«Ελεύθεροι πολιορκημένοι» οι κάτοικοι στο ιστορικό κέντρο της Βέροιας

Στην αρχή τοποθέτησαν συρματοπλέγματα και όταν αυτά αποδείχθηκαν ανεπαρκή, τοποθέτησαν λαμαρίνες. Απέκλεισαν όλο το ιστορικό κέντρο της Βέροιας, μαζί και τους κατοίκους της, δηλαδή τη διατηρητέα περιοχή της Κυριώτισσας, με οδοφράγματα, προκειμένου να προστατέψουν τους περαστικούς από τα καταρρέοντα διατηρητέα κτήρια, που εδώ και 20 χρόνια έχουν αφεθεί στη μοίρα τους.

Όλα ξεκίνησαν πριν μερικούς μήνες, όταν μία κάτοικος της περιοχής, περνώντας μπροστά από ένα διατηρητέο κτήριο στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ, παραλίγο να δεχτεί στο σώμα της κάποια κεραμίδια, που έπεσαν τυχαία δίπλα της από την καταρρέουσα οροφή. Προσέφυγε δικαστικά κατά του δήμου Βέροιας καθώς ήταν και έγκυος και ο δήμος αποφάσισε να σφραγίσει την Κυριώτισσα.

Στην λογική «πονάει κεφάλι, κόψει κεφάλι», ο δήμος Βέροιας, προφανώς μετά από αυτοψία των τεχνικών υπηρεσιών του δήμου, στην αρχή τοποθέτησε συρματοπλέγματα, ώστε να εμποδίσει τη διέλευση των κατοίκων και των τουριστών, από συγκεκριμένα σημεία που κρίθηκαν επικίνδυνα.

Ωστόσο τα πλέγματα δεν απέδωσαν καρπούς, καθώς εντός της «αποκλεισμένης» περιοχής ζουν αρκετές δεκάδες, περίπου 100, πολίτες, στην πλειοψηφία τους ηλικιωμένοι, λειτουργούν κάποια καταστήματα εστίασης, ταβέρνες και καφέ μπαρ και η περιοχή ως ιστορικός, παραδοσιακός και διατηρητέος χώρος, τοπόσημο της Βέροιας, δέχεται πολλούς επισκέπτες.

Για να σφραγιστεί καλύτερα η περιοχή ο δήμος αποφάσισε να τοποθετήσει φράγματα από λαμαρίνες, ώστε να μην είναι εύκολη η παράκαμψη των οδοφραγμάτων.

Αυτή η εξέλιξη ωστόσο δεν βρήκε σύμφωνους αρκετούς κατοίκους της Κυριώττισας, που κατηγορούν το δήμο για κοντόφθαλμη πολιτική και ασέβεια προς το παραδοσιακό κέντρο της πόλης, το οποίο μάλιστα διαφημίζεται από την δημοτική αρχή ως αξιοθέατο μοναδικής αρχιτεκτονικής και αισθητικής ομορφιάς.

Η κατάσταση πάντως στην Κυριώττισα είναι σύνθετη. Οι κίνδυνοι από τα καταρρέοντας παραδοσιακά σπίτια και κτήρια είναι υπαρκτοί, ενώ ο δήμος και οι αρμόδιες αρχές, παρότι προ μίας εικοσαετίας ανακήρυξαν διατηρητέο και παραδοσιακό τον οικισμό, τον άφησαν έρμαιο στην φθορά του χρόνου, καθώς τα ακίνητα της Κυριώττισσας στην πλειοψηφία τους είναι ιδιωτικά.

Κάποιοι εκ των κατοίκων και των ιδιοκτητών που είχαν την οικονομική δυνατότητα, φρόντισαν και συντήρησαν τα παλιά σπίτια που χρονολογούνται από τον 18^ο  και 19^ο αιώνα. Αρκετοί ωστόσο αδυνατούν να συντηρήσουν με παραδοσιακό τρόπο τα κτήρια, τα οποία έχουν υποστεί σημαντικές φθορές, γεγονός που προκαλεί προβλήματα στην περιοχή.

Οι αντιδράσεις των κατοίκων – 200  υπογραφές για την άρση της «πολιορκίας»

Ωστόσο πολλοί κάτοικοι της περιοχής και ιδιοκτήτες ακινήτων στην διατηρητέα περιοχή, θεωρούν ότι αυτή η σπουδή του δήμου Βέροιας να αποκλείσει την Κυριώτισσα, με λαμαρίνες είναι μία προσβλητική κι αδιέξοδη επιλογή που υποβαθμίσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων και τους επιβάλει ένα καθεστώς αποκλεισμού και απομονωτισμού και υποβαθμίζει την πολιτιστική, ιστορική και αισθητική σημασία του ιστορικού κέντρου της πόλης.

«Κατανοούμε τη δυσκολία και την αναγκαιότητα λήψης μέτρων, διαμαρτυρόμαστε όμως και διαφωνούμε κάτοικοι, ιδιοκτήτες σπιτιών και καταστηματάρχες της περιοχής, για το είδος αυτών και τον τρόπο αντιμετώπισης του συγκεκριμένου προβλήματος. Το κλείσιμο οδών από άκρη σε άκρη με λαμαρίνες δεν είναι λύση. Είναι ανεπίτρεπτο η ποιότητα και  η ζωή των πολιτών να κοστολογούνται με λαμαρίνες και συρματοπλέγματα» τονίζουν οι κάτοικοι σε ανακοίνωση τους..

Η Κίνηση Πολιτών Βεροίας «Κυριώτισσα Ουτοπία», που προσπαθεί να αναδείξει την πολιτιστική κληρονομιά του ιστορικού κέντρου της πόλης, σε ανακοίνωση της τονίζει πως «η Κυριώτισσα αποτελεί σημείο καμπής για τον τρόπο που η πόλη μας “β λ έ π ε ι” – “αντιλαμβάνεται” τον …εαυτό της. Σήμερα, δυστυχώς, η μοναδικής σημασίας “ιδιαιτερότητά” της, αντί να λειτουργήσει σαν “ευλογία”, έγινε “βάρος”: η εγκατάλειψη και η αδιαφορία των υπευθύνων οδήγησαν πλέον στην έσχατη (πλην, αναγκαία, δυστυχώς, για σοβαρούς λόγους ασφαλείας) λύση τοποθέτησης σιδερένιων προστατευτικών πλεγμάτων και επιφανειών που συνεχώς εξαπλώνουν τα “δίχτυα” τους και τις μακάβριες πινακίδες τους: “Προσοχή, επικίνδυνο κτίσμα!”».

Το θέμα έχει πάρει διαστάσεις και ήδη έχει αναπτυχθεί ένα «κίνημα» πολιτών που ζητούν να φύγουν οι λαμαρίνες και να λήξει ο αποκλεισμός της περιοχής, αλλά και να ληφθούν ουσιαστικά μέτρα προστασίας και συντήρησης από το δήμο και την πολιτεία.

Έχουν συλλέξει 200 υπογραφές και ζητούν από το δήμο Βέροιας να εγκαταλείψει την πολιτική των λαμαρίνων και να εκπονήσει σχέδια προστασίας συντήρησης και ανάδειξης της Κυριώτισσας.

«Σήμερα,  κάτοικοι, περίοικοι, ιδιοκτήτες, καταστηματάρχες και εργαζόμενοι της Συνοικίας Κυριωτίσσης συνυπογράφουμε με ονοματεπώνυμο για όσα μας θίγουν, μας θλίβουν και μας αγανακτούν. Αιτούμαστε από τις αρμόδιες αρχές την άμεση απελευθέρωση και των τριών δρόμων, Οδό Πατριάρχου Ιωακείμ,  Πάροδο Ιεραρχών και Οδό Ιεραρχών καθώς και τη λήψη μέτρων τέτοιων που δεν προσβάλλουν, δεν βλάπτουν τη ζωή μας, ούτε απαξιώνουν την περιουσία και τα πολιτιστικά μας κληροδοτήματα», αναφέρει η Έλσα Ξανθοπούλου από την «Πρωτοβουλία Πολιτών» και τονίζει πως «ο δήμος αντί να αναλάβει τις ευθύνες του οχυρώνεται πίσω από την παρέμβαση του εισαγγελέα την ώρα που ηλικιωμένοι ανθρωποι που μένουν μέσα στην περίκλειστη περιοχή δεν μπορούν να προμηθευτούν τα βασικά λόγω του αποκλεισμού».

Αναφέρει δε στην Parallaxi, πως μετά από επικοινωνία που είχε με τον αρμόδιο αντιδήμαρχο, ο δήμος προτίθεται να δημιουργήσει ένα «τούνελ» στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ, αλλά από τα άλλα σημεία δεν θα απομακρυνθούν οι λαμαρίνες, διότι δεν υπάρχουν κονδύλια για άλλα στέγαστρα και τούνελ.

Επίσης η Ουρανία Κυριαζάκη, ιδιοκτήτρια ακινήτου στην Κυριώτισσα, θεωρεί ότι αυτή η επιλογή της «πολιορκίας» της περιοχής αφαιρεί βασικά δημοκρατικά δικαιώματα ελεύθερης πρόσβασης και κίνησης των πολιτών ενώ επισημαίνει πως αν ξεσπάσει φωτιά δεν υπάρχει πρόσβαση για την Πυροσβεστική, όπως και αν χρειαστεί η διακομιδή κάποιου ηλικιωμένου σε νοσοκομείο, δεν θα μπορεί να προσεγγίσει το ΕΚΑΒ. «Είναι μία απαράδεχτη κατάσταση διότι υπάρχει κόσμος που ζει και εργάζεται στην περιοχή. Ο δήμος πρέπει να φροντίσει να συντηρήσει την περιοχή που έχει κριθεί διατηρητέα και όχι και να την αποκλείει με οδοφράγματα από λαμαρίνες και συρματοπλέγματα», τονίζει και σημειώνει πως αυτή η κατάσταση οδηγεί και σε οικονομικό μαρασμό την περιοχή.

Σε συνάντηση που είχε πρόσφατα η Μαίρη Τσίγκα, μέλος της κίνησης πολιτών «Κυριώτισσα Ουτοπία», με τον δήμαρχο Βεροίας Κωνσταντίνο Βοργιαζίδη, του έθεσε το θέμα του αποκλεισμού της ιστορικής περιοχής, αλλά όπως αναφέρει, η απάντηση αν θα ληφθούν άλλου τύπου μέτρα, ήταν αρνητική. «Ο δήμος διαφημίζει την περιοχή της Κυριώτισσας και καλεί τους τουρίστες να την επισκεφτούν και έρχονται αυτοί και δεν ξέρουν μετά πως να φύγουν», σημειώνει και αναφέρει πως «μέσα στην Κυριώτισσα υπάρχουν και 11 βυζαντινά μνημεία τα οποία λόγω της κατάστασης δεν είναι επισκέψιμα».

Ποια είναι η Κυριώτισσα*

Η γραφική συνοικία της Κυριώτισσας αποτελεί ένα θαυμάσιο δείγμα των πολυάριθμων χριστιανικών συνοικιών που μαζί με τις μουσουλμανικές και την εβραϊκή συνοικία (Μπαρμπούτα) συνέθεταν τον αστικό ιστό στα χρόνια της οθωμανοκρατίας.

Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι, και άλλες μικρότερες εθνοτικές ομάδες, όπως οι Αθίγγανοι κατοικούσαν στους περιμαντρωμένους μαχαλάδες της πόλης διατηρώντας τις δικές τους συνήθειες και τα έθιμα τους.

Στη συνοικία της Κυριώτισσας, ελικοειδείς πλακόστρωτοι δρόμοι και δαιδαλώδη καλντερίμια οδηγούν τα βήματα του επισκέπτη σε μια περιπετειώδη περιπλάνηση. Οι παλιές πέτρινες κατοικίες, κτισμένες η μια πλάι στην άλλη, μαρτυρούν τη σπάνια αρχιτεκτονική παράδοση της πόλης. Οι στέγες μοιάζουν να ακουμπούν μεταξύ τους, ενώ οι αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά) – βαμμένες με χρώματα ζωηρά – ξεπροβάλλουν σε διαφορετικά ύψη. Οι Βαριές δίφυλλες πόρτες αναμένουν να τις διαβούμε.

Η Κυριώτισσα με τα λαβυρινθώδη στενά καλντερίμια της και αδιέξοδα, ψηλά κτίρια, αρχοντικά και αυλές με ψηλό περίβολο φέρνουν στο νου τα παραδοσιακά σπίτια της Βαλκανικής του 18ου και 19ου αιώνα. Ακολουθεί το αρχιτεκτονικό στυλ της Μπαρμπούτας με τα σαχνισιά, τους ορόφους με τις έντονες προεξοχές, τα επάλληλα παράθυρα και τους φεγγίτες, τους ξυλόπηκτους τοίχους και τις βαριές πόρτες. Πολλά από τα διατηρητέα σπίτια έχουν αναπαλαιωθεί και έχουν μετατραπεί σε χώρους αναψυχής και διασκέδασης.

Οι κλειστές οικοδομικές νησίδες κλείνουν πολλές φορές στην καρδιά τους έναν χριστιανικό ναό. Πίσω από τους ψηλούς αυλόγυρους και δίπλα στα γραφικά σοκάκια ξεπροβάλλουν μικρές λιθόκτιστες εκκλησίες. Δυσδιάκριτες από μακριά, λιτές, αναδύουν τη γοητεία των αιώνων που εσωκλείουν.

Ναοί της συνοικίας

• Άγιος Σάββας – Παναγία Κυριώτισσα: Πρόκειται για τον κεντρικό ναό της συνοικίας. Από την παλαιότερη τρίκλιτη βασιλική του 14ου αιώνα διατηρούνται ο ανατολικός τοίχος και οι διαχωριστικοί τοίχοι της πρόθεσης και του διακονικού. Το υπόλοιπο τμήμα του ναού χρονολογείται στις αρχές του 19ου αιώνα. Η κόγχη του ιερού, εξωτερικά, φέρει πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και εσωτερικά τοιχογραφίες του 14ου αιώνα.
• Άγιος Ανδρέας: Μικρός μονόχωρος ναός του 15ου αιώνα, ο οποίος αργότερα απέκτησε συνεχή κλειστή στοά στη βόρεια και την ανατολική πλευρά του. Όλοι οι χώροι σήμερα καλύπτονται με κοινή τετράριχτη στέγη. Οι τοιχογραφίες που κοσμούν το ιερό και την εξωτερική όψη του βόρειου τοίχου χρονολογούνται στο 15ο αιώνα, ενώ οι υπόλοιπες στα 1720.
• Παναγία Γοργοϋπήκοος: Μονόχωρος ναός του 15ου αιώνα, ο οποίος στις αρχές του 19ου εντάχθηκε ως διακονικό σε τρίκλιτο ναό. Τοιχογραφίες του τελευταίου τετάρτου του 15ου αιώνα κοσμούν το σωζόμενο τμήμα του αρχικού ναού.
• Υπαπαντή του Χριστού: Δίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, η οποία ανοικοδομήθηκε στα ερείπια τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής με νάρθηκα. Οι παλαιότερες τοιχογραφίες του ναού (τελευταίο τέταρτο του 15ου αι.) σώζονται στην κόγχη του ιερού. Το 1706 τοιχογραφήθηκαν, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, ο κυρίως ναός και το βόρειο κλίτος.
• Άγιος Βλάσιος: Η αρχικά μονόχωρη εκκλησία (14ος αι.) διαμορφώθηκε σε τρίκλιτη, πιθανώς στα μέσα του 16ου αιώνα. Στον αρχικό πυρήνα έχουν διασωθεί τοιχογραφίες, οι οποίες αποδίδονται στο ζωγράφο Γεώργιο Καλλιέργη και χρονολογούνται γύρω στο 1320. Στα μέσα του 14ου αιώνα η εκκλησία επεκτάθηκε με την προσθήκη στοάς στη νότια πλευρά της και κοσμήθηκε με τοιχογραφίες. Δύο αιώνες αργότερα χτίστηκε και τοιχογραφήθηκε η στοά στη βόρεια πλευρά της. Στην εκκλησία σώζονται επίσης τοιχογραφίες του β” μισού του 17ου αιώνα (ανατολική και βόρεια πλευρά βόρειου κλίτους).
• Παναγία Βαλτεσσινή – Εισόδια της Θεοτόκου: Τρίκλιτη βασιλική των αρχών του 18ου αιώνα.
• Άγιοι Ανάργυροι: Μονόχωρος ναός των αρχών του 18ου αιώνα με υποτυπώδη νάρθηκα. Η ζωγραφική του ναού, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, χρονολογείται στο έτος 1706.

Το Αρχοντικό Σαράφογλου

Το Αρχοντικό Σαράφογλου, στη συνοικία της Κυριώτισσας, καταλαμβάνει δεσπόζουσα θέση σε μια τυπική οικοδομική νησίδα που εκτείνεται γύρω από τη μεταβυζαντινή εκκλησίας της Παναγίας Βαλτεσσινής. Η αρχική κατασκευή του κτιρίου ανήκει στον 18ο αιώνα. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα αποκτά την εικόνα της πλούσιας αστικής κατοικίας με πολυάριθμα δωμάτια και αξιόλογο εσωτερικό διάκοσμο, οι οποίες όμως διατήρησαν τη μορφολογική του ενότητα. Εντυπωσιακός είναι ο ισόγειος χώρος, ο οποίος στο μεγαλύτερο ποσοστό του είναι ημιυπαίθριος με πολλά ξύλινα υποστυλώματα που του προσδίδουν θεατρικότητα. Στον όροφο αναπτύσσονται οι οντάδες, γύρω από τη σάλα, η οποία στην αρχική κατασκευή ήταν χαγιάτι.

Ένα άλλο εντυπωσιακό κτίριο είναι το αρχοντικό Βλαχογιάννη, με την έντονα οχυρωματική όψη και τα ξύλινα φορούσια του.

Πριν βγούμε στην οδό Μητροπόλεως και στο επιβλητικό κτίριο του Δημαρχείου, δίπλα στη Κυριώτισσα βρίσκεται το Βυζαντινό Μουσείο, ένα βιομηχανικό κτίριο του 20ου αιώνα που μετατράπηκε σε μουσείου όπου προβάλλεται η ιστορία της περιοχής κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους.

*Από τον τουριστικό οδηγό “Βέροια”, Δημοτική Επιχείρηση Τουριστικής Ανάπτυξης, 2007, εμπλουτισμένο με νέες πληροφορίες.