Αυτοκτονίες: Αυξάνονται και τρομάζουν

Ένας γυμναστής δίνει τέλος στη ζωή του μέσα στο γυμναστήριο του την τελευταία μέρα του Μάη. Μία 26χρονη κοπέλα πέφτει από το μπαλκόνι της στις 29/5. Δύο μέρες νωρίτερα ένα άνδρας βρήκε τραγικό θάνατο αφού έπεσε από το μπαλκόνι του 5ου ορόφου του σπιτιού του. Δύο αντίστοιχα περιστατικά σημειώθηκαν στις 16/5 με μία γυναίκα να καταλήγει στην πρασιά της πολυκατοικίας, όπου διέμενε και στις 2/5 όταν άνδρας έχασε τη ζωή του με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

Κάποιος μπορεί να έλεγε πως όλα αυτά γίνονταν και παλαιότερα, όμως είναι εύκολα να αντιληφθεί κανείς ότι πέντε αυτοκτονίες μέσα σε ένα μήνα στη Θεσσαλονίκη είναι κάτι που πρέπει να μας ανησυχεί και όχι να μας περνάει αδιάφορο όταν το βλέπουμε στους τίτλους ειδήσεων.

Η Parallaxi ανοίγει ξανά τον φάκελο «Αυτοκτονίες». Ο ψυχίατρος και καθηγητής τμήματος Ιατρικής ΑΠΘ, Νίκος Ζηλίκης εξηγεί ότι οι λόγοι που οδηγούν στην αυτοκτονία από περίπτωση σε περίπτωση διαφέρουν, καθώς όλες οι ασθενείς είναι ξεχωριστοί.

«Υπάρχουν φορές που γνωρίζουμε ότι πίσω από μία αυτοκτονία – όχι απόπειρα- υπάρχει ένα ψυχιατρικό θέμα που κάτω από πιεστικές συνθήκες. Στην περίπτωση του γυμναστή που κρεμάστηκε, όπως φαίνεται υπήρχαν άλλοι λόγοι. Δεν ήταν ο μελαγχολικός τύπος που αυτοκτόνησε. Οι αιτίες είναι πολλές. Αν δεις συνολικά το ζήτημα αυτοκτονίες γίνονται σχεδόν κάθε μέρα σε όλη την Ελλάδα.

Η οικονομική κρίση, η πανδημία, η ακρίβεια, ο πόλεμος. Ο άνθρωπος δεν προλαβαίνει να σηκώσει κεφάλι και αν υπάρχει μία πίεση και από τον περίγυρο, κάποια ευάλωτα άτομα ίσως δεν το αντέχουν όλο αυτό. Υπάρχει μία γενικότερη κατάσταση που ασκεί πίεση στον κόσμο. Η κάθε περίπτωση βέβαια είναι ξεχωριστή. Εγώ πιο πολύ έχω φοβηθεί με τις απόπειρες των εφήβων, όχι με των ενηλίκων»

Από την πλευρά του ο κ. Βασίλης Μποζίκας, Καθηγητής Ψυχιατρικής και Πρόεδρος Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας αναφέρει ότι τα δεδομένα που έχουμε αυτή τη στιγμή είναι ότι αυτοκτονίες στη χώρα μας είναι μεταξύ 500-550.

«Αυτός είναι ένας σχετικά σταθερός αριθμός κάθε χρόνο. Το γεγονός ότι συσσωρεύτηκαν μέσα σ’ έναν μήνα στη Θεσσαλονίκη δεν μπορεί να υποδηλώνει απαραίτητα ότι έχουμε κάποια αύξηση. Για ασφαλή πορίσματα πρέπει κάποιος να δει τι γίνεται συνολικά σ’ έναν χρόνο. Δεν έχουμε κάποιο εύρημα αυτή τη στιγμή ότι υπάρχει αύξηση των αυτοκτονιών, από όσο ξέρω και από υπηρεσίες που ασχολούνται ειδικά με το ζήτημα, όπως η ΚΛΙΜΑΚΑ. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας είχαμε μία αύξηση των αυτοκτονικών σκέψεων. Το θέμα πρέπει να το δούμε στην ετήσια διακύμανση και όχι το τι έγινε σ’ έναν μήνα – μπορεί να είναι μία συγκυρία»

Όπως αναφέρει ο κ. Μποζίκας κάθε χρόνο σ’ όλο τον κόσμο υπάρχουν 700.000 άνθρωποι που αυτοκτονούν. 

«Επίσης πάρα πολλοί άνθρωποι έχουν μία συμπεριφορά παρααυτοκτονική, δηλαδή ενώ έχουν κάποια συγκεκριμένα προβλήματα υγείας, δεν ακολουθούν σωστά τις ιατρικές οδηγίες. Κατά συνέπεια μιλάμε για έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων που αυτοκτονούν παγκοσμίως. Ξέρουμε πως για κάθε μία πετυχημένη αυτοκτονία, υπάρχουν 20 απόπειρες. Η μέγιστη πλειοψηφία των ανθρώπων αυτών έχουν ψυχιατρικά προβλήματα. Κυριότερο απ’ αυτό είναι η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή. Το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον (η κρίση, η πανδημία κλπ) επηρεάζει και αυξάνει τις ψυχιατρικές διαταραχές. Σε καμία περίπτωση δεν έχουμε δεδομένα που να λένε ότι οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες οδηγούν απευθείας στην αυτοκτονία»

Ακόμα δηλώνει πως πρέπει να γίνει ξεκάθαρο στον κόσμο πως όταν κάποιος εμφανίζει μερικά ψυχικά συμπτώματα πρέπει να απευθύνεται σε ψυχίατρο.

«Πρέπει οι άνθρωποι να απαλλαχτούν από το στίγμα του να προσεγγίσουν μία υπηρεσία ψυχικής υγείας, δεν είναι ντροπή. Δεν μπορεί κάποιος να λέει ότι “επειδή πιέστηκα οικονομικά έπαθα κατάθλιψη και θα περιμένω να το αντιμετωπίσω μόνος μου”. Αυτός ο άνθρωπος πρέπει να ζητήσει βοήθεια. Με την πανδημία ο κόσμος κατάλαβε ότι υπάρχουν παράγοντες που επηρεάζουν την καθημερινότητα μας, με τους οποίους δεν μπορούμε να ανταπεξέλθουμε είτε αυτό είναι ένα μαζικό φαινόμενο όπως η πανδημία είτε μπορεί να είναι πιο προσωπικά θέματα. Ας κρατήσουμε ένα θετικό από αυτή την περίοδο ότι μπορέσαμε να συζητήσουμε για τα θέματα ψυχικής υγείας με έναν τρόπο αποστιγματισμένο.»

Αυξητική τάση παρατηρείται στα περιστατικά αυτοκτονίας τα έτη 2021-2022, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών, μία προσπάθεια του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας.

Τι είναι αυτό που οδηγεί ένα άτομο στην αυτοχειρία;

«Η αυτοκτονία όπως οι περισσότερες ασθένειες , αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο που δεν μπορεί να αποδοθεί σε μονοδιάστατα αίτια. Πράγματι, το 90-95% των αυτοχείρων πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή ( κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, εξάρτηση από το αλκοόλ και άλλες ουσίες, διαταραχές προσωπικότητας, κα). Ταυτόχρονα πρέπει να σημειώσουμε ότι στρεσογόνα γεγονότα ζωής κινητοποιούν την υπάρχουσα ευαλωτότητα μας και μπορούν να οδηγήσουν σε ακραίες συμπεριφορές.

Το βίωμα της αίσθησης ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο, ότι αδυνατεί να βρει εναλλακτικές λύσεις, να ελπίζει σε ένα μέλλον όπου το πρόβλημα θα μπορούσε να ξεπεραστεί ,το συναίσθημα της απελπισίας, ο έντονος ψυχικός πόνος ,η γνωστική και αντιληπτική δυσλειτουργία, είναι μερικοί από τους λόγους που το άτομο θέλει να βάλει τέρμα στην ζωή το, νομίζοντας ότι είναι ο μόνος δρόμος που θα τον απαλλάξει από τον αφόρητο πόνο, και συγχρόνως θα απαλλάξει και τους οικείους του από τα βάσανα που νομίζει ότι τους προκαλεί.

Οι συναισθηματικές διαταραχές και συγκεκριμένα η κατάθλιψη πρωταγωνιστεί στις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές στην χώρα μας αλλά και σε όλο τον κόσμο».

Το προφίλ των αυτοχείρων

Ηλικία: παραδοσιακά οι περισσότερες αυτοκτονίες πραγματοποιούνται από άντρες μέσης ηλικίας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται παγκοσμίως μια αυξητική τάση στους νεότερους άντρες. Ωστόσο, αν υπολογίσουμε δείκτες θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας (ο δείκτης προκύπτει ως αναλογία των αυτοκτονιών κάθε ηλικιακής ομάδας σε συνάρτηση με τον αντίστοιχο πληθυσμό), τότε θα δούμε ότι είναι πολύ υψηλοί στην τρίτη ηλικία (και για τα δύο φύλα)

• Ψυχική διαταραχή: το 90-95% των αυτόχειρων, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή (συνήθως κατάθλιψη, αλλά και σχιζοφρένεια, εξάρτηση από το αλκοόλ και άλλες ουσίες, διαταραχές προσωπικότητας κ.ά)
• Ιστορικό απόπειρας αυτοκτονίας (είναι ο σοβαρότερος παράγοντας κινδύνου, με την έννοια ότι ένας άνθρωπος που έχει κάνει απόπειρα στο παρελθόν έχει εφόρου ζωής αυξημένο κίνδυνο να το επαναλάβει.
• Ιστορικό αυτοκτονίας στην οικογένεια
• Στοιχεία της προσωπικότητας (παρορμητικότητα, επιθετικότητα κα)
• Ρόλο παίζουν επίσης:
• Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, ανεργία
• Μοναχική διαβίωση
• Σοβαρή σωματική ασθένεια (επώδυνη και με μικρό προσδόκιμο επιβίωσης)
• Κακοποίηση ή παραμέληση, ειδικά στην παιδική ηλικία

Δημόσιες δομές ψυχολογικής υποστήριξης

Στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν δομές κοινωνικής και ψυχολογικής υποστήριξης σε διάφορους δήμους, καθώς και στο ΑΠΘ.

Βέβαια εντύπωση προκαλεί πως το κέντρο ψυχολογικής υποστήριξης του Δήμου Θεσσαλονίκης στο site αναφέρει πως ο αριθμός των συνεδριών που παρέχονται στους κατοίκους είναι 3-5 κατά περίπτωση. Στον Δήμο Παύλου Μελά οι συνεδρίες που μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει είναι 15. Από την άλλη στο κέντρο υποστήριξης του ΑΠΘ οι συνεδρίες δεν είναι συγκεκριμένες, αλλά καθορίζονται από τον ψυχολόγο ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου που είναι ξεχωριστές και μοναδικές.

Όμως, αρκούν οι δομές που υπάρχουν στη Θεσσαλονίκη;

Όπως αναφέρει ο κ. Ζηλίκης δεν υπάρχουν ούτε σωστές ούτε αρκετές δομές για παιδιά και εφήβους, ενώ όσες λειτουργούν είναι υποστελεχωμένες εδώ και χρόνια και ζορισμένες από πλευράς προσωπικού. Μάλιστα κάνει ειδική αναφορά στην Μονάδα Εφήβων ΑΧΕΠΑ στην οποία ήταν υπεύθυνος που λειτουργούσε στη Θεσσαλονίκη και απευθύνοταν σε εφήβους 13-19 ετών και στις οικογένειές τους, παρέχοντας τους διαγνωστικές συμβουλευτικές και θεραπευτικές υπηρεσίες εξωτερικών ασθενών. Μάλιστα διέθετε και νοσοκομείο ημέρας 10-15 θέσεων, αλλά και ξενώνα βραχείας παραμονής δυναμικότητας 8 κλινών για την υποδοχή και προσωρινή φιλοξενία εφήβων σε κρίση. Δυστυχώς, όμως, αυτή η εξαιρετική πρωτοβουλία έληξε άδοξα καθώς «στο δεύτερο κύμα πανδημίας δεν έγινε κάτι ουσιαστικό ως προς την ενδυνάμωση των δομών και υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, τόσο Ενηλίκων όσο και Παιδιών-Εφήβων.

Το 95% των αυτοκτονιών θα μπορούσε να προληφθεί

Πόσο σημαντικό είναι το κομμάτι της στήριξης για να προληφθεί μια αυτοκτονία; Ο κ. Κατσαδώρος, ψυχίατρος και Επιστημονικός Διευθυντής της ΚΛΙΜΑΚΑ & του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας εξηγεί σε παλαιότερο ρεπορτάζ της Parallaxi ότι:

«Το 95% των αυτοκτονιών θα μπορούσε να προληφθεί. Η ενεργοποίηση των οικείων, συγγενών και φίλων του εν δυνάμει αυτόχειρα μπορεί πραγματικά να αποβεί σωτήρια και η γνώση και αναγνώριση των προειδοποιητικών σημείων και συμπτωμάτων μπορεί να σώσει ζωές.

Ωστόσο, η πρόληψη της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών απαιτούν την ανάληψη στρατηγικών πρωτοβουλιών και συνεπώς η ανάγκη θεμελίωσης μιας εθνικής στρατηγικής πρόληψης της αυτοκτονίας που θα αντανακλά τις νέες ανάγκες και βασικές προτεραιότητες του πληθυσμού συνιστά μείζον ζήτημα προστασίας της ανθρώπινης ζωής και προάσπισης του δικαιώματος της υπόστασής της σε ένα πλαίσιο ψυχικής υγείας. Άλλωστε, μία στρατηγική για την πρόληψη της αυτοκτονίας είναι αυτονόητα, αναπόσπαστο τμήμα μίας συνεκτικής και ολοκληρωμένης πολιτικής για την ψυχική υγεία στη χώρα.

Έχοντας αντιμετωπίσει περισσότερα από 8.000 άτομα με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, στο πλαίσιο λειτουργίας του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, και περισσότερες από 250.000 κλήσεις στην 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018, καθώς και σε συνέχεια της διεξαγωγής ψυχολογικών αυτοψιών σε μία σειρά αυτοκτονιών, γνωρίζουμε ότι, στο πλαίσιο μίας εθνικής στρατηγικής για την πρόληψη της αυτοκτονίας, η υλοποίηση διασυνδεδεμένων, χαμηλού κόστους, παρεμβάσεων και δράσεων θα διαμορφώσουν ένα συμπαγές και αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας των ευάλωτων συνανθρώπων μας, που αναπτύσσουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές».