Εθισμένος στο TikTok

Τα παιδιά της γενιάς μου (Generation Z) και κάτω, ξοδεύουμε αλόγιστο χρόνο στα social media, ειδικότερα το βράδυ πριν κοιμηθούμε. 

Στην αρχή της πανδημίας προστέθηκε στην ήδη μακροσκελή λίστα των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, το Tik-Tok και σήμερα έχει τα σκήπτρα της δημοφιλίας στις νεαρότερες ηλικίες. 

Το Tik-Tok ήρθε στη ζωή μας σε μία περίοδο που μόλις ξεκινήσαμε να συμβιβαζόμαστε με τον εγκλεισμό. Όταν όλη μας η καθημερινότητα μπήκε σε pause, εκείνο εμφανίστηκε στις οθόνες μας και μας άνοιξε έναν άλλον κόσμο.

Mικρά σε διάρκεια βίντεο, χωρίς ιδιαίτερο νόημα, παιδιά γύρω στα 20-25 που ήρθαν αντιμέτωπα με την διασημότητα διότι εσύ τους έδωσες την δύναμη. 

Hacks, style και beauty video, απόψεις, vlogs, συνταγές. Mεγάλος όγκος πληροφοριών άπειρα ερεθίσματα και υπερβολικά πολλές ώρες χαμένες. Όταν λέω χαμένες ώρες, εννοώ ότι έχω πιάσει τον εαυτό μου να ανοίγω την εφαρμογή στις 00:00, να την κλείνω στις 05:00 και να μην καταλαβαίνω πότε πέρασαν πέντε ώρες. Και όμως στην πραγματικότητα, πορωνόσουν.

Τα trends του TikTok άρχισαν ξαφνικά να περνούν και στην καθημερινή ζωή. Θυμάμαι, είχα παρατηρήσει εξοπραγματικά μακιγιάζ με στρασάκια στο πρόσωπo και ξαφνικά έβλεπα διαρκώς κοπέλες που συμβάδιζαν με τα πρότυπα του Tik-Tok, είτε αυτό αφορούσε τον τρόπο του μακιγιάζ, είτε τα ρούχα, είτε τα μαλλιά. Από την άλλη σε πάρκα και πλατείες βλέπεις πια πιτσιρίκια που έχουν τοποθετήσει κάπου το κινητό να ακολουθούν τα χορευτικά trends, συνταγές βλ. (pasta gracia) να γεμίζουν τα διάφορα profile στα social media και τραγούδια (βλ. “Αμαρτίες”) να γίνονται πρώτα heats.

Kάπως έτσι εμφανίστηκαν στην ζωή μας τα video σύντομης διαρκείας. Το Vine το 2012 ήταν η πρώτη πλατφόρμα που εισήγαγε τη μορφή, επέτρεψε στους χρήστες του να δημιουργούν βίντεο έξι δευτερολέπτων και να τα μοιράζονται. Καθώς ανταγωνιστές όπως το Instagram υιοθέτησαν τη μορφή, το Vine παραγκωνίστηκε και έριξε τίτλους τέλους τον Οκτώβριο του 2016.

Και τότε το Tik Tok μπήκε στην digital σκηνή και έφερε την επανάσταση στα social media. Ξεκίνησε ως Douyin, το οποίο δημιουργήθηκε από την Byte Dance αποκλειστικά για την Κίνα. Η εφαρμογή συγκέντρωσε πάνω από 100 εκατομμύρια χρήστες μέσα σε ένα χρόνο που δημιουργούσαν ένα δισεκατομμύριο προβολές την ημέρα. Για να προσεγγίσει ένα διεθνές κοινό, η εταιρεία κυκλοφόρησε το Tik Tok, τη διεθνώς διαθέσιμη έκδοση του Douyin.

Τον Νοέμβριο του 2017, η Bytedance εξαγόρασε το Musical.ly για ένα δισεκατομμύριο δολάρια. Το Musical.ly είχε παρόμοια χαρακτηριστικά με το Tik Tok και είχε παγκόσμια απήχηση. Και τα δύο αυτά εγχειρήματα συγχωνεύτηκαν τον Αύγουστο του 2018 με το όνομα Tik Tok. Έκτοτε, η εφαρμογή έχει πετύχει ένα δισεκατομμύριο διεθνείς λήψεις και έχει αναδειχθεί ως μία από τις καλύτερες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης στον κόσμο.

Ειδικά στην Ινδία, το Tik Tok ήταν πολύ δημοφιλές καθώς η χώρα διέθετε μια τεράστια βάση χρηστών. Ωστόσο, τον Ιούνιο του 2020, η ινδική κυβέρνηση απαγόρευσε το Tik Tok μαζί με άλλες 59 κινεζικές εφαρμογές επικαλούμενη ανησυχίες για την ασφάλεια. Μέσα σε ένα μήνα, το Instagram δημιούργησε τη λειτουργία σύντομου βίντεο που ονομάζεται τροχοί. Τώρα έχουν εμφανιστεί ξαφνικά αμέτρητες πλατφόρμες που έχουν εισέλθει σε αυτή την αγορά.

Το USP αυτών των πλατφορμών είναι ο ατελείωτος κύκλος βίντεο σύντομης μορφής, που διαρκούν περίπου 10-15 δευτερόλεπτα. Αυτά μπορεί να φαίνονται αβλαβή και διασκεδαστικά, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ εθιστικά. Ως εκ τούτου, τέτοιου είδους πλατφόρμες έχουν δημιουργήσει αυτήν τη μορφή που ταιριάζει ακριβώς σε αυτό το χρονικό πλαίσιο, επίσης στοχεύουν στο σύστημα ανταμοιβής του χρήστη. Εθισμός και Tik Tok 

Σε μια μελέτη που διεξήχθη το 2016, η μέση διάρκεια ανθρώπινης προσοχής είναι τα οκτώ δευτερόλεπτα, δηλαδή δύο δευτερόλεπτα λιγότερο από αυτή ενός χρυσόψαρου. Ένας λόγος για την πτώση του χρόνου της προσοχής είναι η αυξημένη κατανάλωση πληροφοριών. Μετά από την προσοχή των χρηστών αυτές οι πλατφόρμες στοχεύουν στο σύστημα ανταμοιβής. Οι πράξεις των ανθρώπινων όντων καθοδηγούνται από τις ανάγκες (φαγητό, σεξ, ύπνο κ.λπ.) και τις ανταμοιβές.

Ο εγκέφαλός μας αισθάνεται την ανταμοιβή όταν μια πράξη ή μια συμπεριφορά μας δίνει ευχαρίστηση. Οι πληροφορίες είναι επίσης ένα τέτοιο εμπόρευμα που φέρνει ανταμοιβές. Το εσωτερικό σύστημα ανταμοιβής ενεργοποιείται από έναν νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται ντοπαμίνη.

 Η συγκεκριμένη χημική ουσία απελευθερώνεται σε ευχάριστες καταστάσεις και ωθεί κάποιον να αναζητήσει μια ευχάριστη δραστηριότητα ή επάγγελμα. Ο αλγόριθμος παρακολουθεί πληροφορίες περιεχομένου μέσω hashtag. Στη συνέχεια, αξιολογεί κάθε βίντεο που ανέβηκε και καθορίζει την πιθανότητα να το απολαύσετε σύμφωνα με τα likes που έχετε κάνει. Έτσι, όταν αλληλεπιδράτε με ένα συγκεκριμένο είδος βίντεο, τις περισσότερες φορές, θα βλέπετε παρόμοιο περιεχόμενο.

Η ντοπαμίνη δημιουργεί έναν βρόχο ανατροφοδότησης που ωθεί τα άτομα να επαναλάβουν τις ενέργειες που τους έδωσαν ευχαρίστηση. Αυτή η διαδικασία φαίνεται σε πολλούς εθισμούς και τώρα παρατηρείται και στα Tik Toks. Έτσι, όταν σε έναν χρήστη δεν αρέσει ένα βίντεο, θα κάνει συνεχώς scroll για να πετύχει την επιθυμητή ανταμοιβή.

Το Tik Tok δεν εξαντλεί το σύντομο εύρος της προσοχής σου και σου παρουσιάζει νέες και συναρπαστικές πληροφορίες που σε κρατούν κολλημένο.

Επιδράσεις στο μυαλό

Το Tik Tok συντηρείται από χρήστες νεαρής ηλικίας. Τα άτομα αυτής της ηλικιακής ομάδας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε εθισμούς. Ως εκ τούτου, ο συνδυασμός του αλγορίθμου, της σύντομης διάρκειας προσοχής και της ανάγκης για βιασύνη ντοπαμίνης είναι κακοήθης μακροπρόθεσμα.

Η χρήση των πλατφορμών αυξημένης κοινωνικής δικτύωσης έχει συνδεθεί με αμέτρητα προβλήματα ψυχικής υγείας. Διαταραχές όπως το άγχος, η αυτοαμφισβήτηση, η κατάθλιψη, τα θέματα εικόνας του σώματος, η αϋπνία έχουν συνδεθεί με την αυξημένη κατανάλωση μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Μοιάζει πια δύσκολο να μείνουμε μακριά από αυτές τις πλατφόρμες, αλλά πρέπει να βρούμε έναν τρόπο αποτοξίνωσης, αποσύνδεσης και επανασύνδεσης με τον πραγματικό κόσμο.

Η Βερόνικα Δημητρακοπούλου, ψυχολόγος- ψυχοθεραπεύτρια, όπου ζει στη Θεσσαλονίκη, εργάζεται παρέχοντας συνεδρίες παιδιών, εφήβων και των οικογενειών τους και είναι πιστοποιημένη συστημική-οικογενειακή θεραπεύτρια προσεγγίζει το φαινόμενο.  “TikTok Glue. Αυτός θα μπορούσε να είναι ένας όρος που περιγράφει τον εθισμό που παρατηρείται στην εφαρμογή TikTok από την πλειοψηφία των ανθρώπων. Φράσεις όπως «κόλλησα με το Tiktok» «δεν μπορώ να κοιμηθώ χωρίς να χαζέψω 2 ώρες» ή «δεν καταλαβαίνω πώς περνάει η ώρα στο Tiktok» είναι αρκετά συνήθεις στις παρέες φίλων. Η εφαρμογή αυτή, η οποία έχει τις απαρχές της το 2018, είδε ραγδαία αύξηση μέσα στην περίοδο της πανδημίας, στην οποία έχεις τη δυνατότητα να παρακολουθήσεις από αστείες προσωπικές στιγμές και μιμήσεις θρυλικών σκηνών μέχρι συμβουλές ευεξίας ή διαγωνισμούς σωματικής ευλυγισίας.”

Σύμφωνα με την κ. Δημητρακοπούλου το Tik Tok είναι «Η κουλτούρα δωματίου» αντίδοτο στην απομόνωση. Ήταν αρχές του ’20 όταν η πανδημία μας ανάγκασε να παραμείνουμε έγκλειστοι, απομονωμένοι και αποσυνδεμένοι από τα δικά μας άτομα και να περιοριστούμε στους χώρους των σπιτιών μας. “Την έλλειψη αυτή ήρθε πολύ πρόθυμα να καλύψει το TikTok όταν μας ιντρίγκαρε να μετατρέψουμε τα σαλόνια μας, τα υπνοδωμάτια μας και τις ταράτσες μας σε γυμναστήρια, αίθουσες χορού και θεατρικές σκηνές. Όλοι είχαμε μια μικρή ευκαιρία στην έκθεση, και στην –πολύ εύκολη- απήχηση (ο αλγόριθμος εξάλλου κάνει καλά τη δουλειά του) σε γνωστούς αλλά κυρίως αγνώστους, κάνοντας μας εν μία νυκτεί «διασήμους».Ιδιαίτερα αγαπητ@ ήταν κυρίως τα μωρά, και οι παππούδες/γιαγιάδες που τους επιστρατεύσαμε για να δημιουργήσουμε τα πιο ευφάνταστα ή αστεία βίντεο. Εξάλλου ποιος μπορεί να αντισταθεί σε ένα αξιολάτρευτο μωρό ή μια super προχώ γιαγιά;”

Η ψυχολόγος κ. Δημητρακοπούλου εξηγεί τον τρόπο που φτάσαμε να μιλάμε όλοι για αυτή την «κόλλα Tiktok» και κάνει λόγο για την πολύ έξυπνη κατασκευή η οποία δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να χρησιμοποιήσουν μόνο μια κίνηση του δαχτύλου τους (swipe up) η οποία μετά από λίγη ώρα γίνεται με πολύ μεγάλη ταχύτητα σε σημείο εθισμού. “Το γεγονός ότι ο αλγόριθμος του TikTok ανιχνεύει τις προτιμήσεις μας, και κατόπιν προωθεί περισσότερο αντίστοιχου περιεχομένου βίντεο, κάνει την εφαρμογή ιδιαίτερα αγαπητή. Αν προσθέσει κανείς και το γεγονός ότι τα βίντεο έχουν πολύ μικρή διάρκεια, τόση ώστε να σε δελεάσουν να το δεις ολόκληρο, δεν είναι να απορείς γιατί θεωρείται ως η πιο δημοφιλής πλατφόρμα.”

Τον λόγο που οι νέοι πλέον επιλέγουν την εφαρμογή αυτή αναλύει η ψυχολόγος, σύμφωνα με την ίδια οι κυριότεροι λόγοι επικράτησης αυτής της πλατφόρμας είναι μεταξύ άλλων το αίσθημα «απόδρασης» που ενισχύεται, η έκφραση πιο κρυμμένων εκδοχών του εαυτού μας, το αίσθημα της κινητοποίησης και εμψύχωσης που προάγει καθώς και η ευκολία στην επικοινωνία μέσω ανταλλαγής μηνυμάτων και σχολίων χρηστών. “Επιπλέον, η επιλογή της εφαρμογής να παρέχει «βίντεο» δεν είναι καθόλου τυχαία, αν σκεφτεί κανείς την στροφή που έχει κάνει η κοινωνία μας τα τελευταία χρόνια προς μια κατεύθυνση πιο «αυθεντική», ίσως λιγότερο στιλιζαρισμένη, που αναδεικνύει και άλλες πτυχές του εαυτού μας. Οι νέοι, αναζητούν όλο και περισσότερο πιο αυθεντικές περσόνες να μιμηθούν, να τρυπώσουν στη ζωή τους, να ταυτιστούν μαζί τους, να μοιραστούν συγκινήσεις, και αυτό είναι κάτι που το έχει κερδίσει επάξια το TikTok. Εξίσου «έξυπνη» προσθήκη στην εφαρμογή αυτή, θεωρείται η τάση που ακολουθούν οι χρήστες να προβάλλουν την θετική πλευρά των πραγμάτων, ακόμη και με μια δόση χιούμορ. Εξάλλου η μόδα της εποχής επιτάσσει το “good vibes only” όπου ακόμη και άσχημες ειδήσεις ή σοβαρά θέματα δίνονται στο κοινό με έναν παιγνιώδη τρόπο κάνοντας το περιεχόμενο άκρως ελκυστικό.” Αν παρατηρήσει κανείς τους χαρακτηρισμούς που μας δίνουν οι εφαρμογές, οι επιλογές δεν είναι καθόλου τυχαίες, σύμφωνα με την κ. Δημητρακοπούλου. Περνώντας από τους «φίλους» στο Facebook, μεταπηδήσαμε στους «χρήστες» στο Instagram και το Tiktok, εκφράζοντας απόλυτα αυτή την αλλαγή που συνέβη και σε εμάς. Αυξήσαμε ραγδαία τις ώρες που περνάμε μέσα σε αυτές τις εφαρμογές, αυτό-προσδιοριστήκαμε και ξανασυστηθήκαμε μέσα από αυτές, και πανικοβληθήκαμε όταν «έπεσαν» αυτές οι εφαρμογές, ακριβώς όπως και οι χρήστες (ουσιών). Μόνο που εμείς διαφέρουμε, γιατί δεν βλάπτει την υγεία μας. Ή μήπως όχι;

Αν είσαι χρήστης του TikTok (αλλά και άλλων εφαρμογών) και αναρωτιέσαι πώς θα γίνεις πιο ενσυνείδητος χρήστης θα ήθελα να σε προσκαλέσω να απαντήσεις στον εαυτό σου στα εξής:

-Βλέπω δημοσιεύσεις που με κάνουν να νιώθω άσχημα/μειονεκτικά;

-Ακολουθώ λογαριασμούς που με κάνουν να θέλω να γίνω κάποι@ άλλ@;

-Συγκρίνω τον εαυτό μου/ το σώμα μου/ τις επιτυχίες μου με άλλ@;

-Πόσο γνωρίζω τα δικαιώματα που έχω παραχωρήσει στις εφαρμογές αυτές;

-Θα αισθανόμουν ασφάλεια αν μάθαινα ότι τα προσωπικά δεδομένα/ οι χώροι του σπιτιού μου/ οι δικοί μου άνθρωποι ήταν εκτεθειμένοι στο διαδίκτυο;

-Αν ήταν η τελευταία μου μέρα σήμερα, τι θα ήθελα να κάνω; Θα προτιμούσα να βλέπω /φτιάχνω βίντεο στο TikTok ή θα διάλεγα κάτι άλλο;

Η κ. Δημητρακοπούλου αναλύει τον τρόπο με τον οποίο το TikTok ενισχύει το άγχος. 

“Επιστρέφοντας πλέον στην καθημερινότητα μας, και στις συνήθεις δραστηριότητες μας, ο χρόνος που αφιερώναμε σε τέτοιες εφαρμογές έχει μειωθεί σημαντικά, και ίσως θα έχεις πιάσει τον εαυτό σου να αγωνιά να γυρίσει σπίτι ή να κάνει διάλειμμα για να χαζέψει βιντεάκια. 

Οι ειδικοί μιλούν για αυτό το συναίσθημα με τον όρο Fear of Missing Out (FOMO) όπου περιγράφεται ως τον φόβο που έχουμε να μην αποκλειστούμε από την κοινότητα, ή χάσουμε κάτι που μας αφορά και συναντάται όλο και πιο έντονα σε νέους και νέες. Η αγωνία αυτή φαίνεται να αυξάνει το άγχος και ό,τι αυτό συνεπάγεται (γρήγορους χτύπους καρδιάς, ευερεθιστότητα, απώλεια/αύξηση όρεξης, δυσκολίες στον ύπνο κ.ά) με μοναδικό τρόπο να χαλαρώσουμε καταφεύγοντας σε τέτοιες εφαρμογές, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο.”

Ο λόγος σε εσάς *Tις προηγούμενες ημέρες «έτρεξαν» δημοσκοπήσεις στα social media μας σχετικά με τον εθισμό και το Tik Tok. Πρώτη ερώτηση, αν οι συμμετέχοντες παρακολουθούν το Tik Tok, με το 62% να απαντά θετικά και το 38% αρνητικά.

 Σχετικά με το πόσες ώρες την ημέρα καταναλώνουν οι χρήστες στο Tik Tok το 38% επέλεξε το 1 ώρα, το 44% 3 ώρες, ενώ το 18% επέλεξε το ενεργό κουμπί που έγραφε “παραπάνω”. 

Τελική ερώτηση: Αν το Tik Tok είναι εθιστικό το 82% επέλεξε το “ναι” το 18 % το όχι.*

Όλα τα social media ακροβατούν σε ένα λεπτό σχοινί, είναι σχεδιασμένα για να προσφέρουν δωρεάν την απόλυτη digital διασκέδαση, να ικανοποιούν τους χρήστες και να μας τραβούν την προσοχή με απλούς τρόπους. 

Τα χρησιμοποιούμε καθημερινά αμέτρητες ώρες, για επικοινωνία, εργασία και διασκέδαση, χρόνοι καρποφόροι θα έλεγε κανείς, όμως υπάρχουν στιγμές που “καιγόμαστε” χωρίς να μπορέσουμε να πατήσουμε ένα pause και να βάλουμε οι ίδιοι τους εαυτούς μας σε ένα λογικό πλαίσιο.