στις καλλιέργειες κυρίως με μείωση της καλλιέργειας βαμβακιού.
• Ο τρίτος αφορά τη μεταφορά νερού από τον Αχελώο και η κατασκευή επιπλέον μικρών ταμιευτήρων νερού στις ορεινές περιοχές ως μέρος της διαχείρισης πλημμυρών.

«Η βάση της κουβέντας είναι το τι είναι τεχνικά εφικτό στην περιοχή να καλλιεργείται. Δηλαδή αν συνεχιστεί η καλλιέργεια του βαμβακιού ως έχει, εμείς υπολογίζουμε σε 15 χρόνια δεν θα υπάρχει νερό για να ποτιστεί οποιαδήποτε καλλιέργεια. Αυτή θα η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη» τόνισε.

Τι υποστηρίζει ο καθηγητής Υδρολογίας Νίκητας Μυλόπουλος

Διαφορετική είναι η προσέγγιση του Νικήτα Μυλόπουλου, καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Διευθυντή του Εργαστηρίου Υδρολογίας και Ανάλυσης Υδατικών Συστημάτων, ο οποίος προτείνει μία εναλλακτική ολιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων και επισημαίνει ότι πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα καθώς η Θεσσαλία διψάει.

Σε ότι αφορά το προτεινόμενο “master plan” της ολλανδικής εταιρίας, τονίζει πως είναι κατώτερο των αναγκών και προσδοκιών της περιοχής. «Προτείνει λύσεις που ήδη τις ξέραμε και ήταν μέσα στο σκεπτικό όλων όσων ασχολούνται με το θέμα, αλλά το βασικό είναι ότι προτείνει τη δημιουργία του ΟΔΥΘ Α.Ε. και προβλέπει αλλαγές των καλλιεργειών χωρίς να γίνεται σαφές κατά πόσο αυτό έχει μελετηθεί», τονίζει και αναφέρει πως «προσωπικά ήμουν πάντα υπέρ μίας ολιστικής προσέγγισης του προβλήματος, δηλαδή μία ολοκληρωμένη μελέτη για την διάρθρωση των καλλιεργειών η οποία θα συμπεριλαμβάνει και τη φέρουσα ικανότητα των συστημάτων της περιοχής δηλαδή στο νερό, στο έδαφος, στον αέρα, στα ενεργειακά, τα οικονομικά των αγροτών και φυσικά την επισιτιστική επάρκεια της χώρας την οποία την ξεχνάμε».

Σχετικά με την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, τονίζει ότι «δεν στοχοποιούνται καλλιέργειες όπως το βαμβάκι και το καλαμπόκι, αλλά λέμε ότι όλα πρέπει να μπουν σε μία σειρά. Δηλαδή να δούμε τις χρήσεις γής διότι βλέπουμε ότι μεγάλες εκτάσεις μετατρέπονται σε φωτοβολταϊκά χωρίς να υπάρχει κάποια μελέτη. Υπάρχουν ζητήματα με την αντιπλημμυρική προστασία σχετικά με την διάνοιξη των ποταμών και τη χρήση γης στις πλημμυρικές ζώνες. Επομένως μετά τον Daniel πρέπει να επαναπροσεγγίσουμε την στρατηγική των χρήσεων γης της περιοχής, με άλλο πνεύμα και άλλη πολιτική».

Για το πρόβλημα της λειψυδρίας στη Θεσσαλία αναφέρει ότι είναι υπαρκτό και δεν είναι συγκυριακό που εμφανίζεται λόγω της κλιματικής αλλαγής. «Το πρόβλημα της λειψυδρίας είναι ένα πολιτικό φαινόμενο διότι συνδέεται με τη χρήση του νερού ευρύτερα, και ιδίως με την υπερκατανάλωση. Στη Θεσσαλία λόγω της υπεράρδευσης και στα νησιά λόγω του υπερτουρισμού. Αυτό το πρόβλημα τα τελευταία χρόνια συμπίπτει, χωρίς να είναι τυχαίο, με την κλιματική κρίση, το οποίο εντείνει τα ακραία φαινόμενα όπως τις ξηρασίες και τις πλημμύρες.

Δηλαδή έχουμε περισσότερα πλημμυρικά φαινόμενα και μεγαλύτερες και εντονότερες ξηρασίες» τονίζει και αναφέρει ότι «σχετική μελέτη του εργαστηρίου μας είχε προβλέψει τον διπλασιασμό των φαινομένων ξηρασίας στην ευρύτερη περιοχή. Είναι η τρίτη χρονιά με τόσο υψηλές θερμοκρασίες και οι περίοδοι ξηρασίας μεγαλώνουν και αυτό πλέον αφορά μεγαλύτερες εκτάσεις και περιοχές. Όλα συντείνουν ότι πάμε σε ανησυχητικά φαινόμενα».

Για το ρόλο του ΟΔΥΘ Α.Ε. σημειώνει ότι το σενάριο και ο φόβος της ιδιωτικοποίησης του νερού είναι υπαρκτός, καθώς αυτό το μοντέλο θα εφαρμοστεί και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και επισημαίνει ότι οι κρίσεις ευνοούν την κερδοσκοπία και στην περίπτωση της Θεσσαλίας, στο αρδευτικό νερό και τη διαχείρισή του.

«Δεν είναι εκτός συζήτησης αυτός ο φόβος» τονίζει ενώ για τα κονδύλια που πρόκειται να διατεθούν για την αποκατάσταση και θωράκιση της περιοχής, που αγγίζουν συνολικά τα 4,5 δισεκατομμύρια, επισημαίνει ότι «δεν είναι λίγα χρήματα και μπορούμε να κάνουμε πολλά αλλά το ζήτημα είναι που θα διατεθούν. Απαιτείται μία ολοκληρωμένη αντιπλημμυρική θωράκιση της περιοχής και ένα άλλο μοντέλο παραγωγής που θα αναδείξει την Θεσσαλία σε ένα πρότυπο «πράσινης» περιφέρειας». Σε ότι αφορά τη μεταφορά νερού από τον Αχελώο υποστηρίζει πως δεν είναι μία βιώσιμη λύση, που θα βοηθήσει.