Πέντε σημαντικές αλλαγές που φέρνει στις οικονομίες η πανδημία

Σημαντική ύφεση για την ελληνική οικονομία, που προβλέπει πως μπορεί να αγγίξει ακόμα και τα επίπεδα του 2011 – 2012 προβλέπει σχετική μεγάλη μελέτη που διεξήχθη από το Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδας και δημοσιεύθηκε και τίθεται στη διάθεση της Πολιτείας, του Κοινοβουλίου αλλά και της κοινής γνώμης.

Στην μελέτη, την οποία υπογράφουν 13 ακαδημαϊκοί, γίνεται λόγος για μία «κρίση με πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά και απρόβλεπτες επιπτώσεις», που προκάλεσε «ταυτόχρονα τη ζήτηση και την προσφορά της οικονομίας, προκαλώντας έτσι κάθετη πτώση της κατανάλωσης, των εξαγωγών, των επενδύσεων και τέλος της συνολικής ζήτησης». 

Όπως σημειώνει ο Πρόεδρος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος στο σημείωμα της μελέτης:

“Το Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, ανταποκρινόμενο στο θεσμικό του ρόλο ως συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας και προσπαθώντας να συνεισφέρει στο δημόσιο διάλογο, καταθέτει μια εμπεριστατωμένη μελέτη, που αναφέρεται στις επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης αλλά και σε προτάσεις για την επόμενη μέρα της ελληνικής οικονομίας. Οι υπεύθυνες και ολοκληρωμένες επιστημονικές προτάσεις έχουν συνταχθεί από την Επιστημονική Επιτροπή του Οικονομικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας. […]”

Έχουν περάσει ήδη δώδεκα χρόνια από την έναρξη της τελευταίας χρηματοοικονομικής κρίσης, που στιγμάτισε την παγκόσμια οικονομία και μια νέα διεθνής κρίση, υγειονομικού χαρακτήρα (Covid-19), δοκιμάζει τις αντοχές της κοινωνίας και της οικονομίας. Με τις περισσότερες οικονομίες να βρίσκονται σε ένα “καθοδικό σπιράλ” οι κυβερνήσεις προσπαθούν να λάβουν μέτρα για τον περιορισμό της ύφεσης.

Οι εκτιμήσεις για την ένταση της ύφεσης ποικίλλουν και θα εξαρτηθούν τόσο από τις πολιτικές αντιμετώπισης της πανδημίας όσο και από τη διάρκειά της.

Tα 7 σημεία της μεγάλης έρευνας του οικονομικού επιμελητηρίου συνοπτικά:

1. Στήριξη αλλά και προσαρμογή

Η δημόσια συζήτηση για τις επιπτώσεις της πανδημίας στην οικονομία κατακλύζεται από καταθλιπτικές προβλέψεις για την επερχόμενη ύφεση, την επαπειλούμενη χρεοκοπία πολλών επιχειρήσεων και το νέο κύμα ανεργίας που θα πλήξει και πάλι τους νεότερους και τους πιο ευάλωτους. Αν και τα ακραία σενάρια ίσως να μην επαληθευτούν τελικά, το πλήγμα θα είναι πάντως σημαντικό και πρωτόγνωρο. Είναι προφανές ότι για να αποσοβηθούν όσο γίνεται περισσότερο οι συνέπειές του στην ελληνική οικονομία, πρέπει να υπάρξουν άμεσες πρωτοβουλίες ενίσχυσης των απειλούμενων τομέων, επιχειρήσεων και εργαζομένων. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι μία τέτοια στήριξη μαζικών διαστάσεων είναι απολύτως απαραίτητη και πρέπει να υλοποιηθεί πριν η κρίση προλάβει να προκαλέσει τετελεσμένα που μετά δύσκολα διορθώνονται.

Επιδόματα, ελαφρύνσεις, φορολογικές απαλλαγές και λειτουργικές διευκολύνσεις θα είναι στην ημερήσια διάταξη για μακρύ χρονικό διάστημα. Η υλοποίηση τους χρειάζεται προτεραιότητες, ελέγχους επιλεξιμότητας και εκ των υστέρων αξιολογήσεις για το αν χρησιμοποιήθηκαν σωστά. Μια διαδικασία καθόλου αυτονόητη γιατί σήμερα κανείς δε δέχεται ότι ένας κλάδος μπορεί να έχει προτεραιότητα έναντι άλλου, ούτε έχει την υπομονή να συζητάλεπτομέρειες αξιολόγησης όταν η επιχείρησή του κινδυνεύει να μην επιβιώσει.

Παρόλα αυτά είναι εξίσου προφανές ότι το μέτωπο της κάλυψης και αποζημίωσης δε μπορεί να είναι το μόνο πλαίσιο πολιτικής, ούτε στην Ελλάδα και σίγουρα ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είτε γιατί οι συνέπειες της πανδημίας στους διάφορους κλάδους της οικονομίας δε θα είναι παρόμοιας έκτασης και έντασης σε όλες τις χώρες, οπότε σύντομα θα προκύψουν διαφωνίες για το πού θα πρέπει να πάνε τα κονδύλια και πώς να αξιοποιηθούν. Είτε γιατί οι πόροι δεν είναι ανεξάντλητοι ούτε σε εθνικό επίπεδο, ούτε θα είναι απεριόριστοι σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ακόμα και αν εγκριθούν τα φιλόδοξα σχέδια των ευρω-ομολόγων. Για όλους αυτούς τους λόγους χρειάζεται να ανοίξουμε και ένα άλλο μέτωπο προσαρμογής και αναδιάταξης των επιχειρήσεων και της εργασίας, ώστε μελλοντικά να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα παρόμοιες αναταραχές.

Άλλωστε πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι οι εξελίξεις λόγω της πανδημίας δεν θα είναι μονοδιάστατες, γιατί ναι μεν θα συμπιεστούν πολύ οι επιχειρήσεις και η απασχόληση, αλλά ταυτόχρονα αλλάζει και η αρχιτεκτονική του διεθνούς οικονομικού συστήματος. Δημιουργούνται έτσι άνισες ευκαιρίες, καλύτερες για όσους είναι προετοιμασμένοι, λιγότερο καλύτερες για όσους μείνουν πίσω κυνηγώντας επιδόματα. Αν οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν επιδιώξουν να κάνουν τις απαιτούμενες προσαρμογές σήμερα, θα προλάβουν να τις κάνουν οι ανταγωνιστές τους και έτσι θα υποχρεωθούν να τις εφαρμόσουν και οι δικές μας – αλλά έχοντας χάσει πολύτιμο χρόνο και μερίδια στις αγορές.

Το πραγματικό ερώτημα λοιπόν είναι με ποιό τρόπο μπορούν οι ελληνικές επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι όχι απλώς να διασωθούν προσωρινά αλλά να προετοιμαστούν εγκαίρως για να υλοποιήσουν το κατάλληλο σχέδιο προσαρμογής και επιβίωσης στη νέα πραγματικότητα. Ας αναλύσουμε τις κυοφορούμενες αλλαγές και πώς αναμένεται να επηρεάσουν την ευρωπαϊκή οικονομία γενικά και την ελληνική πραγματικότητα ειδικότερα.

2. Το φρένο στην παγκοσμιοποίηση

Λόγω της πανδημίας θα επέλθουν σημαντικές τομεακές και χωρικές ανακατατάξεις στο διεθνές εμπόριο. Ο όγκος των διεθνών συναλλαγών συνολικά θα μειωθεί και θα συμπιέσει τη δραστηριότητα σε όλες τις χώρες, τόσο λόγω της γενικευμένης ύφεσης όσο και της έρπουσας αντιπαράθεσης μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Η καταβύθιση των τιμών πετρελαίου είναι μια πρώτη ένδειξη της καθοδικής τάσης και σύντομα θα ακολουθήσουν και άλλες πρώτες ύλες. Επειδή κάποια στιγμή οι αντιπαραθέσεις θα συνοδευτούν και από εμπορικά αντίποινα ιδιαίτερα με την Κίνα και ίσως άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες, σημαντικό μέρος των διεθνών συναλλαγών θα μετατεθεί από την μακρινή περιφέρεια και τις αναδυόμενες αγορές ξανά προς το ανεπτυγμένο κέντρο, ενισχύοντας τις πιο συνεκτικές ζώνες εμπορίου. Έτσι οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις θα έχουν πλέον να εξάγουν τα περισσότερα προϊόντα τους στην ίδια την Ευρώπη παρά την Άπω Ανατολή. Προφανώς αυτό απαιτεί οι χώρες που τα εισάγουν να μην έχουν βυθιστεί στην ύφεση και αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για την επείγουσα ανόρθωση της εσωτερικής τους ζήτησης που προωθεί – έστω και δειλά – η Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να επαναπροσανατολιστούν οι εξαγωγές. Αυτό όμως ενέχει τον κίνδυνο να επανεμφανιστούν οι ανισορροπίες στα ισοζύγια συναλλαγών που δέκα χρόνια πριν οδήγησαν στο χάσμα κέντρου-περιφέρειας και τελικά στις κρίσεις χρέους της Ευρωζώνης. Για τον λόγο αυτό, οι Νότιες χώρες δεν πρέπει να δουν το σχεδιαζόμενο Ταμείο μόνο σαν εκδοτήριο επιδομάτων για να αγοράζουν τα προϊόντα των Βορείων, αλλά ως μεγάλη ευκαιρία να γίνουν και οι δικές τους οικονομίες σύγχρονες και ανταγωνιστικές.

Δεύτερη μεγάλη αλλαγή θα σημειωθεί στη σύνθεση του διεθνούς εμπορίου. Για παράδειγμα, οι ξέφρενοι ρυθμοί ταξιδιών, τουρισμού, συνεδρίων και εξωτικής διασκέδασης θα ανακοπούν σημαντικά, τουλάχιστον για μερικά χρόνια. Πολλές σχετικές υπηρεσίες και επιχειρήσεις θα συρρικνωθούν και μερικές ίσως δεν αντέξουν την καθίζηση που ήδη υπέστησαν. Από την άλλη, τα εμπορεύσιμα βιομηχανικά προϊόντα θα πληγούν λιγότερο από τις υπηρεσίες, επαναλαμβάνοντας το μοτίβο που είδαμε στην παγκόσμια κρίση του 2009. Όμως οι απαιτήσεις υγιεινής και ασφάλειας που θα επιβληθούν θα ανεβάσουν το κόστος παραγωγής και μεταφοράς, επιβαρύνοντας ασύμμετρα όσες χώρες βασίζονταν ως τώρα στην πρόχειρη εργασία και την έλλειψη προδιαγραφών.

3. Συνενώσεις και Δίκτυα

Η Ελλάδα θα δοκιμαστεί περισσότερο από άλλες ευρωπαϊκές χώρες επειδή είναι κυρίως οικονομία υπηρεσιών, οι περισσότερες των οποίων συναρτώνται άμεσα με τη διεθνή ζήτηση και επικεντρώνονται στον τουρισμό. Επιπλέον κατά ένα μεγάλο μέρος παρέχονται από μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις που δύσκολα αντέχουν σε πίεση ρευστότητας και αλλαγές στρατηγικής. Η παραγωγή εμπορεύσιμων προϊόντων είναι ισχνή και έχει αποδυναμωθεί ακόμα περισσότερο εξαιτίας της αποεπένδυσης που έγινε λόγω της κρίσης, της υπερφορολόγησης από τα Μνημόνια και γενικά λόγω των εμποδίων που συναντά η βιομηχανία στην Ελλάδα.

Στην προσπάθεια ανόρθωσης της χώρας πρέπει κατ’αρχήν να υιοθετηθούν φορολογικά και αναπτυξιακά κίνητρα για δικτυώσεις, συμπράξεις και συγχωνεύσεις μικρών επιχειρήσεων. Μόνο έτσι μπορούν να αποκτήσουν ικανό μέγεθος παρουσίας στις διεθνείς αγορές, να οργανώσουν πιο γρήγορα τη μετάβαση σε νέες τεχνολογίες και να πετύχουν ανταγωνιστική παρουσία στις παγκόσμιες αγορές. Διαφορετικά θα είναι έρμαια επιθετικών εξαγορών σε κάθε δύσκολη στροφή της διεθνούς ζήτησης.

Παράλληλα, απαιτείται πλέον μια συστηματική στήριξη της μεταποίησης με νέες μεγάλες επενδύσεις, απρόσκοπτες χωροθετήσεις νέων μονάδων σε βιομηχανικές περιοχές και άμεση ενσωμάτωση τεχνολογιών και περιβαλλοντικών πρακτικών της λεγόμενης τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Μόνο με την ανασύνθεση της δραστηριότητας και των πόρων προς όφελος της βιομηχανικής παραγωγής και της μεταποίησης γενικότερα θα αυξηθούν τα ελληνικά μερίδια στις ξένες αγορές και θα μετριαστεί η έντονη περιδίνηση της οικονομίας μας σε κάθε διεθνή αναταραχή.

4. Ασφάλιση επιχειρήσεων έναντι απρόβλεπτων κινδύνων

Η κρίση της πανδημίας δε σχετίζεται με προηγούμενες πρακτικές και επιλογές των ελληνικών επιχειρήσεων, αλλά αποτελεί μια εξ ολοκλήρου εξωγενή και ανεξέλεγκτη απειλή για όλο τον πλανήτη. Στο μέλλον μπορεί και πάλι να υπάρξουν παρόμοιες απειλές ή άλλες δοκιμασίες που θα προκαλούν αναταραχές της διεθνούς ζήτησης και θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις σε ζωτικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας. Το ελληνικό κράτος και η ΕΕ προφανώς πρέπει να στέκονται αρωγοί στην ανάσχεση των δυσμενών επιπτώσεων, είναι όμως φανερό ότι ποτέ δεν θα είναι σε θέση να παρέχουν πλήρη αντιστάθμιση και αποζημίωση.

Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να διαμορφωθούν πλαίσια εταιρικής ασφάλισης και κάλυψης απρόβλεπτων κινδύνων με τη δημιουργία αντίστοιχων οργανισμών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε στο μέλλον να μην επωμίζεται τη διάσωσή τους μόνο ο φορολογούμενος.

Οι εισφορές ασφάλισης κατά τις ανθηρές περιόδους θα χρησιμοποιούνται ως μερική αντιστάθμιση των απωλειών κατά την περίοδο κρίσης. Εάν αυτό υπάρχει και λειτουργεί αποτελεσματικά, η κρατική και ευρωπαϊκή βοήθεια θα μπορεί να επικεντρωθεί περισσότερο στον τομέα στήριξης της απασχόλησης και της χρηματοδότησης των αλλαγών για την προσαρμογή των επιχειρήσεων στις νέες συνθήκες.

5. Νέες Μορφές Εργασίας

Οι ελληνικές επιχειρήσεις πρέπει να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες τηλεργασίας και δικτυακών συναλλαγών για να στεριώσουν στις εξωτερικές αγορές ακόμα και όταν άλλες μορφές φυσικής πρόσβασης και συμμετοχής εκλείπουν προσωρινά, όπως τώρα. Τηλεδιασκέψεις υπηρεσιών, συμβούλια στο zoom και ιστο-σεμινάρια (webinars) ξεπήδησαν μαζικά κατά την διάρκεια της πανδημίας και κατάφεραν να αναπληρώσουν σημαντικό μέρος δραστηριότητας που διαφορετικά θα χανόταν. Ακολουθούν σύντομα οι εφαρμογές για τα επιχειρηματικά συνέδρια online και τις δικτυακές εκθέσεις. Η εξάπλωση πρέπει να συνεχιστεί και να γίνει μόνιμη ως εναλλακτική υπηρεσία, ακόμα και όταν όλα θα έχουν επιστρέψει στην κανονικότητα.

Οι εξελίξεις αυτές απαιτούν προφανώς μια ριζική αναδιοργάνωση των γραφείων και γενικά των τμημάτων υποστήριξης επιχειρήσεων που δεν είναι άμεσα εμπλεκόμενα στην παραγωγική διαδικασία. Χρειάζονται πρωτότυπα και αποτελεσματικά επιχειρησιακά σχέδια για να καθοδηγήσουν σταδιακά την μετάβαση στο «Γραφείο του Μέλλοντος», όπου πολλές εργασίες θα επιτελούνται εξ αποστάσεως. Νέα πρότυπα παραγωγικότητας, νέες μορφές συνεργασίας και ενδο-εταιρικής ανάδρασης, καθώς και νέα εργαλεία εταιρικής διακυβέρνησης πρέπει να ξεκινήσουν να μελετώνται, για να οδηγήσουν με ασφάλεια και εμπιστοσύνη στο νέο εργασιακό περιβάλλον έγκαιρα.

Ανάλογες βελτιώσεις και αναβαθμίσεις έχουν γίνει στα δίκτυα διανομής, για παραδόσεις προϊόντων είτε κατ’ οίκον είτε στην αλυσίδα παραγωγής. Επόμενο βήμα είναι η περαιτέρω ανάπτυξη, όχι μόνο του ηλεκτρονικού εμπορίου αλλά γενικότερα του ηλεκτρονικού επιχειρείν, με δικτυακές πλατφόρμες οργάνωσης παραγωγής, εφοδιασμού αγορών και διενέργειας εταιρικών συμβάσεων. Για να περάσουν σε μια πιο ώριμη και ασφαλή φάση με διεθνείς προοπτικές, οι εφαρμογές αυτές πρέπει γρήγορα να εφοδιαστούν με αξιόπιστα πρωτόκολλα χρήσης που περιγράφουν τους κανόνες συμμετοχής, την προστασία δεδομένων της συναλλαγής, καθώς και την κατοχύρωση του παραδοτέου περιεχομένου ή προϊόντος έναντι του πελάτη.

6. Ευρωπαϊκά επιχειρησιακά σχέδια

Συχνά – και απολύτως ορθά – επικαλούμαστε την ανάγκη παρεμβάσεων και πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης όταν πρόκειται για χρηματοδότηση πολιτικών αντιμετώπισης των κρίσεων ή στήριξης επενδύσεων σε νέες επιχειρήσεις. Σπανιότερα όμως μιλάμε για την ανάγκη τα σχέδια προσαρμογής των επιχειρήσεων και των αγορών να είναι ενταγμένα σε μια συνολική ευρωπαϊκή στρατηγική.

Για παράδειγμα, στην σημερινή κρίση του τουρισμού είναι προφανές ότι δεν μπορεί μόνη της η Ελλάδα να καταστρώσει ένα επιχειρησιακό σχέδιο άμυνας και ανάκαμψης εάν δεν συνεργαστεί στενά με τις αποστέλλουσες χώρες για να συμφωνήσουν στα υγειονομικά πρωτόκολλα που απαιτούνται. Έπρεπε ήδη οι αρχές και οι ηγετικοί παράγοντες του ελληνικού τουρισμού να έχουν βρει ένα πλαίσιο συνεννόησης και συντονισμού με τις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου για να μην αφήσουν περιθώρια αθέμιτου (και ανέντιμου) ανταγωνισμού μεταξύ τους. Μετά, απο-κοινού να διαμόρφωναν ένα πλαίσιο υγειονομικής προετοιμασίας και ελέγχων με τις χώρες του Βορρά, έτσι ώστε να υπάρχει η μέγιστη δυνατή συμφωνία στη διακίνηση των τουριστικών ροών στην ΕΕ. Κάτι τέτοιο θα διευκόλυνε τη σταδιακή επαναφορά τουριστών και από άλλες χώρες και θα επιτάχυνε έτσι σημαντικά την ανάκαμψητου τουριστικού κλάδου.

Ανάλογα παραδείγματα ισχύουν και για άλλους κρίσιμους τομείς διακρατικού χαρακτήρα, όπως οι αερομεταφορές, οι εφοδιαστικές αλυσίδες, κλπ. Προφανώς τέτοιες πρωτοβουλίες θα απαιτήσουν σοβαρή χρηματοδότηση για να στηθούν οι απαραίτητες υποδομές και να στελεχωθεί η λειτουργία τους για ικανό χρονικό διάστημα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να προβλεφθούν παρόμοιες δράσεις ως άμεσα επιλέξιμες από τα ΕΣΠΑ, καθώς επίσης και από το σχεδιαζόμενο Ευρωπαϊκο Ταμείο Ανόρθωσης (ΕΤΑ).

7. Ευρωπαϊκό Ταμείο για Ανάπτυξη, όχι μόνο Επιδόματα

Χρειάζεται το Ταμείο να θέσει ως μεσοπρόθεσμους στόχους την αναδιάρθρωση των υποδομών και των επιχειρήσεων σε κάθε χώρα ώστε να υπερβούν οριστικά τις παθογένειες και τις ανισορροπίες του παρελθόντος. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι μία μείζων αναπτυξιακή παρέμβαση διακρατικού χαρακτήρα είναι από μακρού οφειλόμενη στην Ευρωζώνη. Κανονικά έπρεπε να ήταν προαπαιτούμενο της ΟΝΕ έτσι ώστε οι εθνικές οικονομίες να λειτουργούσαν εντός μιας πραγματικής οικονομικής ένωσης με σύγχρονες υποδομές και μεγάλα έργα διασύνδεσης, όπως τα είχε οραματιστεί το περίφημο σχέδιο Ντελόρ που ουδέποτε υλοποιήθηκε. Μετά η προσδοκία ήταν ότι θα ξεκινούσε ταυτόχρονα με την κυκλοφορία του κοινού νομίσματος, αλλά και τότε αναβλήθηκε γιατί ο υπέρτατος εχθρός ήταν ο πληθωρισμός και η ΕΚΤ πίστευε ότι αν γινόταν πολλές δημόσιες επενδύσεις θα τον αναζωπύρωναν. Η ευκαιρία επανήλθε μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά και πάλι ματαιώθηκε από την εμμονή σε περιοριστικές πολιτικές που βύθισαν τις οικονομίες του Νότου σε ύφεση και στέρησαν πολλές χώρες του Βορρά από νέες επενδύσεις.

Έτσι φτάσαμε σήμερα να συνεχίζεται το χάσμα Βορρά-Νότου, ενώ η Ευρωζώνη εξακολουθεί να έχει αναιμική ανάπτυξη και να χάνει διαρκώς έδαφος στην παγκόσμια οικονομία από τις αναδυόμενες χώρες.

Και τώρα πρέπει να τα αντιμετωπίσει όλα μαζί μέσα από την ύπουλη νέα ύφεση. Για να μπορέσουμε ως Ελλάδα να διεκδικήσουμε αυτή την προοπτική μαζί με τις άλλες χώρες του Νότου, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι με αξιόπιστα επιχειρησιακά σχέδια που έχουν θέσει προτεραιότητες, απαιτούν προσαρμογές και αντέχουν στο νέο διεθνές περιβάλλον. Μόνο έτσι θα καταφέρουμε να ξεπεράσουμε την παρούσα κρίση, να κρατήσουμε τις ελληνικές επιχειρήσεις ζωντανές και δυναμικές και προπάντων να δημιουργήσουμε προοπτικές και ευκαιρίες μαζικής απασχόλησης για τους Έλληνες πολίτες.

Kρίση με πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά

Η επιδημία του κορωνοϊού πυροδότησε μια κρίση με πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά και απρόβλεπτες επιπτώσεις. Είναι εντυπωσιακό ότι η κρίση μεταδόθηκε με μεγάλη ταχύτητα πλήττοντας ταυτόχρονα τη ζήτηση και την προσφορά της οικονομίας, προκαλώντας έτσι κάθετη πτώση της κατανάλωσης, των εξαγωγών, των επενδύσεων και τέλος της συνολικής ζήτησης. O προβληματισμός για τις επιπτώσεις εντείνεται δεδομένου ότι ένα σημαντικό μέρος της ακαθάριστης προστιθεμένης αξίας της ελληνικής οικονομίας διαμορφώνεται από τους τομείς των υπηρεσιών, του τουρισμού, της εστίασης και του εμπορίου. Η υπερχρέωση της ελληνικής οικονομίας, η συμφωνία για την επίτευξη υψηλών δημοσιονομικών πλεονασμάτων και ο κίνδυνος μιας ασθενούς και αργοπορημένης αντίδρασης της ΕΕ, μπορούν να μετατρέψουν μια συγκυριακή και ελεγχόμενη μείωση του ΑΕΠ σε μόνιμη και διαρκή ύφεση.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και πρέπει να σημειωθεί ότι στα χαρακτηριστικά της κρίσης συμπεριλαμβάνεται η εκπληκτική ταχύτητα με την οποία η πανδημία επηρέασε τις χρηματαγορές και τις αγορές κεφαλαίου. Ο τρόπος επηρεασμού των αγορών από την υγειονομική κρίση ήταν κάτι πρωτόγνωρο, μια και σε αυτή την περίπτωση εμφανίστηκαν συμπεριφορές των τιμών που δε σημειώθηκαν σε προηγούμενες κρίσεις. Για πρώτη φόρα καταγράφηκε η ταυτόχρονη, για τρεις εβδομάδες, πτώση των αγορών. Ενώ σε όλες τις προηγούμενες κρίσεις η αγορά μετοχών σημείωνε μια αντίθετη κίνηση σε σχέση με την αγορά ομολόγων, μετά την εκδήλωση της πρόσφατης κρίσης τόσο η αγορά μετοχών όσο η αγορά ομολόγων αλλά και η αγορά εμπορευμάτων γνώρισαν μια πρωτοφανή πτώση. Οι συμμετέχοντες στις αγορές πουλούσαν προκειμένου να ανακτήσουν ρευστότητα, εκφράζοντας με αυτό τον τρόπο την αποστροφή τους σε οποιαδήποτε μορφή επένδυσης.

Η Ελληνική Οικονομία

Ο βαθμός επίδρασης της πανδημίας στην κάθε οικονομία της ευρωζώνης εξαρτάται από την παραγωγική δομή της οικονομίας και τον τρόπο διαμόρφωσης της προστιθέμενης αξίας. Τέσσερα χαρακτηριστικά καθιστούν την ελληνική οικονομία την πιο ευάλωτη στην κρίση σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Το σημαντικό ποσοστό των μικρών επιχειρήσεων, το μικρό ποσοστό του εργατικού δυναμικού που μπορεί να εργασθεί με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων, το υψηλό ποσοστό της συνεισφοράς στο ΑΕΠ του τομέα των υπηρεσιών που επηρεάζονται από την κρίση και τέλος από τα περιορισμένα δημοσιονομικά μέσα για την αντιμετώπιση της κρίσης.

Σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία διεθνών οργανισμών (ΟΟΣΑ, ΔΝΤ), που δημοσιεύονται στο περιοδικό The Economist (18/4/2020), οι εργασίες οι οποίες δε μπορούν να γίνουν ηλεκτρονικά ή από το σπίτι στην ελληνική οικονομία ανέρχονται στο 68% του συνόλου. Επιπλέον, στη διαμόρφωση της προστιθέμενης αξίας, η συμμετοχή του λιανικού εμπορίου, της εστίασης και της φιλοξενίας, των μεταφορών, του τουρισμού προσεγγίζει το 30% του ΑΕΠ.

Αξιοσημείωτη είναι επίσης στην ελληνική οικονομία, η σημαντική συμβολή των μικρών επιχειρήσεων στην παραγωγική διαδικασία. Και τέλος, η αδυναμία ενίσχυσης του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων λόγω του υφιστάμενου επιπέδου δανεισμού. Πρέπει να αναφερθεί ότι το ύψος του δημόσιου χρέους κάνει ουσιαστικά αδύνατη την προσφυγή στο δανεισμό για τη χρηματοδότηση των δημοσιονομικών δράσεων και επιπλέον ακόμα και η μικρή επιδείνωση του προφίλ του χρέους, δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, θα αυξήσει το συστημικό ρίσκο της αγοράς πιστώσεων της οικονομίας οδηγώντας τα επιτόκια σε άνοδο. Γίνεται κατανοητό ότι η υπερχρέωση (η πτώση του ΑΕΠ θα εκτινάξει το λόγο χρέους προς το ΑΕΠ σε άνω του 210%1) και οι συμφωνίες για την επίτευξη δημοσιονομικών πλεονασμάτων, περιορίζουν τους βαθμούς ελευθερίας της Ελληνικής Κυβέρνησης. Όλα τα παραπάνω στηρίζουν την υπόθεση ότι η μείωση στην ελληνική οικονομία θα είναι σημαντική προσεγγίζοντας τα επίπεδα της ύφεσης του 2011 και 2012 και επιπρόσθετα η πλειονότητα των ευεργετικών μέτρων για την αντιμετώπιση της κρίσης εξαρτώνται άμεσα από τις αποφάσεις και τις πολιτικές της ΕΕ και όχι από εγχώριες πολιτικές.

Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η ανάκαμψη της επόμενης χρονιάς του 2021 θα εξαρτηθεί από τον τρόπο αντίδρασης κατά τη διάρκεια της κρίσης. Αυτό που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι δε θα είναι αυτονόητη η επιστροφή στην ανάπτυξη το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα μετά τη λήξη των περιοριστικών μέτρων. Η ιεράρχηση και οι προτεραιότητες των δράσεων πρέπει να ακολουθήσουν την απόδοση των πολλαπλασιαστών στην ελληνική οικονομία. Στην ελληνική οικονομία το μεγαλύτερο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα το έχουν οι δημόσιες επενδύσεις, ακολουθούν η κατανάλωση, οι μεταβιβαστικές πληρωμές, οι άμεσοι φόροι και τέλος οι έμμεσοι φόροι.

Εκτιμάται ότι η επιστροφή της ελληνικής οικονομίας σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης θα είναι μια επίμονη διαδικασία.

Χρειάζεται να αναφερθεί ότι η κατανάλωση, η οποία συντελεί με ουσιαστικό τρόπο στη διαμόρφωση του ΑΕΠ δεν θα εκτιναχθεί μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων. Οι καταναλωτές θα στραφούν στην αποταμίευση και θα αρχίσουν να μετριάζουν την κατανάλωσή τους φοβούμενοι μια επαναφορά της πανδημίας και μια έκρηξη της ανεργίας μπροστά στην αδυναμία των επιχειρήσεων να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας.

Η καταναλωτική εμπιστοσύνη θα αργήσει να επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα. Οι εξαγωγές πολύ δύσκολα θα μπορέσουν να παρακάμψουν τις δυσχέρειες που προέρχονται από την ευρωπαϊκή ύφεση και τα υγειονομικά μέτρα. Τέλος, οι ιδιωτικές επενδύσεις δεν φαίνεται να ανακάμπτουν και οι αποσβέσεις της οικονομίας προβλέπεται να ξεπεράσουν τις ιδιωτικές επενδύσεις.

ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΕΔΩ:

oee-26-5