Κανένα παιδί στον δρόμο

Λέξεις: Χριστίνα Παρασκευοπούλου

Εικόνες: Ελένη Βράκα

Το φαινόμενο της διακίνησης παιδιών αλλά και της εκμετάλλευσής τους για εργασία στο δρόμο σίγουρα δεν είναι ξένο στην χώρα μας. Και στη Θεσσαλονίκη, η οποία βρίσκεται κοντά στα σύνορα με τις κύριες χώρες προέλευσης πολλών από αυτά τα παιδιά, έχει καταγραφεί πλήθος περιστατικών. Εξαιρετικά θετικό είναι το γεγονός ότι την τελευταία δεκαετία μη κυβερνητικές οργανώσεις προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις περιπτώσεις αυτές με ό,τι μέσα υπάρχουν διαθέσιμα.

Στην πόλη μας η οργάνωση που ασχολείται πολύ ενεργά με το ζήτημα είναι η ΑΡΣΙΣ, μια κοινωνική μη κυβερνητική οργάνωση που δραστηριοποιείται από το 1992 και έχει σημαντική παρουσία στην  πόλη όσον αφορά στην υποστήριξη των παιδιών και των νέων και την προάσπιση των δικαιωμάτων τους. Ευρύτερη αποστολή της ΑΡΣΙΣ είναι η ανάληψη δράσεων για την πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού των νέων και στο πλαίσιο αυτό, αναπτύσσει μεθοδολογίες και εργαλεία για την υποστήριξη των νέων, οργανώνει και συμμετέχει σε δίκτυα, συνεργάζεται με δημόσιες υπηρεσίες και μη κυβερνητικές οργανώσεις και διατυπώνει προτάσεις στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής για τα παιδιά και τους νέους.

Με αφορμή την δράση της, λοιπόν, για την προστασία των παιδιών θυμάτων διακίνησης, η ΑΡΣΙΣ διοργάνωσε από τις 18 έως τις 23 Μαΐου μια διακρατική συνάντηση εργασίας μεταξύ οργανισμών των Δυτικών Βαλκανίων που ασχολούνται με την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε ως η δεύτερη φάση προγράμματος που υλοποιείται υπό την αιγίδα του ΟΑΣΕ Σκοπίων και της γαλλικής κυβέρνησης στον άξονα της καταπολέμησης της εμπορίας ανηλίκων, με την αρχή να έχει γίνει το 2012, όταν εντοπίστηκαν σχετικές οργανώσεις, με τις οποίες έγινε επαφή ώστε να εξερευνηθεί το προφίλ του φαινομένου ανά χώρα. Στόχος της συνάντησης ήταν η καλύτερη κατανόηση του φαινομένου της εμπορίας παιδιών και η πρόταση αποτελεσματικών και καινοτόμων δραστηριοτήτων, καθώς και η ενίσχυση του δικτύου για την προστασία των ανηλίκων θυμάτων εμπορίας και η ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών.

Στα πλαίσια της Συνάντησης Ανταλλαγής Καλών Πρακτικών  οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία, μεταξύ άλλων, να ακούσουν την τοποθέτηση του Εθνικού Εισηγητή καταπολέμησης εμπορίας ανθρώπων, κ. Ηρακλή Μοσκώφ, και να θέσουν τα ερωτήματά τους. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στη διευθύντρια του ΕΚΚΑ Θεσσαλονίκης, κ. Μαργαρίτα Κελεσή, το Τμήμα Καταπολέμησης Οργανωμένου Εγκλήματος της Αστυνομίας, τα γραφεία της μη κυβερνητικής οργάνωσης Α21, που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη με την επωνυμία «Α21- Καταργώντας την Αδικία στον 21ο Αιώνα», με σκοπό τη δραστηριοποίηση της στην εξάλειψη της δουλείας στον 21ο αιώνα, και συγκεκριμένα της παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων, καθώς επίσης τον ξενώνα φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων της ΑΡΣΙΣ, το Κέντρο Ημέρας της ΑΡΣΙΣ και τις λοιπές δομές της οργάνωσης.

Μια από τις ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες δράσεις που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της συνάντησης ήταν και η έρευνα πεδίου (streetwork) που διεξάχθηκε σε όλη την πόλη, κατά την οποία οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τις μεθόδους προσέγγισης και καταγραφής περιπτώσεων ανηλίκων από εξειδικευμένο προσωπικό της ΑΡΣΙΣ, οι οποίοι ζουν ή και δουλεύουν στο δρόμο. Σε συνέχεια αυτών των εξορμήσεων στο πεδίο, πραγματοποιήθηκαν εργαστήρια ανταλλαγής απόψεων και επεξεργασίας συλλεχθέντων στοιχείων από τους συμμετέχοντες. Σκοπός τους ήταν να δείξουν και να εξηγήσουν σαν χώρα τις πρακτικές που χρησιμοποιούν στο streetwork ώστε να γίνει αντιληπτή η διαδικασία από τους συμμετέχοντες των άλλων χωρών.

Τι είναι όμως ακριβώς το streetwork; Πρόκειται για μια κοινωνική υπηρεσία που έχει φτάσει την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα και πραγματοποιείται και στην Θεσσαλονίκη από μέρους τεσσάρων κοινωνικών ερευνητριών της ΑΡΣΙΣ, που τελούν ίσως ένα από τα πιο δύσκολα επαγγέλματα. Κι αυτό γιατί έχει να κάνει με ανεύρεση ανηλίκων που πέφτουν θύματα εμπορίας και εκμετάλλευσης μέσω της εργασίας στον δρόμο και η προσέγγισή τους προς βοήθειά τους.

Κατά βάση, το streetwork έχει να κάνει με την παρατήρηση και την αντιμετώπιση του φαινομένου της ανήλικης εργασίας, μέσω της εξόρμησης των επαγγελματιών κοινωνικών ερευνητριών της ΑΡΣΙΣ στην πόλη και τον εντοπισμό και την προσέγγιση των παιδιών που δουλεύουν στο δρόμο. Η κ. Βαλμπόνα Χυστούνα, κοινωνική ερευνήτρια της ΑΡΣΙΣ και υπεύθυνη της ομάδας του streetwork μας μίλησε για την δουλειά των ερευνητριών. «Το streetwork γίνεται κάθε μέρα, είναι ένα συνεχές έργο στους δρόμους της πόλης. Γίνεται πάντα σε ομάδες μονάχα δύο ή τριών ατόμων για την αποφυγή προβλημάτων, έτσι όταν εντοπίζουμε ένα παιδί, η μία ερευνήτρια το προσεγγίζει ενώ η άλλη μένει σε απόσταση και παρατηρεί την κίνηση γύρω τους σε περίπτωση που το άτομο που έχει βάλει το παιδί να δουλεύει στον δρόμο και το παρακολουθεί μας πλησιάσει. Σαν πρώτη φάση, προσπαθούμε να ανακαλύψουμε την ταυτότητα, να μάθουμε σε τι συνθήκες ζει το παιδί και σε τι συνθήκες ζούσε στην χώρα καταγωγής του. Για να χτιστεί η εμπιστοσύνη με τα παιδιά που προσεγγίζουμε, χρησιμοποιούμε συγκεκριμένα εργαλεία, έτσι, όλοι οι κοινωνικοί ερευνητές που κάνουν αυτή τη δουλειά μιλάνε τις γλώσσες των χωρών καταγωγής των παιδιών, δηλαδή είναι αλβανόφωνοι, ρουμανόφωνοι και βουλγαρόφωνοι.»

Οι περιπτώσεις των παιδιών που συναντούν οι ερευνήτριες να δουλεύουν στο δρόμο ποικίλουν, ενώ ο αριθμός τους έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια στην πόλη. «Μόνο το 2013 η ΑΡΣΙΣ εντόπισε στην Θεσσαλονίκη 400 παιδιά, κυρίως στο κέντρο της πόλης, όπου το πρόβλημα είναι πιο έντονο, αλλά και ανατολικά και δυτικά, τα οποία είχαν καταγωγή από Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία και Ελλάδα. Τα παιδιά που συναντάμε είναι από 0 έως 18 χρονών. Πρόσφατα ας πούμε συναντήσαμε μια γυναίκα με παιδί λίγων ημερών στην αγκαλιά της, ενώ υπάρχουν και πολλοί έφηβοι και νέοι εκτός από παιδιά.»

Από την αρχή του streetwork, τα στοιχεία έχουν σημειώσει αλλαγές, καθώς όπως αναφέρει η κ. Χυστούνα, «Την δεκαετία του 1990, τα περισσότερα παιδιά που συναντούσαμε ήταν θύματα εμπορίας από την Αλβανία. Κάποιοι έμπορες είτε είχαν απαγάγει κάποια παιδιά, ή είχαν υποσχεθεί κέρδη στις οικογένειές τους για να τα βάζουν να δουλεύουν στο δρόμο. Τα παιδιά εκείνα τα βρίσκαμε σε άθλιες συνθήκες κακοποίησης. Πλέον όμως αυτό άλλαξε, και στην θέση του έμπορα μπήκαν οι ίδιες οι οικογένειες. Τώρα, όταν βλέπουμε τέτοια περιστατικά προσεγγίζουμε τις οικογένειες ώστε να προσπαθήσουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά σε αυτό το πλαίσιο κι αν βλέπουμε πως δεν αλλάζει κάτι, επικοινωνούμε με τον εισαγγελέα και την αστυνομία.»

Μπορεί το γεγονός ότι πολλές φορές οι ίδιες οι οικογένειες χρησιμοποιούν τα παιδιά τους για εργασία στο δρόμο να είναι αδικαιολόγητο, όμως οι ερευνήτριες της ΑΡΣΙΣ έχουν σημειώσει τα τελευταία χρόνια πρόοδο προσεγγίζοντάς τις όσον αφορά την ευημερία των παιδιών τους. «Ενώ υπάρχουν ακόμα παιδιά που συνεχίζουν να δουλεύουν, τουλάχιστον όσον αφορά τα παιδιά από την Αλβανία, η πλειοψηφία τους, δηλαδή το 80-85%, έχουν κάνει εγγραφή στο σχολείο, από το 2002 μέχρι σήμερα. Έτσι, για 7 ώρες βρίσκονται σε ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου έχουν επαφή και εποπτεία και εν τέλει αποτελεί σημείο αναφοράς του κάθε παιδιού. Τα περισσότερα από αυτά, καθώς οι οικογένειές τους έχουν μεταναστεύσει εδώ και πολλά χρόνια στην Ελλάδα, είναι πλέον πολίτες.»

Με τα παιδιά που έχουν καταγωγή όμως από άλλες χώρες αντίθετα η αντιμετώπιση δεν είναι τόσο εύκολη. «Τα παιδιά από την Βουλγαρία και την Ρουμανία είναι πιο δύσκολο να τα προσεγγίσουμε, καθώς έρχονται για 2-3 μήνες, επιστρέφουν στην χώρα τους, ξαναγυρνάνε και ούτω καθεξής. Μετακινούνται προς και από την Ελλάδα, ανάλογα με τα κέρδη που σημειώνουν με την εργασία τους, και δεν μπορούν να αποκτήσουν μόνιμη διεύθυνση, κάνοντας την παρέμβαση πιο δύσκολη, καθώς δυσκολεύει το να αναπτύξουμε ένα σχέδιο δράσης για να βοηθήσουμε τα παιδιά και τις οικογένεις τους.»

Η δουλειά του streetworker έχει εκτός των άλλων και μεγάλη επικινδυνότητα, με αρκετά περιστατικά βίας να έχουν σημειωθεί στη διάρκεια των δράσεων. Όπως αναφέρει η κ. Χυστούνα: «Όταν προσεγγίζεις ένα παιδί και το παίρνεις μακριά από τον έμπορα, του αφαιρείς ένα εισόδημα. Και μας έχουν απειλήσει, και μας έχουν επιτεθεί, αλλά πλέον καταφεύγουμε στις κατάλληλες τεχνικές και εργαλεία για να αποφύγουμε τέτοιες καταστάσεις. Είναι και λίγο μετέωρο ακόμα το επάγγελμα του streetworker στην Ελλάδα και δεν έχει νομική κατοχύρωση. Γινόταν από την ΑΡΣΙΣ από το 1998 εθελοντικά, ενώ από το 2002 γίνεται χρηματοδότησή του, με παρουσία 4 επαγγελματιών πλέον.»

Το πιο μεγάλο πλήγμα όμως είναι σίγουρα η ίδια η εμπειρία του δρόμου, καθώς η παρατήρηση της εκμετάλλευσης των παιδιών αλλά και η παράνομη διακίνηση και εμπορία τους είναι κάτι που δεν μπορεί να μην επιδράσει σε κάποιον που το βιώνει χρόνια. «Το πιο ακραίο περιστατικό που είχα συναντήσει ήταν πριν από μια δεκαετία, ένα παιδί θύμα εμπορίας. Όταν ένα παιδί μας λέει ότι αυτό που κάνει δεν του αρέσει, αυτό μας συγκλονίζει. Τα παιδιά πρέπει να βρίσκονται στο σχολείο και όχι στο δρόμο. Είναι μείζον το θέμα και πρέπει να αλλάξει η αντιμετώπισή του, ο μηχανισμός δεν αντέχει κενά.» είπε η κ. Χυστούνα.

Κάθε κίνηση που γίνεται όσον αφορά το φαινόμενο είναι εξαιρετικά σημαντική, και η συνάντηση που πραγματοποιήθηκε αυτές τις μέρες ήταν ένα ακόμη βήμα για την μελέτη και αντιμετώπισή του. «Εμείς με το streetwork που πραγματοποιήσαμε αυτές τις μέρες,  δείξαμε μια εικόνα του δρόμου στις ξένες ΜΚΟ που ήρθαν. Τα παιδιά που συναντήσαμε μαζί τους ήταν σχεδόν όλα γνωστά σε μας γιατί δουλεύουμε πολλά χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Τα φαινόμενα μοιάζουν με τις δικές τους χώρες, είναι κοινά αν και διαφορετικά. Πάσχουν οι ίδιοι αλλού και πάσχουμε αλλού πιο πολύ εμείς. Πολλές χώρες ας πούμε δεν διαθέτουν ξενώνες φιλοξενίας, ενώ η Θεσσαλονίκη διαθέτει δύο ξενώνες προσωρινής φιλοξενίας για ανήλικους, από την ΑΡΣΙΣ και το Χαμόγελο του Παιδιού.»

Όπως είπε η κοινωνική ερευνήτρια της ΑΡΣΙΣ, κ. Αλεξάνδρα Ματού, «Κατά την διάρκεια της συνάντησης που πραγματοποιήθηκε, έγινε μια ευρεία ανταλλαγή απόψεων και καλών πρακτικών ώστε να καταπολεμηθεί το κενό που υπάρχει σε διάφορες δομές. Για να γίνει μεγαλύτερη πρόοδος στο έργο, χρειάζεται καλύτερη συνεργασία μεταξύ όλων των φορέων, του ΕΚΚΑ, της αστυνομίας και των ΜΚΟ, καθώς και διακριτικότητα όσον αφορά τα παιδιά που έχουν καταγωγή από άλλες χώρες.» Η κ. Χυστούνα συμπλήρωσε πως «Θα γίνει πλέον δικτύωση οργανώσεων και φορέων, και ο μηχανισμός προώθησης υποθέσεων θα ανοίξει δρόμους για συνεργασίες. Αν δεν υπάρχει συνεργασία με τις χώρες από τις οποίες προέρχονται τα παιδιά δεν γίνεται τίποτα. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να βελτιωθούν οι συνθήκες πρόληψης της χώρας καταγωγής, αλλά και να βελτιωθεί ο μηχανισμός προστασίας υποδοχής.»

Σε έναν μήνα θα πραγματοποιηθεί μία ακόμη τέτοια συνάντηση στο Βελιγράδι και τον Οκτώβριο στο Παρίσι. «Ειδικά στη Γαλλία και την Ελλάδα, έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο. Μάλιστα, η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στα Δυτικά Βαλκάνια και στην Ευρωπαϊκή Ένωση που αποτελεί αυτή τη στιγμή χώρα υποδοχής παιδιών για εργασία στο δρόμο. Αν δεν ήμουν όμως αισιόδοξη τόσα χρόνια που κάνω αυτό το επάγγελμα, δεν θα μπορούσα να το συνεχίσω. Βλέπω κινητικότητα στον μηχανισμό, και αυτό είναι σίγουρα θετικό. Στην συνάντηση που έγινε, ο κ. Μοσκώφ, έκανε πλήρη παρουσίαση της δράσης του γραφείου του για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, το οποίο εφαρμόστηκε πρώτα τον Οκτώβριο, ενώ το ότι λειτουργεί πλέον και υπάρχει εθνικός εισηγητής για το θέμα είναι μεγάλη στήριξη για το πρόβλημα. Παίρνει ανεξάρτητο ρόλο και αυτό είναι ελπιδοφόρο και θα κάνει το ζήτημα να ακούγεται περισσότερο.» είπε η κ. Χυστούνα.

Τι μπορεί όμως να κάνει και ο καθένας μας αν παρατηρήσει ένα παιδί στο δρόμο; «Αν δούμε ένα παιδί να δουλεύει στο δρόμο, καταρχάς ποτέ δεν του δίνουμε χρήματα, καθώς έτσι συντηρείται το φαινόμενο. Αυτό που κάνουμε είναι να του δίνουμε νερό, χυμό, φαγητό και ρούχα εφόσον τα ζητήσει και από εκεί και πέρα μπορούμε να καλέσουμε σε κάποιες ειδικές γραμμές για πληροφορίες. Υπάρχει το 1107, που αποτελεί την Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας, που λειτουργεί δωρεάν σε καθημερινή 24ωρη βάση και το 1109, η επίσης 24ωρη Γραμμή Πληροφόρησης για την Εμπορία Ανθρώπων, ανηλίκων και ενηλίκων θυμάτων σεξουαλικής εμπορίας. Από αυτές μπορούμε να πάρουμε οδηγίες για το τι μπορούμε να κάνουμε.» Οι πληροφορίες που αναφέρει ο καθένας εξετάζονται και προωθούνται, εφόσον αυτό κριθεί χρήσιμο, στις Αρχές ή και σε υπηρεσίες βοήθειας. Μην διστάσετε λοιπόν, καθώς όλοι με τις μικρές αυτές ενέργειες μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου.