H Ελλάδα με τα μάτια ενός Σουηδού συγγραφέα

της Άννας Ποδάρα

Τον Οκτώβριο ο Σουηδός συγγραφέας βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη και οι φανατικοί αναγνώστες του τον γνώρισαν σε μια εκδήλωση στο χώρο του Οξυγόνου των εκδόσεων Μεταίχμιο, που έχει αναλάβει και τη μτάφραση των βιβλίων του μπεστσελερίστα σουηδού συγγραφέα.

«Χαχαχα! Παιδιά! Νομίζω ότι έχετε μείνει λίγο πίσω…» Ο διάσημος αστυνομικός συγγραφέας Αρνέ Νταλ μαθαίνει ότι πολλοί Έλληνες θεωρούν την Σουηδία μια τέλεια χώρα και μας μιλάει για τη φτώχια, το μεταναστευτικό πρόβλημα και το 3ο μεγαλύτερο κόμμα στην χώρα τους, που είναι ακροδεξιό!

1. Στην Ελλάδα όταν κάτι είναι πολύ μοντέρνο ή πολύ οργανωμένο για μας, λέμε την φράση «Σουηδία γίναμε!». Το ότι η Σουηδία αποτελεί ένα τέλειο παράδειγμα προς μίμηση, είναι ένα ακόμα από τα στερεότυπα που κυκλοφορούν για την χώρα σας;

Χαχαχα, έχετε μείνει λίγο πίσω. Η Σουηδία έχει αλλάξει πολύ, υπάρχει πραγματική φτώχια και εδώ. Όχι, όπως στην Ελλάδα αλλά με τέτοιο τρόπο που ούτε θα το φανταζόμασταν 20 χρόνια πριν. Η κρίση έχει χτυπήσει και εμάς-αλλά η συνολική εικόνα της οικονομίας μας είναι καλή. Το βασικό πρόβλημα είναι η διανομή του πλούτου. Οι πλούσιοι γίνονται πιο πλούσιοι και οι φτωχοί πιο φτωχοί. Το κοινωνικό μας κράτος έχει λοξοδρομήσει από τον στόχο του.

2. Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχουν τόσοι πολλοί Σουηδοί συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας; Διάβασα κάπου ότι αρέσει στους Σουηδούς να διαβάζουν για το έγκλημα, γιατί δεν έχουν εγκληματικότητα…

Πως δεν έχουν! Το σκοτάδι και ο παγωμένος χειμώνας είναι εγκλήματα από μόνα τους. Σοβαρά τώρα… Είναι αλήθεια ότι αν έχεις απόσταση από το έγκλημα, έχεις περιέργεια γι΄ αυτό. Από την άλλη, αν το έγκλημα είναι ολόγυρα σου (όπως πιθανότατα είναι στην Ελλάδα αυτήν την περίοδο) μπορείς να γράψεις γι΄ αυτό με μεγαλύτερη οξυδέρκεια αλλά και με μεγαλύτερη δυσκολία- γιατί βρίσκεσαι μέσα στην δίνη του προβλήματος. Στην Σουηδία λοιπόν, ξεκινήσαμε να γράφουμε αστυνομικά μυθιστορήματα μετά από ένα εθνικό πλήγμα (που δεν συγκρίνεται με της Ελλάδας, φυσικά):τη δολοφονία του πρωθυπουργού Ούλωφ Πάλμε, το 1986. Αυτό μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε ότι η Σουηδία δεν αποτελεί εξαίρεση, είναι, απλά, μια ακόμα μικρή χώρα του κόσμου, όπου η βία είναι πολύ πιο κοντά από ό, τι τολμούσαμε να φανταστούμε. Πέντε χρόνια μετά την δολοφονία ξεκίνησε η άνθιση της σουηδικής αστυνομικής λογοτεχνίας. Και εσείς, όταν, ας πούμε σε πέντε χρόνια, έχετε περάσει αυτήν την δοκιμασία που ζείτε τώρα -όταν ο ήλιος ανατείλει και πάλι σε αυτόν τον παράδεισο που λέγεται Ελλάδα χωρίς την ψεύτικη «Χρυσή Αυγή»- τότε πολύ πιθανόν να γράψετε εξαιρετικά αστυνομικά μυθιστορήματα γι΄ αυτήν την περίοδο.

3. Ξεκινήσατε να γράφετε αστυνομικά μυθιστορήματα γιατί θέλατε να ασχοληθείτε με τα κοινωνικά προβλήματα, έχετε πει. Πιστεύετε ότι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα μπορεί να είναι πιο επίκαιρο από μια νουβέλα;

Όχι απαραίτητα. Και η νουβέλα έχει μεγάλες δυνατότητες να ασχοληθεί με τα σύγχρονα κοινωνικά θέματα. Αλλά σε εμένα προσωπικά, η αστυνομική λογοτεχνία χρησίμευσε ως εξής: Ικανοποίησε μεν την επιθυμία μου να δημιουργήσω και να εκφραστώ και με βοήθησε δε, να μιλήσω για τα σύγχρονα προβλήματα, προσεγγίζοντας πολλούς αναγνώστες. Αν θες πραγματικά να επικοινωνήσεις κάτι που θεωρείς σημαντικό, πρέπει να προσεγγίσεις μεγάλο κοινό. Η αστυνομική λογοτεχνία με βοήθησε να το καταφέρω αυτό.

4. Εσείς δεν σκέφτεστε να γράψετε ένα μυθιστόρημα γι΄ αυτά που ζούμε στην Ελλάδα σήμερα; Νομίζω ότι υπάρχουν όλα τα στοιχεία που χρειάζεστε! Μια (πιθανή) χρεοκοπία, διεφθαρμένους πολιτικούς, μια οξεία οικονομική κρίση, φασισμό κ.ο.κ.

Το σκέφτομαι αρκετά. Πάντα αγαπούσα την Ελλάδα. Όταν ήμουν νέος ήταν σαν δεύτερο σπίτι μου και αυτό που σας συνέβη με στεναχωρεί πραγματικά. Δυστυχώς είναι μέρος μιας γενικότερης Ευρωπαϊκής κρίσης- αλλά η φτώχεια και το αίσθημα ότι σας φέρονται άδικα, σας κάνει να ψάχνετε αποδιοπομπαίους τράγους. Αναφέρομαι στο μεταναστευτικό πρόβλημα που έχετε, με τους μετανάστες να διαχέονται από την χώρα σας σε όλη την Ευρώπη. Στην πραγματικότητα δεν φταίνε αυτοί για την κρίση, έτσι δεν είναι; Σταματήστε να κατηγορείτε τους μετανάστες, το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο. Καλό θα ήταν να βλέπει κανείς το δάσος, όχι το δέντρο.

5. Και σεις στα βιβλία σας, θίγετε πολύ συχνά το μεταναστευτικό πρόβλημα (για παράδειγμα στο “Misterioso”). Πώς αντιμετωπίζει η Σουηδία αυτό το θέμα;

Πώς αντιμετωπίζουν οι Σουηδοί τους μετανάστες στην καθημερινότητα τους; Δεχόμαστε πολλούς πρόσφυγες, η Σουηδία είναι παραδοσιακά μια πολύ φιλόξενη χώρα. Αλλά η εικόνα αλλάζει ραγδαία. Είναι γενικός κανόνας: όταν αισθάνεσαι αδύναμος, κατηγορείς κάποιους άλλους. Όχι όμως τους δυνατούς της κοινωνίας, που δεν μπορείς να φτάσεις αλλά τους αδύναμους, γιατί μόνο αυτοί θα σε κάνουν να νιώσεις δυνατότερος. Έτσι συμβαίνει κι εδώ. Αυτό το φαινόμενο είναι τόσο εξωφρενικά πρωτόγονο που σε κάνει να τρέμεις από οργή!

6. Το 2010, ένα ακροδεξιό κόμμα μπήκε στη Σουηδική Βουλή, με ποσοστό 5.7% . Η «Χρυσή Αυγή» στην Ελλάδα εκμεταλλεύτηκε την οργή και την αγανάκτηση των πολιτών, για να κερδίσει υποστηρικτές σε μια κοινωνία ευάλωτη. Πώς κατάφεραν όμως να «ανέβουν» οι δικοί σας “Sweden democrats”, δεδομένου ότι η σουηδική κοινωνία είναι γενικά ικανοποιημένη;

Μέχρι ενός σημείου, με τον ίδιο περίπου τρόπο. Οι δικοί μας ονομάζονται «Σουηδοί Δημοκράτες» αλλά, φυσικά, δεν έχουν καμία σχέση με την δημοκρατία. Αυτή όμως είναι η κλασική μέθοδος των ακροδεξιών: να χρησιμοποιούν ως πρόσχημα την δημοκρατία, για να μπορέσουν να την ξεφορτωθούν. Με αυτήν την έννοια, οι ακροδεξιοί είναι ίδιοι, όπου κι αν βρίσκονται στην Ευρώπη, από την Γερμανία μέχρι την Ελλάδα. Από την άλλη όμως, οι δικοί μας φαίνονται ακόμα αρκετά φρόνιμοι σε σχέση με τους δικούς σας. Αλλά καιροφυλακτούν… Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, έχουν φτάσει να είναι το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα και αυτό ανησυχεί πολύ τους Σουηδούς. Είναι τρομακτικό πώς το μίσος μπορεί να ορίζει την πολιτική στις πολιτισμένες χώρες.

7. Όταν γράψατε στο Facebook ότι πρόκειται να κάνετε περιοδεία στην Ελλάδα, υπήρξαν διάφορα αρνητικά σχόλια για τους Έλληνες. Έχει πληγεί τελικά τόσο πολύ η εικόνα της Ελλάδας, όσο φαίνεται;

Έχεις δίκιο και εμένα με εξέπληξε πολύ. Νόμιζα πως όχι… Είχα την εντύπωση ότι η Ελλάδα θεωρείται μια χώρα που υπέφερε πολύ από ψέματα και διαφθορά και βρίσκεται σε οικονομική ανάγκη, αλλά σύντομα θα πατήσει στα πόδια της. Η ερμηνεία μου γι’ αυτήν την επίθεση είναι ότι πολλοί Ευρωπαίοι πιστεύουν ότι εσείς οι ίδιοι φταίτε γι΄ αυτό που σας συμβαίνει, ότι δεν πληρώνετε φόρους και ότι υπάρχει μια τεράστια μαύρη αγορά που καταστρέφει την οικονομία στη χώρα σας. Πάντως δεν πιστεύω ότι ήταν Σουηδοί αυτοί που έκαναν τα υβριστικά σχόλια. Από ότι έμαθα η εντύπωση που έχει η Δυτική Ευρώπη για σας είναι ότι ζείτε με δανεικά λεφτά. Αλλά δεν νομίζω ότι η εικόνα σας έχει καταστραφεί μόνιμα. Θα γίνει αυτό, αν επιτρέψετε στους φασίστες να αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη. Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο που θα διαμορφώσει καθοριστικά την εικόνα της Ελλάδας στην Ευρώπη.

8. Μετά την περιοδεία σας στην Ελλάδα ευχαριστήσατε τους αναγνώστες σας «για τις σπουδαίες εκδηλώσεις και τις όμορφες συζητήσεις». Τι θα θυμάστε από την συνάντηση σας με το ελληνικό αναγνωστικό κοινό;

Ότι οι Έλληνες είναι από τους διανοούμενους Ευρωπαίους, με μεγάλη καρδιά, έξυπνη σκέψη και εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ, παρόλο που βρίσκονται στη μέση του χάους. Είναι το είδος των ανθρώπων που μου αρέσουν. Δεν υπάρχει καλύτερο πράγμα από το να περνάς ένα απόγευμα στην πόλη με Έλληνες φίλους.

9. Ενώ ήσασταν στην Θεσσαλονίκη για περιοδεία, παρακολουθήσατε μια μουσική παράσταση αφιερωμένη στην Ρόζα Εσκενάζυ, στο Μέγαρο Μουσικής. Γνωρίζατε τι ήταν το ρεμπέτικο;

Ήξερα λίγα πράγματα για ελληνική παραδοσιακή μουσική αλλά όχι πολλά. Εντυπωσιάστηκα από τον πλούτο της! Αυτό που είδα στην παράσταση-Έλληνες, Τούρκους και Ισραηλινούς μουσικούς να παίζουν μαζί, με άψογη συνεργασία- είναι η εικόνα της Ελλάδας που αγαπώ. Είστε μια γενναιόδωρη και ιδιαίτερη, ξεχωριστή χώρα . Δεν πρέπει να το χάσετε αυτό.

10. Αλήθεια, το αληθινό σας όνομα αποκαλύφθηκε μετά από την μεγάλη δημοσιότητα που πήραν τα μυθιστορήματα σας. Αλλά γιατί αποφασίσατε να γράφετε με ψευδώνυμο;

Ήταν περισσότερο προσωπική απόφαση. Το αληθινό μου όνομα είναι Jan Arnald και ήμουν ήδη συγγραφέας αλλά όχι ο συγγραφέας που θα ήθελα να είμαι. Ήμουν πολύ μπερδεμένος και ήθελα να ξεκινήσω από την αρχή. Το ψευδώνυμο μου έδωσε την ευκαιρία να αναγεννηθώ. Ο καθένας μπορεί να ξεκινήσει ξανά. Να ανακαλύψει από την αρχή τον εαυτό του. Να αναγεννηθεί από τις στάχτες του, όπως κάνει ο Φοίνικας στον υπέροχο ελληνικό μύθο.

*Ο Arne Dahl (Άρνε Νταλ) δεν υπάρχει. Το ψευδώνυμο αυτό ανήκει στον σουηδό Γιαν Άρναλντ, ο οποίος κατάφερε να διατηρήσει μυστική την ταυτότητά του για αρκετά χρόνια, αλλά στο έκτο βιβλίο της αστυνομικής σειράς του, στην οποία πρωταγωνιστεί η Ομάδα Άλφα -μια ομάδα ειδικά εκπαιδευμένων, ικανότατων αστυνομικών, που παίζουν και τον ρόλο του ήρωα-ντετέκτιβ των βιβλίων του-, το πρόσωπό του αποκαλύφθηκε. Με το Misterioso καθιερώθηκε διεθνώς ως ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους συγγραφείς αστυνομικού στην Ευρώπη. Ο συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης χαρακτηριστικά αναφέρει: «Η οξυδέρκεια της ματιάς του είναι εντυπωσιακή. Εξίσου εντυπωσιακή είναι η χωρίς φτιασίδια πολιτικής ορθότητας εικόνα της σουηδικής κοινωνίας στα μυθιστορήματά του». Η σειρά βιβλίων του αριθμεί σήμερα 11 τίτλους, οι αστυνομικές του ιστορίες μεταφράζονται σε πάρα πολλές χώρες, ενώ διακρίνεται για το έργο του διεθνώς. Τα βιβλία της σειράς με την Ομάδα Άλφα έχουν μεταφερθεί στην τηλεόραση και σημειώνουν τεράστια επιτυχία (1.500.000 τηλεθεατές παρακολούθησαν το πρώτο μέρος, το Misterioso). Ο Dahl, ήδη διάσημος ως ένας από τους ανανεωτές του ευρωπαϊκού νουάρ, διαθέτει μια γραφή με νεύρο και ανατροπές που δίνει μια άλλη γοητεία στις αστυνομικές ιστορίες του. Αλλά ίσως η πιο σημαντική συμβολή του είναι η αποκάλυψη μιας άλλης Σουηδίας, μια χώρας που κάποτε ήταν πρότυπο για τις περισσότερες ευρωπαϊκές και τώρα μοιάζει να έχει προσβληθεί από μια εκτός ελέγχου εγκληματικότητα.

*Από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ κυκλοφορούν τα βιβλία του Misterioso , Μίσος  και αίμα, Τυχαίο θύμα, Τα μπλουζ της Ευρώπης.