Χιλή εκλογές: Η επιστροφή του φαντάσματος του Πινοσέτ

Προεδρικές εκλογές στη Χιλή, που το 1973 ανετράπη, με τη βοήθεια της CIA, ο Σοσιαλιστής Σαλβαδόρ Αλιέντε, καθώς όπως αναρωτιόταν τότε ο Κίσινγκερ “γιατί πρέπει να καθόμαστε και να παρακολουθούμε μια χώρα να γίνεται κομμουνιστική λόγω της ανευθυνότητας του λαού της”. Εκλογές στη χώρα που επί 17 χρόνια γνώρισε το σκληρό δικτατορικό καθεστώς του Αουγκούστο Πινοσέτ, με παραπάνω από 3.200 νεκρούς και αγνοούμενους, πριν αποκατασταθεί η Δημοκρατία το 1990.

Αυτή τη φορά, μετά τις εναλλαγές δεξιών και αριστερών προέδρων στο τιμόνι της χώρας, ο λαός επέλεξα ελεύθερα όχι τον Πινοσέτ, αλλά έναν ένθερμο θαυμαστή του. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την πορεία της χώρας και, ευρύτερα, της Λατινικής Αμερικής?

Μιλήσαμε για το θέμα με τον Γιάννη Παπαγεωργίου, καθηγητή συγκριτικής πολιτικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Πως, μετά τις κινητοποιήσεις του 2019, το επιτυχημένο δημοψήφισμα την επόμενη χρονιά και την εκλογή του αριστερού προέδρου Μπόριτς το 2021, φτάσαμε το 2025 να εκλέγεται ως πρόεδρος της Χιλής ένας θαυμαστής του Πινοσέτ;

Οι λόγοι είναι πολλοί. Με μία πρόταση: Η αδυναμία της αριστεράς να κυβερνήσει αποδοτικά. Με πολλά λόγια: Η λαϊκή πρωτοβουλία που ξεκίνησε την προσπάθεια αναθεώρησης του Συντάγματος δεν οδήγησε σε πάρα πολλά αποτελέσματα και αλλαγές. Ενώ υπήρχε μια, όχι ακριβώς αριστερή, αλλά σταθερή πλειοψηφία, η οποία ήθελε ριζικές αλλαγές στο Σύνταγμα, η προσπάθεια αναλώθηκε τελικά σε λιγότερο σημαντικά θεσμικά ζητήματα που δεν απασχολούσαν τόσο την κοινωνία, όπως η αναγνώριση των δικαιωμάτων στους αυτόχθονες ή κάποιες ιδεολογικού χαρακτήρα συνταγματικές δηλώσεις. Η προσπάθεια αύτη απέτυχε στο τελικό δημοψήφισμα το 2022. Η εκλογή του Μπόριτς ήταν  μια τελευταία ευκαιρία να δοθεί στην μετριοπαθή αριστερά η δυνατότητα να παρουσιάσει ένα εναλλακτικό πρόγραμμα, ωστόσο, το πρόγραμμα αυτό δεν κατάφερε να υλοποιηθεί αποδοτικά από την κυβέρνηση. Από την άλλη, η παραδοσιακή δεξιά είχε επίσης απονομιμοποιηθεί στην προηγούμενη εκλογή όταν ο Μπόριτς νίκησε τους υποψήφιούς της. Κατά συνέπεια, όπως και σε άλλες χώρες, όταν οι δύο ιστορικές πλευρές δεν μπορούν να πετύχουν κάτι, ο κόσμος στρέφεται στις εναλλακτικές, και στην περίπτωσή μας στην ακροδεξιά ή, καλύτερα, στην αντιδημοκρατική δεξιά.

Γιατί άλλαξε η στάση των Χιλιανών απέναντι στην αναθεώρηση του Συντάγματος;

Γιατί το αποτέλεσμα από το Σύνταγμα δεν ήταν ικανοποιητικό. Η Συντακτική Συνέλευση ανάλωσε το πολιτικό της κεφάλαιο σε θέματα λιγότερο ουσιαστικά για τον κόσμο, κυρίως ιδεολογικού τύπου. Για να τα πάρουμε από την αρχή, δημιουργήθηκε μια συντακτική συνέλευση, η οποία έφτιαξε ένα Σύνταγμα, και αυτό έπρεπε να εγκριθεί ξανά από τους πολίτες. Αυτό το Σύνταγμα είχε τόσο προβληματικά στοιχεία, ζητήματα που για τους περισσότερους Χιλιανούς δημιουργούσαν θέματα. Το παράδειγμα για τα δικαιώματα στους αυτόχθονες είναι το λιγότερο. Υπήρχαν πολλές διατάξεις που παρέκαμπταν τον κοινοβουλευτισμό, όπως η αντικατάσταση της Γερουσίας με μια νέα Βουλή των Περιφερειών. Στην ουσία ήταν αριστερίστικο με ότι αυτό σημαίνει, δηλαδή δικαιώματα τα οποία δεν είναι άσχημα ως δικαιώματα, όπως το δικαίωμα να στραφείς κατά του κράτους για τη φτώχεια, αλλά δεν μπορούν να αποκτήσουν συνταγματικό προφίλ έτσι απλά.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως οι Χιλιανοί απέρριψαν δύο συντάγματα, ένα αριστερό και ένα δεξιό. Μια προσπάθεια που προέκυψε από την Συντακτική συνέλευση, το 2022 και απέτυχε. Μετά το 2023 έγινε μια προσπάθεια αναθεώρησης από μια πιο συντηρητική προσέγγιση η οποία απέτυχε και αυτή.

Ποια ήταν η αιτία της αποτυχίας της αριστεράς και της κυβέρνησης Μπόριτς;

Δεν μπόρεσε να υλοποιήσει όσα υποσχέθηκε, ήταν πολύ πιο εύκολο να λες θα κάνω αναδιάρθρωση της οικονομίας παρά να την κάνεις. Η οικονομία της χώρας χειροτέρευε και για τους περισσότερους Χιλιανούς η κατάσταση χειροτέρευε. Επίσης, απέτυχε στην εγκληματικότητα και στην μετανάστευση. Ένα πράγμα που δεν έχουμε καταλάβει είναι ότι η μετανάστευση άρχισε να γίνεται θέμα και στη Λατινική Αμερική. Ο Καστ δούλεψε πολύ πάνω σε αυτό το θέμα, λέγοντας ότι η κυβέρνηση δεν έχει κάνει τίποτα για την εγκληματικότητα, εκεί κέρδισε ο Καστ.

Ήταν άλλη μια εναλλαγή δεξιάς αριστεράς στην κυβέρνηση, όπως συμβαίνει από το 1990 και έπειτα ή είναι κάτι βαθύτερο?

Νομίζω ότι είναι μια απόρριψη και των δύο παραδοσιακών πόλων διακυβέρνησης της χώρας, και της αριστεράς και της δεξιάς,

Από εδώ και πέρα, πόσο λυμένα είναι τα χέρια του Καστ να προχωρήσει στο πρόγραμμά του;

Στην Λατινική Αμερική, στις περισσότερες χώρες, οι πρόεδροι έχουν μεγάλες εξουσίες. Επίσης, τα κόμματα στη Χιλή είναι σπασμένα, δηλαδή ο Καστ ναι μεν δεν έχει πλειοψηφία στη Γερουσία κα στη Βουλή των Αντιπροσώπων, αλλά δεν σημαίνει ότι υπάρχει μια παγιωμένη πλειοψηφία εναντίον του. Δεν είναι δύσκολο να πείσεις ένα κομμάτι των κομμάτων, σε αυτό το πολυκομματικό σύστημα, δεν είναι όπως εδώ π.χ. Νέα Δημοκρατία και Πασόκ. Κατά συνέπεια, θα χρειαστεί να τα βρει, να συνεργαστεί με κάποια κόμματα, καθώς δεν είναι κυρίαρχος, όπως ο Τραμπ στην Αμερική, αλλά δεν θα είναι μεγάλο πρόβλημα για τον ίδιο.

Το πρόγραμμά του έντονα αντιμεταναστευτικό και στην οικονομία πλησιάζει πολύ σε αυτό του υπερφιλελεύθερου Χαβιέρ Μιλέι της Αργεντινής, με περικοπές στο δημόσιο, τι να περιμένουμε στην πράξη;

Σε μεγάλο βαθμό θα το κάνει, ως προς την οικονομία, θα περιορίσει το κράτος. Βέβαια, στη Χιλή το κράτος είναι ήδη πολύ πιο περιορισμένο από ότι στην Αργεντινή, δεν έχει μεγάλες δυνατότητες να περιοριστεί. Θα διώξει μετανάστες, ή καλύτερα θα περιορίσει την είσοδο. Σε επίπεδο ρητορικής είπε ότι θα απελάσει αρκετούς μετανάστες, αλλά στην πράξη δεν είναι εύκολο, δεν είναι εύκολο να στείλεις κάποιον στη Βενεζουέλα ή στο Περού. Επίσης, η οικονομία της χώρας έχει ανάγκη τη δουλειά των ξένων, δηλαδή σε μεγάλο βαθμό ο καστ θα πρεπει να λειτουργήσει με βάση την πραγματικότητα και όχι τις ακροδεξιές υποσχέσεις του. Προφανώς, στην οικονομία θα είναι αρκετά φιλελεύθερος, αλλά δεν θα αγνοήσει και τους εργάτες, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό είναι ψηφοφόροι του. Η πολιτική του Καστ, ως προς την Οικονομία, είναι στην ουσία της νεοφιλελεύθερη: τα λεφτά που θα πήγαιναν στο κράτος, να κατευθυνθούν στην οικονομία, μείωση κράτους και οικονομικές δυνατότητες στις επιχειρήσεις για να αυξήσουν την παραγωγή τους και να προσλάβουν κόσμο.

Τι σημαίνει για την Λατινική Αμερική ευρύτερα η εκλογή ενός ακόμη ακροδεξιού προέδρου;

Σημαίνει ότι πλέον η παραδοσιακή αριστερά δεν μπορεί να εκφράσει τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Η πραγματικότητα της Λατινικής Αμερικής δεν μπορεί να καλυφθεί από μια αριστερά με παραδοσιακή αντίληψη για το ρόλο του κράτους. Η λογική ότι το κράτος δίνει λεφτά, μια επιδοματική λογική, δεν μπορεί να λειτουργήσει στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, σε μεγάλο βαθμό γιατί δεν υπάρχουν λεφτά για αυτό. Η πολιτική των παραδοσιακών δεξιών δεν ήταν ούτε αυτή αποδοτική. Οι συνηθισμένες μορφές διακυβέρνησης δεν μπορούν πλέον εύκολα να πιάσουν στα καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής. Οι περισσότερες χώρες είχαν μια αριστερή δεξιά επιδοματική προσέγγιση, τώρα χρειάζεται μια διαφορετική αντίληψη. Δεν μπορούν πια τα κράτη της Λατινικής Αμερικής να προσφέρουν ευημερία μόνο μέσω επιδομάτων. Εδώ είναι που έρχονται οι ακροδεξιοί και λένε «Θα φτιάξουμε καινούργιες κοινωνίες, χωρίς κράτος, γιατί όσο υπάρχει το κράτος, αυτό κάνει ζημιά». Όταν οι κυβερνήσεις της αριστεράς και της δεξιάς δεν μπορούν να επιτύχουν αποτελέσματα σε μεγάλο βαθμό οι πολίτες οι πολίτες στρέφονται στις ακραίες μορφές πολιτικής έκφρασης, όπως είναι ο Μιλέι στην Αργεντινή. Για παράδειγμα, Ο Μιλέι εμφανίστηκε στην Αργεντινή ακριβώς για αυτόν το λόγο, η αριστερά και η δεξιά απέτυχαν, και ήρθε να καλύψει το κενό.