Κορίτσια της Ανατολής

Ιούλιος… και ενώ περιμένει κανείς ότι εικαστικά τουλάχιστον, τα μεγάλα γεγονότα θα ξεκινήσουν και πάλι από το Σεπτέμβριο, το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης κάνει την έκπληξη με τις «Ανησυχητικές Μούσες».

Τη βραδιά των εγκαινίων η προσέλευση του κόσμου ξεπέρασε κάθε προσδοκία, ειδικά για μία έκθεση που, παρά τα μεγάλα ονόματα που φιλοξενεί, εγκαινιάζεται εν μέσω καλοκαιριού. Πιθανότατα, σε αυτό το «εν μέσω καλοκαιριού» να οφείλεται βέβαια και η συχνότητα των ξενόγλωσσων συζητήσεων στα διάφορα πηγαδάκια!

Ανάμεσα στους επισκέπτες που κυκλοφορούσαν στους χώρους του Κέντρου, μια ομάδα τριάντα περίπου ατόμων ακολουθούσαν ευλαβικά τη διευθύντρια του ΚΣΤ και επιμελήτρια της έκθεσης κυρία Συραγώ Τσιάρα καθώς τους ξεναγούσε στα εκθέματα.

Οι ομαδικές εκθέσεις έχουν πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς παρουσιάζουν διαφορετικές προσεγγίσεις γύρω από το ίδιο θέμα. Στην προκειμένη περίπτωση, εφτά γυναίκες καλλιτέχνιδες από τη Μέση Ανατολή και τον αραβικό κόσμο, που ζουν κυρίως στη Δύση, αποτελούν τις δημιουργούς πίσω από τα εκθέματα των «Ανησυχητικών Μουσών».

Ο τίτλος προκύπτει αρχικά από τον ομώνυμο πίνακα του Τζόρτζιο Ντε Κίρικο, ο οποίος στη συνέχεια πέρασε στην Τέχνη του Λόγου μέσα από το ποίημα της Σύλβια Πλαθ. Οι «Ανησυχητικές Μούσες», όπως παρουσιάζονται μέσα από το ποίημα της Πλαθ, συμβολίζουν όλα εκείνα που διαμόρφωσαν την ηρωίδα, πέρα και παρά τις προσπάθειες της μητέρας της να της προσφέρει ένα συγκεκριμένο, ελεγχόμενο πλαίσιο γαλούχησης. Στην ομώνυμη έκθεση στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης, οι καλλιτέχνιδες παρουσιάζονται ως άλλες «κόρες» που γαλουχήθηκαν μεγαλώνοντας στο πολιτισμικό περιβάλλον της Μέσης Ανατολής ενώ στη συνέχεια, από τις πολιτισμικές «μούσες» της Δύσης. Τα έργα είναι εμπνευσμένα από αυτές τις διαφορετικές κουλτούρες, εν μέσω των οποίων βρίσκονται οι δημιουργοί. Η ματιά τους είναι αποστασιοποιημένη και με κριτική διάθεση αναφέρονται τόσο από τον πολιτισμό της καταγωγής τους, όσο και σε αυτόν στον οποίο δρουν στο παρόν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σειρά των έργων «Οριενταλισμοί» της Μαχίντα Κατάρι. Η Κατάρι ξεκινά από ένα πολιτισμικό στερεότυπο που αφορά στον τρόπο που η Δύση αντιλαμβανόταν στο παρελθόν την Ανατολή και με μία σύγχρονη απόδοση του το ανατρέπει. Η σειρά αυτή παρουσιάζει φωτογραφίες σκηνοθετημένες με τέτοιο τρόπο ώστε οι πρωταγωνίστριες τους να προσομοιάζουν με σύγχρονες Οδαλίσκες. Ο ερωτισμός είναι διάχυτος, οι πόζες δηλώνουν υποταγή, διαθεσιμότητα και έντονη σεξουαλικότητα. Οι Οδαλίσκες της Κατάρι ωστόσο, δεν είναι αποκλειστικά Ανατολίτισσες όπως ορίζει η παραδοσιακή οριενταλιστική προσέγγιση, αλλά γυναίκες διαφορετικών προελεύσεων. Η Κατάρι έτσι, όχι μόνο επαναφέρει πολιτισμικά στερεοτυπικά ζητήματα του παρελθόντος και τα ανατρέπει, αλλά επιπλέον, τα έργα της με μία δόση ειρωνίας επικοινωνούν το μήνυμα ότι « σήμερα αυτό το στερεότυπο ισχύει για την Ανατολή, όσο ισχύει και για τη Δύση».

Η Ανατολή και η Δύση όμως δεν είναι δύο αντίπαλα στρατόπεδα που διατηρούν τα στοιχεία τους αποστειρωμένα από ό,τιδήποτε ξένο προς αυτά. Στο έργο της Ζουλίκα Μπουαμπντελάχ η αναφορά γίνεται στον τρόπο με τον οποίο, σε ένα παγκοσμιοποιημένο σκηνικό, οι κουλτούρες επηρεάζονται και ενσωματώνουν στοιχεία η μία από την άλλη. Στο έργο της «Σιωπή» (2008) παρουσιάζονται δέκα χαλάκια προσευχής, με ένα άνοιγμα στο κέντρο τους, πάνω στο οποίο έχουν τοποθετηθεί γυναικεία επίσημα υποδήματα. Είναι ένα έργο που αναφέρεται στην έννοια της θηλυκότητας, όπως αυτή ορίζεται από την ισλαμική θρησκεία, χωρίς όμως να παραβλέπει τις επιρροές των δυτικών προτύπων.

Το κάθε έργο που συμμετέχει έχει το δικό του ειδικό βάρος, καθώς η προσέγγισή του δεν επικαλύπτεται με αυτήν κάποιου άλλου εκθέματος, αλλά φωτίζει μια διαφορετική πτυχή της θεματικής των «Ανησυχητικών Μουσών» κάθε φορά, με αποτέλεσμα η διαδρομή να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Σε αυτό συμβάλλει και το γεγονός ότι παρουσιάζονται έργα που καλύπτουν διάφορα μέσα και τεχνικές (φωτογραφία, βίντεο, σχέδιο, εγκατάσταση, ζωγραφική, περφόρμανς) προσδίδοντας μία διαφορετική δυναμική στην εικαστική αυτή εμπειρία.

Όταν ο κεντρικός πυρήνας μιας έκθεσης είναι έννοιες όπως «εκπατρισμός, Μέση Ανατολή, Αραβικός Κόσμος, Δύση», και μάλιστα μέσα από τα μάτια δημιουργών που είναι γυναίκες, αυτό που περιμένει κανείς να δει, είναι μία έκθεση που θα μιλήσει για γνωστά ζητήματα με γνωστούς στερεότυπους τρόπους. Οι «Ανησυχητικές Μούσες» όχι μόνο δεν αφήνουν περιθώρια να αναπαράγει ο επισκέπτης τα στερεότυπα που σχετίζονται με τη Μέση Ανατολή και τη Δύση, αλλά επιπλέον παρουσιάζουν φρέσκιες και σύγχρονες ματιές σε μία σειρά από έργα που απολαμβάνει κανείς να ανακαλύπτει.

Συμμετέχουν ακόμη η Μόνα Χατούμ, η Χαϊβ Καχραμάν, η Λάρα Μπαλάντι, η Ντιάνα Αλ Χαντίντ και η Ζινέμπ Σεντίρα.

Επιμέλεια: Συραγώ Τσιάρα

Πού; Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (Αποθήκη Β1, Λιμάνι)

Διάρκεια: Έως 4 Σεπτεμβρίου 2011

Ξεναγήσεις: Κυριακή 24, 31 Ιουλίου & 7, 21, 28 Αυγούστου στις 12.00

Η έκθεση διεξάγεται στα πλαίσια του Προγράμματος «Θεσσαλονίκη-Σταυροδρόμι Πολιτισμών»