2022: Η νεανική βία έχει γίνει καθημερινό επεισόδιο ζωής

Η νεανική βία απασχολεί ιδιαίτερα τους επιστήμονες και την κοινωνία το τελευταίο διάστημα καθώς τα περιστατικά έχουν αυξηθεί δραματικά. 

Το πρώτο περιστατικό που προκάλεσε ερωτηματικά στην κοινωνία, έλαβε χώρα στο 1ο και 2ο ΕΠΑΛ στην Σταυρούπολη της Θεσσαλονίκης τον Σεπτέμβριο.

 Ομάδες μαθητών επιτέθηκαν σε φοιτητές που διαδήλωναν έξω από τα σχολικά συγκροτήματα κατά του φασισμού, έκτοτε ακολούθησαν κι άλλα περιστατικά που αφορούσαν μαθητές μέσα σε σχολικές κοινότητες.

Έντονη αύξηση επίσης παρουσίασαν τα οπαδικά επεισόδια ανάμεσα σε νεαρά άτομα αποκορύφωμα αυτού του ακραίου φαινομένου η δολοφονία του Άλκη Καμπανού στην Χαριλάου τον Μάρτιο που πάγωσε την κοινωνία.

 Παρατηρήθηκαν επίσης αυξήσεις στα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης και βιασμών. Η κοινωνία πέρασε στο στάδιο της απάθειας καθώς έρχεται αντιμέτωπη με την ωμή βία σε τίτλους καθημερινά. 

Η κ. Ζήνα Καρατζόγλου, Kοινωνιολόγος και καθηγήτρια κοινωνιολογίας σε σχολεία προσεγγίζει τις αιτίες του φαινομένου και τους λόγους που έχει παρατηρηθεί αυτή η έξαρση, αναφερόμενη στο κοινωνικο περιβάλλον, τα ατομικά χαρακτηριστικά ή τις θεσμικές συνθήκες.  “Παράγοντες όπως : βιολογικά χαρακτηριστικά, οικογενειακό περιβάλλον, ατομικά χαρακτηριστικά, επίπεδο εκπαίδευσης και ευφυίας, σχέσεις , κουλτούρα και ψυχοσύνθεση και τέλος κοινωνικά χαρακτηριστικά καθορίζουν επιθετικές και βίαιες συμπεριφορές. Για να εστιάσουμε λίγο στη δική μας κοινωνία, μια κοινωνία βαθιά τραυματισμένη από την οικονομική κρίση , την ανέχεια, την ανεργία, τη κρίση θεσμών και αξιών , θα έλεγα πως συσσωρεύτηκαν πολλοί αρνητικοί παράγοντες και απουσιάζουν οι θετικοί όπως παράδειγμα ευκαιρίες για εργασία, μόρφωση, ενασχόληση με το πολιτισμό, τον αθλητισμό. Σε μια τέτοια συνθήκη είναι πιο πιθανό οι βίαιες συμπεριφορές να ανακύπτουν και τότε είναι που χάνεται ο έλεγχος.” εξήγησε. 

Αναφέρει επίσης, πως η βία πια βρίσκεται παντού και πως όλοι μας εκτιθέμεθα σε βία συνεχώς και πολλαπλώς και άρα στο τέλος κάποιοι από εμάς την αναπαράγουμε , από θέση ισχύος βέβαια, με ευκολότερα θύματα τις γυναίκες (κυρίως νεαρής ηλικίας) τα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, τα παιδιά, τους πρόσφυγες ,εν τέλει τους πιο αδύναμους από εμάς. Όσο πιο πολύ βία υπάρχει γύρω μας τόσο πιο βίαιοι γινόμαστε.

Η ψυχοθεραπεύτρια Μαρία Παντελάκη από την πλευρά της μιλώντας στην Parallaxi σχολιάζει πως τα φαινόμενα νεανικής βίας και παραβατικότητας στη χώρα μας (ξυλοδαρμοί, συμμορίες ανηλίκων,φονικές ομαδικές επιθέσεις σε Θεσσαλονίκη κλπ.) πληθαίνουν επικίνδυνα τον τελευταίο καιρό. Όπως λέει το γεγονός αυτό πρέπει να μας προβληματίσει όλους.  “Η νεανική βία και παραβατικότητα δεν είναι βέβαια μια κάποια αποκλειστικότητα της εποχής μας, αφού ανατρέχοντας τα καταγεγραμμένα ιστορικά στοιχεία των προηγούμενων χρονικών περιόδων θα διαπιστώσουμε ότι πάντοτε υπήρξαν τέτοιου είδους εγκληματικές καταστάσεις. Η διαφορά του χτες με το σήμερα είναι η αναντίρρητη πραγματικότητα που αφορά: 1) τη συχνότητα, 2) τη βαρύτητα των πράξεων, 3) την οργάνωση και 4) τις αιτίες. Τα νεανικά παραπτώματα του παρελθόντος ωχριούν μπροστά σ’ αυτά που έχουν εμφανιστεί και καταγραφεί με ραγδαίο ρυθμό μέσα σε μια δεκαετία τουλάχιστον (νεανικές συμμορίες, εκφοβισμός συνομηλίκων, άσκηση βίας, τραυματισμοί κι αφαίρεση ζωής, διαρρήξεις, εμπορία και χρήση ναρκωτικών ουσιών, υπερκατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, καταστροφή δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, εμπρησμοί, σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, πορνογραφία κ.ά.)”  δήλωσε. 

Οι καθοριστικοί παράγοντες που δημιουργούν κι επηρεάζουν την εξέλιξη αυτού του προβλήματος σύμφωνα με την κ. Παντελάκη και από άποψη ψυχολογίας είναι εν ολίγοις:

• Η οικογένεια με τη σημερινή χαλαρή μορφή της εντός της οποίας, οι μετέπειτα νεαροί παραβάτες, είναι συχνά θύματα κακοποιήσεων.

• Το απρόσωπο χωρίς όρια σχολείο που επιτρέπει την εκδήλωση της βίας μέσα στις διαπροσωπικές σχέσεις των μαθητών του (ατομικά ή ομαδικά), θυματοποιώντας πρόσωπα ή τμήματα μαθητών ακόμα και σ’ αυτούς τους δράστες των εκφοβιστικών ή ρατσιστικών ή σεξιστικών επεισοδίων.

• Η κοινωνικοποίηση των παιδιών και των νέων με σωστά πρότυπα και αξίες που θα επιτρέψει την αποδοχή και την αναγνώρισή τους από τους μεγαλύτερους, χωρίς να τους αναγκάσει να καταφύγουν σε εκτροπές και παραβατικά μέσα.

• Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και δη η τηλεόραση που προβάλλει στους νέους έναν εξωπραγματικό τρόπο ζωής με “ήρωες-πρότυπα” που ζουν στη χλιδή και το εύκολο κέρδος, δίχως κανονική εργασία, με εθισμό στη βία και το σεξ, με δραματοποίηση της παραβατικότητας κ.ά.

• Το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, που καλλιεργεί την εμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων κι αναπτύσσει μια βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, που εμπορεύονται οι κερδοσκόποι στις “προηγμένες” κοινωνίες μετατρέποντάς τον σε ανταλλάξιμη αξία.

• Τέλος το περιβόητο “χάσμα των γενεών”, που όχι μόνο δεν μίκρυνε, αλλά αντίθετα μεγάλωσε, καθώς οι νέοι εμφανίζουν καινούριους τρόπους συμπεριφοράς, οι οποίοι δεν γίνονται αποδεκτοί από τους ενήλικες με αποτέλεσμα τη διεύρυνση της διάστασης μεταξύ τους. Οι μεγάλοι στιγματίζουν τη νεανική συμπεριφορά ως απαράδεκτη και αντικοινωνική και οι νέοι επαναστατούν κι αμφισβητούν την αυθεντία της γενιάς των γονιών τους. Σ’ αυτήν την κρίσιμη περίοδο είναι εύκολη η εκτροπή των παιδιών μας προς τη νεανική βία και την παραβατική συμπεριφορά, για την οποία οι ενήλικες εμφανίζονται έκπληκτοι λες κι έπεσε “ως κεραυνός εν αιθρία”, ενώ συνέβαλαν τα μέγιστα στην εμφάνισή της!

Η κ. Καρατζόγλου θεωρεί πως η πανδημία και η οικονομική αβεβαιότητα συντέλεσαν στην εξάπλωση της αυξανόμενης τάσης βίαιων έως και θανατηφόρων πράξεων, θίγοντας επίσης πως τα περιστατικά θέλουν ως θύματα πιο ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες.  “Γυναίκες , παιδιά, έφηβοι παγιδεύτηκαν έγκλειστοι δίπλα στους δυνάστες τους. Ειδικά στις γυναίκες νομίζω καταγράφηκαν τα περισσότερα περιστατικά- κατά τα συνεχόμενα lockdown- έμφυλης βίας ανεξάρτητα από την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, την κοινωνική τάξη και την εθνικότητά τους.Όσον αφορά στην οικονομική πραγματικότητα και στην αβεβαιότητα που βιώνουμε ως πολίτες αυτής χώρας βλέπουμε να εκδηλώνεται αυτή με μια απόγνωση η οποία μεταφράζεται σε οργή, είτε μέσα στο σπίτι, είτε στο δρόμο, είτε στο γήπεδο, είτε κατά του εαυτού μας. Πιστεύω πως η οικονομική κρίση είναι η πιο ισχυρή αιτία καθώς δημιουργεί και άλλες κρίσεις και όλα αυτά μας έχουν κάνει να αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε εναλλακτικές αλλά και με την αίσθηση ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε .Αυτό από μόνο του είναι βία που γεννά βία.” διευκρίνησε.  Η κ. Παντελάκη αναφέρεται στον Γάλλο Φιλόσοφο  Έμιλ Ντιρκέμ, ο οποίος κατά τον 19ο αιώνα επέλεξε έναν ελληνικό́ ορό για να περιγράψει μια νέα κοινωνική κατάσταση στη δυτική́ Ευρώπη, αυτόν της ανομίας (anomie).  “Σύμφωνα με αυτόν, σε καταστάσεις ανομίας εκλείπουν οι σαφείς ρυθμίσεις, οι κανόνες και τα πρότυπα που καθορίζουν τον τρόπο λειτουργιάς της κοινωνίας. Οι πολίτες δυσκολεύονται να συμμορφωθούν με κανόνες τους οποίους κρίνουν ανίσχυρους και ως συνέπεια αυτού αισθάνονται αποπροσανατολισμένοι και διακατέχονται από άγχος. Ανομικές καταστάσεις ευνοούνται σε περιόδους μετάβασης από μια μορφή κοινωνίας σε μια άλλη. Η ανομία προάγει βία. Η βία είναι η αντίδραση του ατόμου στην σύγχυση που βιώνει στην μεγάλη απόκλιση των στόχων και των μέσων. Η ανομία συνεπώς, αναφέρεται σε αποδόμηση των κοινωνικών κανόνων και σε μια κατάσταση όπου οι δραστηριότητες των μελών της κοινωνίας δεν ελέγχονται από τα αξιολογικά πρότυπα. Τα άτομα δεν μπορούν να βρουν τη θέση τους στην κοινωνία, γιατί εκλείπουν οι σαφείς κανόνες. Απότομα μεταβαλλόμενες συνθήκες και η προσπάθεια προσαρμογής σε ένα ασαφές περιβάλλον, οδηγούν σε δυσαρέσκεια, συγκρούσεις, και άνομη συμπεριφορά.” σχολίασε. Η κ. Καρατζόγλου αναφέρει πως ανέκαθεν στην χώρα μας συνέβαιναν τόσο τραγικά περιστατικά νεανικής βίας απλώς τα προηγούμενα και μέναμε στην αφάνεια και τώρα δίνεται μεγαλύτερη δημοσιότητα από τα Μέσα και κάνει λόγο για την εξοικείωση που υπάρχει πλέον με την γενικότερη βία. “Δεν μπορώ να γνωρίζω πόσα από αυτά τα περιστατικά βίας που έλαβαν χώρα στο παρελθόν έμειναν στο σκοτάδι εξαιτίας του φόβου ή μιας υποκριτικής ηθικής του τύπου “όλα καλά καμωμένα” αλλά και της συγκάλυψης για να μην σπιλωθεί η τιμή και η υπόληψη της οικογένειας του θύματος. Είναι ένας κύκλος ,ο κύκλος της βίας ,που δεν κλείνει εύκολα. Σαφώς ‘εχουν αυξηθεί όπως προείπαμε κι αυτό άλλωστε έχει καταγραφεί και εδώ και στην Ευρώπη. Το γεγονός της μεγαλύτερης δημοσιοποίησης τους από τα ΜΜΕ και τα social media φυσικά κινητοποιεί τις πιο υγιείς δυνάμεις της κοινωνίας να αντιδράσουν και να ασκήσουν πίεση προς την πολιτεία για τη λήψη μέτρων ώστε να καταπολεμηθούν αυτά τα φαινόμενα. Από την άλλη όλοι εμείς οφείλουμε να είμαστε σε εγρήγορση . Η τόση εξοικείωση με τη βία που εισβάλλει από παντού μέσα στο σπίτι μας, τηλεόραση, διαδίκτυο, social media μπορεί πολλούς από εμάς να μας αδρανοποιήσει , να μας μετατρέψει σε παθητικούς αποδέκτες της.” διευκρίνισε. Η κ. Καρατζόγλου προσθέτει επίσης πως όση ευθύνη έχουν οι ιδιοκτήτες των παραπάνω μέσων για την αποκτήνωση της κοινωνίας άλλη τόση έχουμε κι εμείς ως χρήστες των μέσων αυτών.

“Η κοινωνία των ανθρώπων έζησε κι έφτασε ως εδώ, μέσα από πολλούς αιώνες σκληρότητας , βαρβαρότητας και αθλιοτήτων. Θέλω να πιστεύω πως φτάσαμε σε ένα σημείο που έχουμε και τα νομικά όπλα και τους ισχυρούς θεσμούς και κυρίως δυνατά αντανακλαστικά για να προστατέψουμε τα πιο αδύναμα μέλη της κοινωνίας μας. Αυτοί που ακόμη και σήμερα “πέφτουν από τα σύννεφα” μπροστά στην ασκούμενη βία δεν θέλουν να δουν τις διαστάσεις της και πόσο εύκολα και οι ίδιοι μπορούν να γίνουν είτε θύματα της είτε θύτες .” κατέληξε. 

Η κ. Παντελάκη τονίζει πως η βία αναφέρεται στις πράξεις της επιθετικότητας και της κατάχρησης που προκαλεί ή σκοπεύει να προκαλέσει τον εγκληματικό τραυματισμό ή τη ζημιά στα πρόσωπα, και (σε μια μικρότερη έκταση) τα ζώα και την περιουσία. Όσο μεγαλώνει το χάσμα στόχων και μεσών, όσο τα ούρια τους είναι ρευστά και δυσδιάκριτα τόσο θα πληθαίνουν τα φαινόμενα βίας κατά τρίτων ή κατά περιουσίας, όπως και τα φαινόμενα αυτοκτονίας.

“Είναι γνωστό και κοινωνικά παραδεκτό ότι η βία παράγει βία.  Ζώντας λοιπόν σε μια κοινωνία που καταπίνει καθημερινά φαινόμενα βίας, που ίσως δε τα δίνει την αρμόζουσα προσοχή, τα απαξιώνει, δεν τα θεωρεί επικίνδυνα, αλλά απλά απομονωμένα γεγονότα και τα αποσιωπά κρύβοντας τα στους κόλπους της. Αυτού του τύπου η κοινωνία ευθύνεται ούτι εκκολάπτει παθογόνα εγκληματολογικά στοιχειά ικανά να διαταράξουν ακόμα και να προκαλέσουν ρήξη του Κοινωνικού ιστού. Όταν οι κανόνες δεν τηρούνται επέρχεται η ανομία, μια κατάσταση ρευστότητας αξίων και οπού ευνοούνται επιθετικές συμπεριφορές και καταστάσεις βίας. Τα όρια για το πέρασμα από την ανομία σε μορφές βίας είναι πολύ λεπτά, μια λεπτή κλωστή χωρίζει την ανομία από τη βία η οποία αν κοπεί η κοινωνία μας δε θα διαφέρει από αυτή των θηρίων.” ολοκλήρωσε.

Στην Ελλάδα η νεανική παραβατικότητα παρουσιάζει μια σημαντική αύξηση με συνέπεια οι νέοι που διέπραξαν σοβαρά εγκλήματα και κατέληξαν σε σωφρονιστικά ιδρύματα έφτασαν το ποσοστό 45% αυτών που οδηγήθηκαν ενώπιον των δικαστηρίων και αντιμετώπισαν ποινές φυλάκισης από 5-15 χρόνια! Σύμφωνα με δημοσιοποιημένα στοιχεία τα προηγούμενα χρόνια εγκλείονταν σε φυλακές ανηλίκων κατά μέσο όρο 100 ανήλικοι κάτω των 18 ετών και το ποσοστό των εγκλείστων νέων ανερχόταν στο 4,4% του συνόλου των κρατουμένων όταν λ.χ. στη Γαλλία το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 1,1%, στην Ιταλία 0,7%, ενώ η Ισπανία δεν φυλάκιζε ανηλίκους.

Ανησυχία προκαλεί το σημαντικό ποσοστό, 26% των παιδιών, που ξεκινά την παραβατική του συμπεριφορά από την ηλικία των 8 έως και 14 ετών. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται όταν κλείσουν τα 15 έτη, μέχρι και τα 18. Ενδεικτικά, το 2021 οι δράστες σε αυτές τις ηλικίες (15-18) ήταν 1.483. Αυτό που προκύπτει, σύμφωνα με τα στοιχεία, είναι το γεγονός ότι οι ανήλικοι φτάνουν στο σημείο να σχηματίζουν συμμορίες και να δρουν στα πλαίσια οργανωμένων ομάδων, εμφανίζοντας ιδιαίτερη ροπή σε εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας και συγκεκριμένα ενέχονται, μεταξύ άλλων, σε ληστείες και κλοπές.

Μόνο το 2021 οι αστυνομικές αρχές χειρίστηκαν 1.179 τέτοιες υποθέσεις, με τον συνολικό αριθμό των ανήλικων δραστών να ανέρχεται στους 1.750.

Αυξάνονται τα αδικήματα για σωματικές βλάβες Αύξηση έχει καταγραφεί και στα αδικήματα που αφορούν στις σωματικές βλάβες από ανηλίκους -τις περισσότερες φορές κατά άλλων ανηλίκων-, οι οποίες χωρίζονται σε απλές και επικίνδυνες, καθώς και συμπλοκές.

Το 2021 η ΕΛ.ΑΣ. ασχολήθηκε με 154 τέτοιες υποθέσεις, όταν το 2020 ο αριθμός αυτός ανήλθε στις 132 υποθέσεις, ενώ οι ανήλικοι δράστες το 2021 ήταν 247, σε αντίθεση με το 2020 που ανήλθαν σε 194.

Αυτό σημαίνει ότι το 2021 υπήρχε αύξηση κατά 16,67% στις υποθέσεις και αύξηση 27,32% στους ανήλικους δράστες.

Βάσει των στατιστικών, περίπου το 89% των ανήλικων δραστών είναι αγόρια.

Ωστόσο, το 2021, τα ανήλικα κορίτσια -μεταξύ των δραστών- ήταν 233.

*Στοιχεία αστυνομίας iefimerida