Η γενιά που έμαθε μουσική από επανεκτελέσεις – Τι συμβαίνει με τα δικαιώματα

Λέξεις-Έρευνα: Μυρτώ Τούλα , Νίκος Γκάγιας

Η νέα τάση τα τελευταία χρόνια είναι οι επανεκτελέσεις παλιών τραγουδιών από καλλιτέχνες που τώρα είναι αγαπητοί στα νέα παιδιά. Στο εξωτερικό τραγούδια των ’80s όπως είναι το “Winner Takes It All” των Abba δέχονται μία πνοή ανανέωσης από cover, μικρών καλλιτεχνών στο Tik-Tok. Στην Ελλάδα συμβαίνει κάτι αντίστοιχο, παιδιά που ανοίγουν το κινητό τους και τραγουδούν μεγάλες επιτυχίες σπουδαίων καλλιτεχνών, χωρίς απαραίτητα να γνωρίζουν ποια ήταν η πρώτη τους εξέλιξη φέρνουν ξανά στο προσκήνιο κομμάτια που φαινομενικά έχουν σβήσει.

Πολλοί καλλιτέχνες, όπως ο Γιάννης Χαρούλης, ο Σωκράτης Μάλαμας, η Ματούλα Ζαμάνη, η Μαρίνα Σάττι διασκευάζουν επιτυχίες παλαιότερων χρόνων, τις προσαρμόζουν στα δεδομένα του σήμερα και δίνουν άλλη ουσία στους στίχους ακολουθώντας τα γεγονότα και τις καταστάσεις της εποχής.

Μία νέα σελίδα στην μουσική, που αγαπιέται από τη νέα γενιά αφορά αποκλειστικά και μόνο τα covers ή τις επανεκτελέσεις, ενώ πολλοί καλλιτέχνες είναι εκείνοι οι οποίοι εκδίδουν δίσκους με τις μεγαλύτερες επιτυχίες τους, που ερμηνεύονται από άλλους και όχι από τους ίδιος. Λόγου χάριν ο δίσκος των ιστορικών Πυξ Λαξ “Μέσα από τις φωνές των φίλων.”

Έτσι, τα τραγούδια ανακυκλώνονται και ανασταίνονται, χάνοντας όμως πολλές φορές την ιστορία τους.

H ραδιοφωνική παραγωγός Μαργαρίτα Μυτιλιναίου αναφέρει: “Η Μαρίνα Σάττι «έσπασε κούπες», η Αδριάνα Μπάμπαλη ήπιε «Batida de Coco», ο Γιάννης Χαρούλης τραγούδησε για τον «Ερωτόκριτο», η Ελένη Τσαλιγοπούλου «Αργοσβήνει μόνη», οι Imam Baildi πειράζουν «Ζηλιάρικα μάτια» και περπατάνε σε «Ακρογιαλιές- δειλινά», ο Αλκίνοος πάει «Μπαξέ τσιφλίκι», η Ελεωνόρα Ζουγανέλη καταριέται με το «Μακριά μου να φύγεις» και ο Σωκράτης Μάλαμας … «Και τι δεν κάνει»! Και δεν είναι οι μόνοι που γυρίζουν πίσω σε ένα ρεπερτόριο που για κάποιους θεωρείται ξεχασμένο. Και, κοίτα να δεις που δεν είναι!

Πόσα πολλά τραγούδια μαθαίνουμε έτσι; Πόσα πολλά τραγούδια ξαναθυμόμαστε; Ή ξαναγνωρίζουμε; Η τάση υπάρχει εδώ και δεκαετίες και, τα τελευταία χρόνια, κυριαρχεί στις επιλογές μας. Πρακτικά τι συμβαίνει;  Ταξίδι πίσω στο παρελθόν και επέμβαση/ ενορχήστρωση που φέρνει τα τραγούδια στο σήμερα. Σα να τους δίνει το φιλί της ζωής μοιάζει αυτή η διαδικασία που, μέσα από γνώριμες φωνές, φέρνει στο προσκήνιο τραγούδια που, αλλιώς, θα είχαν χαθεί ή ξεχαστεί. Ταυτόχρονα ανανεώνει τη δισκογραφία που, ούτως ή άλλως, πνέει τα λοίσθια. Υπάρχει χώρος για αυτές τις διασκευές, τις επανεκτελέσεις; Πολύς και μεγάλος, είναι η απάντηση. Το αποδεικνύει η ανταπόκριση του κόσμου, η ευρεία διείσδυση των διασκευασμένων τραγουδιών στα μεγάλα κοινά, η αναπαραγωγή τους στα social media μας. 

Και να μην ξεχάσω το πιο σημαντικό, κατά τη γνώμη μου: αυτή η τάση αναγεννά τραγούδια, κάποια τα αναβαπτίζει, κάποια άλλα τα βγάζει από τα βαθιά σκοτάδια τους και τα φωτίζει. Όπως και να ‘χει, τα διασώζει από τη λήθη. Μεγάλο κέρδος αυτό. Αξία ανεκτίμητη.”

Αναφορικά με το τι πρέπει να κάνει ένας καλλιτέχνης έτσι ώστε να μπορέσει νόμιμα να διασκευάσει ένα κομμάτι που επιθυμεί, η κ. Αντιόπη Βαγενά  από το τμήμα Μηχανικών και συγχρονισμού της Ένωσης Δικαιούχων Έργων Μουσικής (ΕΔΕΜ) εξηγεί πως η διαδικασία έχει ως εξής:

«Αν υπάρχει διασκευή και βάσει του νόμου, οφείλει ο διασκευαστής να πάρει την άδεια από τον πρωτότυπο δημιουργό ή τους δικαιούχους του (κληρονόμους κλπ.). Εμείς ζητάμε ένα mp3 με το demo, την τελική δουλειά. Το στέλνουμε στον δικαιούχο, στον πρωτότυπο δημιουργό και εκείνος αποφασίζει αν θα δώσει την άδεια ή όχι. Το θέμα της διασκευής περιλαμβάνει πέρα από το περιουσιακό κομμάτι και ένα ηθικό ζήτημα. Μπορεί να μην του αρέσει, να τον προσβάλλει ή οτιδήποτε, οπότε να μην δώσει την άδεια. Εξαρτάται από τον πρωτότυπο δημιουργό. Σε περίπτωση κάποιος κάνει την διασκευή είναι ένα έργο άνευ αδείας και κατά συνέπεια ο δημιουργός μπορεί να κινηθεί νομικά κατά του χρήστη. Εμείς έχουμε πολλές περιπτώσεις που έχουμε βρεθεί σε τέτοιες διενέξεις μεταξύ των δημιουργών. Απαιτείται άδεια και στο να δισκογραφηθεί ένα κομμάτι, ακόμα και για να δημοσιευθεί στα social media. Οτιδήποτε μετατρέπει το έργο θέλει άδεια»

Σχετικά με την ανεξέλεγχτη κατάσταση που υπάρχει στα social media με τις διασκευές, η κ. Βαγενά επισημαίνει:

«Εμείς ως οργανισμός εισπράττουμε δικαιώματα, δεν μπορούμε να κάνουμε νομικά μέτρα κατά κάποιου. Άρα το χειρίζεται μόνος του ο δημιουργός ή ο δικαιούχος του»

Ο Νίκος Δαλέζιος, Marketing Manager στην Kiwibash αναφέρει πως οι επανεκτελέσεις είναι μία διαχρονική αξία στη μουσική. Όπως χαρακτηριστικά τονίζει: «θεωρητικά είναι μια ασφαλής οδός για να ακουστεί ένας καλλιτέχνης περισσότερο. Φυσικά, αυτή η τακτική άλλες φορές οδηγεί στην επιτυχία και άλλες σε αποτυχία. Κατά τη γνώμη μου είναι δίκοπο μαχαίρι για έναν καλλιτέχνη να κάνει διασκευή σε ένα κομμάτι καθώς δεν είναι δεδομένο ότι το αποτέλεσμα θα είναι άρτιο για το κοινό. Παρ’ όλα αυτά είναι ένας τρόπος κάθε γενιά να έρθει πιο κοντά με ένα παλιότερο τραγούδι που ενδεχομένως δεν γνώριζε. Οπότε αν το δει κανείς από αυτή τη σκοπιά, τότε οι επανεκτελέσεις φέρνουν πιο κοντά το νεότερο κοινό με καλλιτέχνες και τραγούδια που ενδεχομένως δεν γνώριζαν.

Στην Ελλάδα αγαπάμε αρκετά τις διασκευές. Για αρκετές δεκαετίες ήταν της μόδας Έλληνες τραγουδιστές να κάνουν διασκευές σε ιταλικά και γαλλικά τραγούδια, ενώ όσο πλησιάζαμε στα 80s και τα 90s διασκευάστηκαν και αρκετά αγγλόφωνα κομμάτια.

Ο μεγάλος βραχνάς, ωστόσο, είναι οι απαραίτητες άδειες από τους δημιουργούς και τους λεγόμενους εκδότες. Από τη στιγμή που αλλάζει έστω και μισή νότα ή και ένα κόμμα στους στίχους οφείλει ο εκάστοτε παραγωγός-εταιρία-καλλιτέχνης να ζητήσει άδεια, ειδικά στην ψηφιακή εποχή που διανύουμε και τίποτα δεν μένει κρυφό»

O Πάνος Πασχάλης, Dj σε νυχτερινά μαγαζιά στην Θεσσαλονίκη σχολιάζει: “Καταρχάς τα περισσότερα- αν όχι όλα- κομμάτια που ακούμε το 2023 είναι επανεκτέλεση παλαβότερων κομματιών! Δεν είναι απαραίτητα κακό αυτό. Ο νεότερος κόσμος έχει την ευκαιρία να μάθει μέσα απο τις επανεκτελέσεις το τι μουσική Ακουγόταν πριν 20 χρόνια και ποια ήτανε τα χιτς της τότε εποχής. Βέβαια, θεωρώ αναγκαίο οι νεότεροι καλλιτέχνες να αναφέρουν πάντα τους δημιουργούς του πρωτότυπου κομματιού και όχι να το παρουσιάζουν ως δικό τους. Κατά τα αλλά εγώ σαν dj και όλοι μας θελουμε μόνο να ακούμε καλή μουσική. Και πόσο μάλλον όταν ένα τραγούδι με ιστορία επανεκδίδεται και δημιουργεί νέες σελίδες. Αυτό είναι μοναδικό. Χωρίς βέβαια να σημαίνει πως όλες οι εκτελέσεις είναι καλές, αν γίνει hit αναγκαστικά θα το παίξεις στο μαγαζί που δουλεύεις και όταν το βάλεις θα δεις πως το κοινό ήταν διψασμένο για να το ακούσει.”

Η Parallaxi διενήργησε έρευνα για το πόσοι γνωρίζουν ή όχι τις πρώτες εκτελέσεις τριών γνωστών κομματιών διαφορετικού είδους μουσικής. Τα αποτελέσματα έδειξαν τα εξής:

Το «Μην ρωτάς τους άλλους» που έγινε πάλι γνωστό από την Κατερίνα Λιόλιου το 57% γνώριζε πως το τραγούδησε πρώτος ο Γιάννης Πάριος, ενώ το 43% απάντησε πως δεν το γνώριζε.

Αντίστοιχα το 56% απάντησε «ναι» στο ότι γνώριζε ότι πρώτη εκτέλεση του «Μιλώ για σένα» είναι από τον Θανάση Παπακωνσταντίνου και την Μελίνα Κανά, ενώ το 44% δεν το γνώριζε.

Τέλος το «Ζητάτε να σας πω», ο περισσότερος κόσμος, το 52% δεν γνώριζε την πρώτη εκτέλεση του Αττίκ, ενώ το 48% απάντησε πως «ναι» το ήξερε.

H Στέλλα είναι 24 χρονών και σχολιάζει: «Υπάρχουν πολλές διασκευές που αγαπώ και ακούω συνέχεια. Ειδικά όταν βγαίνω σε club-bar κάποια κομμάτια είναι μεγάλα hit και παίζουν διαρκώς. Η αλήθεια είναι πως δεν γνωρίζω πάντα την πρώτη εκτέλεση, ειδικά αν μιλάμε για ένα κομμάτι αρκετά παλιό. Αν οι γονείς μου άκουγαν στο σπίτι ενδεχομένως την πρώτη εκτέλεση, συνήθως θα την ξέρω και εγώ. Βέβαια υπάρχουν πολλοί φίλοι μου που ακούμε ένα κομμάτι και πιστεύουν πως η διασκευή είναι το πρωτότυπο κομμάτι.

Όπως είπα μου αρέσουν οι διασκευές, όμως, πολλές φορές χάνεται η ουσία ενός κομματιού όταν όλοι προσπαθούν να το πουν και παίζει παντού διαρκώς με διαφορετικές ερμηνείες. Ειδικά κάποια κομμάτια καλό είναι να μένουν στην πρώτη εκτέλεση και να μην γίνονται “σούπα”»,

Μπορεί το «Μη ρωτάς τους άλλους» να παίζει σε όλα τα νυχτερινά club από την εκτέλεση της Κατερίνας Λιόλιου, όμως η πρώτη εκτέλεση του κομματιού είναι από τον Γιάννη Πάριο το 2001.

Συνθέτης του είναι ο Αντώνης Βαρδής και στιχουργός ο Βασίλης Γιαννόπουλος.

Το «Μιλώ για σένα» είναι ένα κομμάτι πολύ αγαπημένο. Όλοι μας το έχουμε τραγουδήσει, ζητωκραυγάζοντας «άμοιρη ψυχή, μην ξεγελαστείς. Βέβαια μπορεί στην πραγματικότητα να μην γνωρίζεις την πρώτη εκτέλεση, καθώς πολλοί είναι εκείνοι που το εντάσσουν στο πρόγραμμα του, καθώς είναι ένα πολύ δημοφιλές κομμάτι.

Ο Γιάννης Χαρούλης, η Γιώτα Νέγκα, η Ματούλα Ζαμάνη, οι Μέλισσες, η Ιουλία Καραπατάκη, ακόμα και ο Κωνσταντίνος Αργυρός έχουν κάνει τις δικές τους διασκευές στο συγκεκριμένο τραγούδι. Η πρώτη και αυθεντική εκτέλεση όμως ανήκει στον Θανάση Παπακωνσταντίνου και στην Μελίνα Κανά και κυκλοφόρησε το 1998. Τη μουσική και τους στίχους υπογράφει επίσης ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου.

Πριν από περίπου δύο μήνες, ο Ορέστης Χαλκιάς ή αλλιώς ο Αντώνης από την σειρά «Maestro» κατάφερε μέσα από την ερμηνεία του να απογειώσει το «Τυχερό αστέρι». Το κομμάτι μέσα σε λίγο διάστημα κατάφερε να αγαπηθεί από τον κόσμο και να γίνει το απόλυτα viral τραγούδι στα social media και όχι μόνο. Έτσι όλος ο κόσμος άρχισε να σιγοτραγουδάει «Για σένα είν’ η πρώτη βροχή του χειμώνα, για σένα ανθίζουνε κόκκινα ρόδα».

Το «Τυχερό Αστέρι» είναι ένα μίνι e.p. που περιέχει το ομώνυμο τραγούδι του Κ.Βήτα που γράφτηκε το 1999 για την θεατρική παράσταση «Angel Baby».Το κομμάτι για πρώτη φορά ερμήνευσε ο Γιάννης Παλαμίδας με ένα μοναδικό, τρυφερό και παράλληλα ανατριχιαστικό τρόπο που σχεδόν καθήλωσε το κοινό από την πρώτη στιγμή. Ένα τραγούδι που στην πορεία του χρόνου βρήκε πολλούς φίλους και πολλούς μουσικούς που το διασκεύασαν και το τραγούδησαν. Το άλμπουμ ηχογραφήθηκε το 1999.

Μαρίζα Ρίζου, Χαρούλα Αλεξίου, Τάνια Τσανακλίδου, η Δανάη, ο Κώστας Μακεδόνας και πολλοί άλλοι έχουν τραγουδήσει το «Ζητάτε να σας πω». Βέβαια η εκτέλεση της Μαρίζας Ρίζου είναι η πιο γνωστή καθώς η ερμηνεύτρια εδώ και πολλά χρόνια το ενσωματώνει στα κομμάτια που ερμηνεύει στις live εμφανίσεις της.

Όμως και πάλι δεν είναι εκείνη που το πρωτοτραγούδησε. Το συγκεκριμένο κομμάτι μας γυρίζει πίσω πολλά χρόνια και στον Αττίκ. Όταν στην Μάντρα, η πρώην γυναίκα του Μαρίκα Φιλιππίδου εμφανίστηκε με νέο συνοδό, ο Αττίκ πήγε στα καμαρίνια. Μετά από 10 λεπτά επέστρεψε στη σκηνή έχοντας συνθέσει μουσικά και στιχουργικά ένα τραγούδι. Το “Ζητάτε να σας πω”.

Το «Ξένος για σένανε κι εχθρός» είναι ένα διαχρονικό κομμάτι που έρχεται από το 1989 και μέχρι και σήμερα τραγουδιέται από πολλούς καλλιτέχνες. Μία από τις διασκευές που έχει αγαπηθεί πολύ είναι αυτή της Ματούλας Ζαμάνη. Η επιτυχία μάλιστα της συγκεκριμένης επανεκτέλεσης έχει οδηγήσει πολλούς- ειδικά νεότερος- στην εντύπωση πως αυτή είναι και η πρώτη.

Κάτι τέτοιο δεν ισχύει καθώς οι παλιοί πολλοί καλά γνωρίζουν πως ο Γιώργος Νταλάρας είναι εκείνος που τραγούδησε το συγκεκριμένο κομμάτι σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου και μουσική Χρήστου Νικολόπουλου από το άλμπουμ «Μη μιλάς κινδυνεύει η Ελλάς».

«Ήκουσες Αρετούσα μου τα θλιβερά μαντάτα, π’ ο κύρης σου μ’ εξόρισε σ’ τση ξενιτιάς τη στράτα;». Όλοι έχουμε ταυτίσει τον «Ερωτόκριτο» με τον Γιάννη Χαρούλη και σε κάθε συναυλία του όλος ο κόσμος περιμένει πως και πως να το τραγουδήσει.

Όμως, το κομμάτι πρωτοτραγούδησε ο σπουδαίος Νίκος Ξυλούρης σε στίχους Βιτζέντζου Κορνάρου και μουσική Χριστόδουλου Χάλαρη.

Η Μαρίνα Σάττι είναι επίσης μία καλλιτέχνιδα που έδωσε «δεύτερη ζωή» σε τραγούδια, τα οποία έπαιξαν παντού λόγω των δικών της διασκευών. Η «Μάντισσα» και το «Θα σπάσω κούπες» κατάφεραν να αγαπηθούν και κατέκτησαν την κορυφή τόσο στο ραδιόφωνο όσο και στις διαδικτυακές πλατφόρμες.

Όμως κανένα από αυτά τα δύο τραγούδια δεν τραγούδησε πρώτη η Μαρίνα Σάττι. Το «Θα σπάσω κούπες» είναι ένα από τα πιο γνωστά παραδοσιακά τραγούδια και την πρώτη εκτέλεση έχει κάνει ο Ελευθέριος Μενεμενλής. Ακολούθησαν οι Μαρίκα Παπαγκίκα, Κώστας Καρίπης, Γιώτα Βέη, Δόμνα Σαμίου και Ελευθερία Αρβανιτάκη.

Αντίστοιχα η «Μάντισσα» βασίζεται σε ρυθμό ηπειρώτικου δημοτικού τραγουδιού!

Το «Σε ποια θάλασσα αρμενίζεις» είναι επίσης ένα από τα κομμάτια που έχουν διασκευαστεί από αρκετούς καλλιτέχνες. Οι Μέλισσες, η Μελίνα Ασλανίδου και η Ανδρομάχη μεταξύ αυτών αλλά η πρώτη εκτέλεση ανήκει στην Σαββέρια Μαργιολά.

Σε κάθε συναυλία του Γιάννη Χαρούλη μπορεί όλο το κοινό να ζητωκραυγάζει «Σου μιλώ και κοκκινίζεις τι να φανταστώ;», όμως δεν είναι εκείνος που το τραγούδησε πρώτος.

Το συγκεκριμένο κομμάτι ανήκει ολοκληρωτικά στον Διονύση Σαββόπουλο, ο οποίος το ερμήνευσε πρώτος το 1999 και έγραψε στίχους και μουσική.

Ένα ακόμα κομμάτι που έχει κάνει γνωστό μέσα από τις live εμφανίσεις του ο Γιάννης Χαρούλης είναι το «Της λήθης το πηγάδι».

Κι όμως το κομμάτι είναι του Μίλτου Πασχαλίδη, ο οποίος έγραψε τους στίχους και την μουσική το 2001. Η σύγχυση για το ποιος το τραγούδησε πρώτος δεν είναι παράλογη καθώς οι δύο καλλιτέχνες σε κοινές τους εμφανίσεις έχουν ερμηνεύσει -μεταξύ άλλων- και το συγκεκριμένο τραγούδι.

Πανικός έχει προκληθεί τις τελευταίες βδομάδες από την διασκευή του «Παράλληλη αγάπη» από την Ανδρομάχη στα social media. Η νεαρή ερμηνεύτρια δημοσίευσε ένα βίντεο που τραγουδούσε το συγκεκριμένο κομμάτι και αγαπήθηκε υπερβολικά πολύ από το κοινό.

Βέβαια το τραγούδι αποτελεί επιτυχία της Άντζυ Σαμίου και γι’ αυτό δημιουργήθηκε πρόβλημα με τα πνευματικά δικαιώματα, τα οποία όπως είπαν οι δημιουργοί του δεν παραχωρήθηκαν στην Ανδρομάχη.