Μια χώρα – ένα πείραμα, σε εξέλιξη. Μέσα από τα μάτια των άλλων.

Τη στιγμή που όλοι μιλάνε με ειδικούς και παντογνώστες η parallaxi ζήτησε από τρεις ανθρώπους, τρεις ξένους που βίωσαν από κοντά την ελληνική καθημερινότητα, να μοιραστούν τις σκέψεις και τη γνώμη τους γι’ αυτό το κομμάτι γης που πρέπει επιτέλους ν’ απογαλακτιστεί από το πλούσιο παρελθόν του και να θέσει τις βάσεις για ένα υγιές μέλλον.

Μέχρι να φτάσουμε στις εκλογές του 2012, που κάθε άλλο παρά «λυτρωτικές» μπορεί να τις χαρακτηρίσει κανείς, τα φώτα της δημοσιότητας απλώθηκαν πάνω σ’ αυτό το ευρωπαϊκό «νησί» μέσα στη «βαλκανική θάλασσα», όπως παρομοίωσε τη χώρα η Ολλανδή δημοσιογράφος Μάρλοους Ντε Κένινγκ με την οποία είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε κατά την επιστροφή της από την Αθήνα στο Βελιγράδι. Ήλιος, θάλασσα, μεζέδες και το κρασί να ρέει σαν τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Μια χαρά διακοπές κάνεις. Ή τουλάχιστον έκανες. Από τα «επίσημα» εγκαίνια της κρίσης το 2009 η Ελλάδα και η πορεία της έγινε αμέτρητες φορές το επίκεντρο των συζητήσεων. Το «πως φτάσαμε ως εδώ» αναλύθηκε πολλές φορές σε εγχώρια και ξένα δελτία ειδήσεων, στις σελίδες των εφημερίδων, στα tweets των 145 χαρακτήρων και βέβαια στις προσφιλείς στο ελληνικό ταπεραμέντο συζητήσεις του καφενείου. Στο μεταξύ χιλιάδες έχαναν τις δουλειές τους, άλλοι έφευγαν μετανάστες σε μια ραγισμένη Ευρώπη, πολλοί κλείστηκαν στον εαυτό τους, ο αριθμός των αστέγων αυξήθηκε κατακόρυφα, τα συσσίτια δεν φτάνουν πια για τους άπορους και σχεδόν όλοι δεν μπορέσαμε να χωνέψουμε ότι τα πράγματα αλλάζουν.

Ρεαλισμός – Θεωρία: σημειώσατε 0-1

Στα δύο αυτά χρόνια εκατοντάδες ξένοι δημοσιογράφοι συνέρευσαν στο Σύνταγμα, στο Κολωνάκι, τα Εξάρχεια, την Τσιμισκή, την Εγνατία και στη Βαλαωρίτου προσπαθώντας να καταγράψουν πως επηρέασε η οικονομική κρίση την ελληνική καθημερινότητα και ν’ αποκωδικοποιήσουν το ανεπαρκές – προφανώς – ελληνικό πολιτικό μοντέλο διακυβέρνησης και τα παρακλάδια της διαφθοράς, της γραφειοκρατίας και των πελατειακών σχέσεων. Η Μάρλοους Ντε Κένινγκ, ανταποκρίτρια της εφημερίδας NRC Handelsblad για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα, τη Λάρισα, το Βόλο, την Πάτρα και βέβαια την Αθήνα, όπου και έμεινε για έξι μήνες. Πριν αρχίσει την έρευνα της η εικόνα που είχε για τη χώρα μας προερχόταν από ιστορίες φίλων που κοιμήθηκαν ένα βράδυ σε μια παραλία, από δημοσιογράφους που έκαναν απεργίες κάθε άνοιξη και πανεπιστήμια υπό κατάληψη. Την πρώτη φορά που πήγε στην Αθήνα ήταν Αύγουστος και η πρωτεύουσα ήταν άδεια και αποφάσισε to do it like the Greeks και πέρασε ένα Σαββατοκύριακο στην Ύδρα. Κατά την παραμονή της στη χώρα διαπίστωσε την αγάπη των Ελλήνων για τη θεωρία και δευτερευόντως για τις πράξεις. «Νομίζω ότι ο δημόσιος διάλογος, όταν αφορά σοβαρά θέματα, θα πρέπει να είναι περισσότερο ρεαλιστικός. Οι Έλληνες αγαπούν να μιλάνε θεωρητικά. Τους αρέσει να δραματοποιούν τις καταστάσεις και αυτό κάνει τις συνεντεύξεις να είναι κάπως σουρεαλιστικές και αποκομμένες από την πραγματικότητα. Κι αυτό γιατί υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της θεωρίας και της πράξης», τονίζει. Η Μάρλοους μας λέει ότι πολλές φορές αναρωτήθηκε πως γίνεται και οι άνθρωποι διαμαρτύρονται για τη διαφθορά αλλά συγχρόνως τη δέχονται στην καθημερινότητα τους. «Καταλαβαίνω ν’ αντιδρούν οι άνθρωποι στις περικοπές στην υγεία και την παιδεία, αλλά πως μπορείς ν’ ανέχεσαι να πληρώνεις 300 ευρώ το μήνα σε φροντιστήρια για τον 15χρονο γιο σου ή 100 ευρώ “φακελάκι” στο νοσοκομείο και την ίδια στιγμή να κατεβαίνεις στους δρόμους για 5 ευρώ που θα πληρώσεις για να εξεταστείς στα Εξωτερικά Ιατρεία; Γενικά, οι Έλληνες θα πρέπει να πάρουν το μέλλον στα δικά τους χέρια. Σταματήστε επιτέλους να μιλάτε για το πώς μεταλαμπαδεύσατε την έννοια της δημοκρατίας στον κόσμο και δείξτε μας ότι ξέρετε να τη χρησιμοποιείτε. Επαναπροσδιορίστε τη, εάν αυτό χρειάζεται».

Έλλειψη κοινής συνείδησης

Ο Πίτερ Πάνες, διευθυντής του Ινστιτούτου Γκαίτε στη Θεσσαλονίκη, έζησε λόγω της θέσης του σε πολλές πόλεις του κόσμου και γνώρισε την Ελλάδα για πρώτη φορά όταν η χώρα ήταν ακόμη έξω από τους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ζωή σε μια ελληνική πόλη όπως μας είπε είναι εύκολη και δύσκολη ταυτόχρονα: εύκολη λόγω του ήλιου, της θάλασσας και της άμεσης επαφής με την ιστορικότητα του τόπου και δύσκολη επειδή υπάρχει η τάση να υπονομεύονται νόμοι και κανόνες που συγκροτούν αυτό που λέμε ποιότητα ζωής. «Νομίζω ότι υπάρχει μια έλλειψη κοινής συνείδησης στην Ελλάδα όσον αφορά την κοινωνία και το κράτος. Οι πολίτες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στην προαγωγή αυτού που λέμε “κοινό καλό”. Έχω γνωρίσει πολλά μέρη σ’ όλο τον κόσμο, αλλά πουθενά δεν έχω δει τέτοια αδαή συμπεριφορά που εκφράζεται με την καταστροφή και τη ρύπανση του δημόσιου χώρου», τονίζει ο κ. Πάνες. Η στάση των πολιτών απέναντι στο περιβάλλον – όχι μόνο το φυσικό αλλά και το αστικό – είναι κάτι που πρέπει ν’ αλλάξει και όπως λέει ο διευθυντής του Γκαίτε «ίσως πρέπει να περιοριστούν οι εκφράσεις συμβολικού πατριωτισμού και να ενισχυθεί η ενεργή συμμετοχή για την προστασία του περιβάλλοντος και την οικοδόμηση μιας ισχυρής κοινωνίας των πολιτών».

Μια αλλαγή σε εξέλιξη

Η Σάρα Χάναμ πριν επιστρέψει στην Οξφόρδη έζησε για 15 χρόνια στη χώρα μας διδάσκοντας αγγλικά σε φοιτητές και είχε έντονη δράση στον πολιτικό και κοινωνικό ακτιβισμό. Ερωτεύτηκε τη χώρα, αγάπησε τον καλό καιρό και βρήκε ακόμη και το άλλο της μισό. Η οικονομική κρίση ώθησε τη Σάρα και την οικογένεια της να γυρίσουν στη Μεγάλη Βρετανία για ένα λιγότερο αβέβαιο μέλλον. Η εικόνα μιας χώρας που βρίσκεται στη δίνη δυναμικών αλλαγών είναι αυτό που άφησε πίσω. «Υπάρχει μια αλλαγή νοοτροπίας σε εξέλιξη ιδιαίτερα μεταξύ των νέων που δεν ανέχονται άλλο πολιτικούς να λένε ψέματα ή να τους εμπαίζουν μέσα στην ΕΕ και την Ευρωζώνη. Ελπίζω ότι οι νέοι δεν θα σταματήσουν να ζητούν αλλαγή, ειρηνικά αλλά με μεγάλη ένταση. Μπορεί τα ΜΜΕ να επικεντρώνουν στις διαδηλώσεις και τα επεισόδια, αλλά από πίσω υπάρχει η επιθυμία να ζήσουν διαφορετικά και να φτιάξουν ανοιχτές και δίκαιες κοινωνίες», σημειώνει. Εικόνες της φλεγόμενης Αθήνας έκαναν πολλές φορές το γύρο του κόσμου και όσο κι αν δεν μας αρέσει δεν μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια στα γεγονότα. Η Μάρλοους βρέθηκε σε πολλές πορείες κατά την παραμονή της στην Ελλάδα και απορεί γιατί ακόμη ανεχόμαστε αυτές τις εικόνες. «Τα τελευταία δύο χρόνια η παγκόσμια κοινή γνώμη βλέπει, τουλάχιστον μια φορά στους δύο μήνες κόκκινες σημαίες μπροστά στην ελληνική Βουλή και ακολούθως βίαια επεισόδια. Ό,τι κι αν γράψω εγώ στο ρεπορτάζ μου, οι εικόνες μένουν στο μυαλό. Η σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας είναι πολύπλοκη και ταραχώδης και αυτό ίσως εξηγεί γιατί οι κομμουνιστές έχουν τόση δύναμη. Αλλά πέρα από το ιστορικό πλαίσιο, υποτίθεται ότι μιλάμε για ένα Ευρωπαϊκό κράτος. Είναι απίστευτο να βλέπεις συνεχώς Σταλινιστές στην επικαιρότητα. Συχνά αναρωτιέμαι γιατί οι Έλληνες επιτρέπουν η εικόνα της χώρα τους να κρατιέται σε “ομηρία” μ’ αυτόν τον τρόπο».

Νέο περιβάλλον

Στα χρόνια της κρίσης το συναίσθημα του φόβου μας βγήκε από εκεί που δεν το περιμέναμε. Φόβος για τη δουλειά, το αύριο, για τα δεδομένα που αλλάζουν, για την ανάγκη να φύγεις. Η προσαρμογή σε μια ζωή με λιγότερα δεν είναι εύκολη, όταν οι υποχρεώσεις που έχεις δημιουργήσει πριν κοστίζουν πολύ περισσότερα. «Πολλοί Έλληνες φίλοι έχασαν τις δουλειές τους και αναγκάστηκαν να φύγουν. Οι άνθρωποι είναι φοβισμένοι. Υπάρχει όμως κι ένας άλλος τρόπος ζωής με την έννοια του ανοίγομαι και μοιράζομαι αυτά που έχω, έτσι νομίζω μπορούν να επιβιώσουν οι άνθρωποι σε μια κρίση», μας λέει η Σάρα και προσθέτει ότι όσοι νιώθουν θυμό και απογοήτευση πρέπει να στρέψουν τα συναισθήματα τους εκεί που πρέπει και όχι σε μεταξύ τους αντιπαλότητες. «Οι κοινωνίες είναι οι άνθρωποι και όσο αυτές οι αλλαγές επιβάλλονται ελπίζω να βρουν έναν τρόπο να αφήσουν πίσω τους το παρελθόν και να οικοδομήσουν ένα σταθερό μέλλον», τονίζει. Ο Πίτερ Πάνες εκτιμά ότι πρέπει να γίνουν ορισμένες δομικές αλλαγές που δεν έχουν σχέση με κάποιο μνημόνιο, αλλά με τις προτεραιότητες της πολιτείας. «Νομίζω ότι είναι αναγκαία η αναμόρφωση του φορολογικού δικαίου και η νομική διασφάλιση κατά την επιβολή έννομων συμφερόντων. Ακόμη, ο δημόσιος τομέας πρέπει να περιοριστεί. Νέες δομές και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα είναι απαραίτητα. Η μεταρρυθμιστική διαδικασία πρέπει να είναι ουσιαστική και αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα σε όλους τους τομείς. Κατά τη γνώμη μου η Ελλάδα πρέπει να περιορίσει ακόμη και τις αμυντικές δαπάνες και να τις επενδύσει στο εκπαιδευτικό σύστημα και τις νέες τεχνολογίες. Αυτό ίσως να είναι απαραίτητο για να βελτιωθούν μελλοντικά οι συνθήκες στη χώρα», σημειώνει και υπογραμμίζει το αυτονόητο, ότι οι πελατειακές σχέσεις στην πολιτική πρέπει να εγκαταλειφθούν.

Όταν ζητάς από έναν ξένο να μιλήσει για κάτι δικό σου, για κάτι που πιστεύεις ότι γνωρίζεις και αγαπάς, μπορεί να μη σου αρέσει η άποψη του γιατί είναι ψυχρή και λιγότερο συναισθηματική από τη δική σου. Δεν είναι όμως και απαραίτητα λάθος. Μ’ αυτές τις σκέψεις μπήκα στο παραβάν με τη φθαρμένη μπλε κουρτίνα και βγήκα ακόμη πιο προβληματισμένος, όπως νομίζω και οι περισσότεροι. Μια αίσθηση παρατεταμένης ρευστότητας είναι ίσως η χειρότερη αίσθηση που μπορεί να έχεις σ’ αυτή την κρίση. Μια αίσθηση ότι είσαι ένα πειραματόζωο σ’ έναν αποστειρωμένο εργαστήριο. Δεν ξέρω αν από την εκλογική διαδικασία σου μένει κάτι στο μυαλό, αλλά προσωπικά νομίζω πως κάτι έμαθα φέτος. Ίσως ήταν από τις λίγες φορές που είδα το μέγεθος της ευθύνης που έχουμε ο καθένας ξεχωριστά γι’ αυτό που προσδιορίζουμε ως χώρας και μέλλον. Χάρηκα και τρόμαξα ταυτόχρονα. Η ευθύνη είναι πολύ μεγάλη και η συναίσθηση της σε προσγειώνει απότομα. Ελπίζω το ίδιο απότομα να προσγειωθούν και οι νέοι κυβερνώντες. Ώρα να ξυπνήσουμε από το λήθαργο; Καλά κουράγια.