Μια μέρα στις Ακυβέρνητες πολιτείες

Λέξεις-Εικόνες: Γιώτα Κωνσταντινίδου

Δίνουμε ραντεβού για Σάββατο πρωί. Περπατώ και χαζεύω τα μαγαζιά στη Σβώλου. Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, ένα Συνεργατικό Βιβλιοπωλείο-Καφέ, είναι ένα μικρό διαμαντάκι πάνω στη Σβώλου, που μας καλεί να απολαύσουμε το καφέ μας και να χαθούμε στο μαγικό κόσμο των βιβλίων.  Άλλωστε το βιβλίο, όπως μας εξηγεί ο κ. Χρήστος Μανούκας, μέλος του συνεργατικού βιβλιοπωλείο-καφέ, είναι ελεύθερη γνώση, κριτική σκέψη, αυτομόρφωση και κουλτούρα.

Η πρώτη ερώτηση βγαίνει αυθόρμητα. Γιατί Ακυβέρνητες Πολιτείες; Πού οφείλεται η ονομασία αυτή που μας παραπέμπει στις “Ακυβέρνητες Πολιτείες” του Στρατή Τσίρκα; “Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες του Τσίρκα, είναι ένα έργο εμβληματικό στην ιστορία της λογοτεχνίας γιατί απαντά σε μια περίοδο ήττας του κομμουνιστικό κινήματος αλλά και λογοτεχνικά γιατί θεωρείται το ορόσημο του περάσματος από το μοντέρνο στο μεταμοντέρνο στην ελληνική λογοτεχνία στην σύγχρονη εποχή. Ο Τσίρκας, με τις Ακυβέρνητες Πολιτείες έδινε δυσοίωνη οπτική στο μέλλον, εμείς αντιθέτως, παίρνοντας αφορμή και έμπνευση από την τριλογία αυτή, προσπαθούμε να δώσουμε αισιόδοξη προοπτική στο μέλλον το δικό μας και συνολικά της κοινωνίας”.

Άλλωστε οι  Ακυβέρνητες Πολιτείες είναι μια συνεργατική προσπάθεια, με ανθρώπους που αγαπούν το βιβλίο. “Είναι άνθρωποι που έχουν απασχοληθεί χρόνια στον κλάδο του βιβλίου, είτε σε βιβλιοπωλεία και αποθήκες βιβλίων, είτε ως επιμελητές που χτυπημένοι από τη σφοδρή κρίση βρέθηκαν άνεργοι. Αποφασίσαμε να ανοίξουμε ένα συνεργατικό βιβλιοπωλείο- καφέ που έχει στόχο να προάγει το βιβλίο το οποίο κεντρίζει και όχι απλά διασκεδάζει. Επίκεντρο σ’ αυτή την προσπάθεια είναι οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, οι Πολιτείες των ελεύθερα συνεταιριζόμενων παραγωγών, οι Πολιτείες των ελεύθερα σκεπτόμενων ανθρώπων.“

Βρίσκομαι σε έναν χώρο που αποπνέει μια φιλόξενη και οικεία αύρα. Καφές για τους εθισμένους στην καφεΐνη, τσάι για τους ονειροπόλους και βιβλία πολλά βιβλία.

“Ο στόχος είναι διπλός. Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ συχνό στην Ευρώπη, τα περισσότερα βιβλιοπωλεία έχουν και την αύρα του καφέ. Ένας λόγος, όμως, που το εντάξαμε είναι ότι θέλαμε να φτιάξουμε μια ατμόσφαιρα στο χώρο μας που να νιώθει ο άλλος οικεία ώστε να μπορεί μαζί με τον καφέ, το χυμό, το τσάι του να φυλλομετρήσει τα βιβλία, να ψάξει να βρει κάτι που τον κεντρίζει.”.

Σκέφτομαι κατά τη διάρκεια της περιήγησής μου στο χώρο αν θα πείσω και εκείνους που δεν τους λες και βιβλιοφάγους να με συνοδεύσουν εδώ και ο Χρήστος με προλαβαίνει.“Ακόμα κι αν κάποιος δεν ενδιαφέρεται για τα βιβλία, σ’ αυτόν εδώ το χώρο σίγουρα θα του μπουν ιδέες, για ένα περιοδικό, για ένα βιβλίο, για να μπει στη διαδικασία να διαβάσει. Άλλωστε πρέπει να βρούμε τρόπους σε μια χώρα σαν την Ελλάδα που μόλις το 8% του αγοραστικού κοινού έχει μια σταθερή σχέση με το βιβλίο, να κάνουμε πιο ελκυστικό το βιβλίο. Ειδικά στον καιρό της κρίσης που για να βρούμε απαντήσεις που αναζητούμε διακαώς, νομίζω καλό θα ήταν να διαβάσουμε βιβλία.”

Συχνά όταν χρειάζομαι ένα βιβλίο ή ψάχνω μια βιβλιογραφία ανατρέχω πρώτα στα μεγάλα βιβλιοπωλεία. Το καταθέτω ενοχικά στο συνομιλητή μου. Ίσως κι άλλοι.

“Θεωρώ ότι υπάρχει έδαφος για τη μικρή και ανεξάρτητη παραγωγή βιβλίου εν γένει. Δεν πιστεύω ότι έχουν καταφέρει το στόχο τους οι μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλείων να καταστρέψουν εξ’ ολοκλήρου τη μικρή βιβλιοπαραγωγή και φυσικά τα σημεία πώλησης, τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία.  Δεν είμαι απογοητευμένος, είναι κάτι αναμενόμενο. Προσπαθούν να εκτείνουν την αγοραστική τους δράση ώστε να  συμπιέσουν και να εξαφανίσουν ό, τιδήποτε μικρότερο κάτω απ’ αυτά. Είδαμε πολύ μεγάλα βιβλιοπωλεία να στέκονται υπέρμαχοι της κατάργησης της ενιαίας τιμής βιβλίου, όχι από τη σκοπιά της μείωσης της τιμής αλλά υπέρ της προσπάθειας να γεννηθούν μονοπώλια στον κλάδο. Ο καθένας από μας, εργαζόμενος, άνεργος που ενδιαφέρεται για τον κλάδο αυτό, οποίος είναι νευραλγικός μέσα σε μια κοινωνία, η ανάγνωση, το διάβασμα, το βιβλίο, η κριτική σκέψη, θα πρέπει να γνωρίζει ότι ποτέ τα μονοπώλια δεν θα επιτρέπουν να εμφανιστεί εκείνο το βιβλίο που θα κεντρίζει ή και να εμποδίζει τη δικιά τους επέκταση. Μ’ αυτήν την έννοια έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε, δυστυχώς, βιβλιοπωλεία-σουπερ μάρκετ ή και σουπερ- μάρκετ τα οποία έχουν βιβλία. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, προβάλλονται εκεί βιβλία του συρμού. Εμείς κάνουμε από εδώ τη δική μας προσπάθεια να αναδείξουμε το διαφορετικό, αυτό που χτυπιέται, αυτό κριτικάρει, αμφισβητεί.”

Στη διάρκεια της κουβέντας προσπαθώ να διαχωρίσω το εμπορικό, το εύκολο, το διαχρονικό.“Υπάρχουν βιβλία τα οποία και έκαναν μεγάλη εμπορική επιτυχία και είναι ενδιαφέροντα βιβλία. Αναφέρω την περίπτωση Μπογιόπουλου, ‘’Είναι καπιταλισμός, ηλίθιε’’, ένα βιβλίο με εξαιρετικά στοιχεία για κρίση και το τι συμβαίνει. Είναι δύσκολο να ταυτιστεί το σκουπίδι με το εμπορικό, ωστόσο υπάρχουν ανάλογες περιπτώσεις που έχουν εμπορική επιτυχία. Είναι βιβλία που είναι τηλεόραση σε σελίδες.” Η ματιά μου πέφτει πάνω σε βιβλία ποίησης.  “Στις Ακυβέρνητες Πολιτείες δεν είναι περιοριστικό το ενδιαφέρον. Έχουμε στα ράφια μας, ποίηση, φιλοσοφία, λογοτεχνία, παιδικό βιβλίο, χωρίς να έχουμε παρωπίδες. Προσπαθούμε να φέρουμε πλευρές με μια ευρύτητα μιας συνολικής οπτικής για τον κόσμο. Οι ορίζοντες και στη θεματική και στην πολιτική τοποθέτηση είναι αρκετά διευρυμένες.”

Ο χώρος παρότι περιορισμένος φαίνεται ιδανικός για παρουσιάσεις βιβλίων, ποιημάτων. “Στο πολύ σύντομο χρόνο που βρισκόμαστε ανοικτοί, 8 μήνες, έχουμε φιλοξενήσει παρουσιάσεις περιοδικών, ποιητικών συλλογών, παιδικών βιβλίων, θέατρο. Ο χώρος δεν είναι αρκετά μεγάλος γι’ αυτό και έχουμε πραγματοποιήσει και εκδηλώσεις σε εξωτερικούς χώρους, όπου το ενδιαφέρον του κοινού ήταν πολύ μεγάλο.”

Οι άνθρωποι ακόμα και στις δύσκολες εποχές υποστηρίζουν ένθερμα τέτοιες προσπάθειες. Το βλέπεις από το χαμόγελό τους. Ψάχνουν οικεία πρόσωπα όταν διασχίζουν απ’ έξω το μαγαζί ή μπαίνουν να πάρουν το καφέ τους στο χέρι, καλωσορίζοντας τη μέρα  μ’ έναν τίτλο αγαπημένου βιβλίου.

“Είμαστε ευχαριστημένοι, προσωπικά πιστεύω ότι υπήρχε ένα μεγάλο κενό στην αγορά βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Δεν είναι το γεγονός ότι τα βιβλία που φιλοξενούμε δεν μπορεί να τα βρει κάποιος και αλλού αλλά αυτό που συμβαίνει είναι ότι τους λείπει η δέουσα προσοχή και προβολή.  Μας έχει αγκαλιάσει ένα μεγάλο κομμάτι του αναγνωστικού κοινού, μας επιλέγει και δείχνει ότι μια τέτοια προσπάθεια είναι βιώσιμη.”

Μ΄αρέσει πολύ η ιδέα, μακάρι να υπήρχαν και σε άλλα σημεία της πόλης ανάλογα βιβλιοπωλεία. Γιατί όχι;

“Δεν θα είχαμε την οπτική της ιδιοκτησίας η οποία επεκτείνεται. Έχουμε ένα όρο στο συνεργατικό βιβλιοπωλείο, όποιος είναι συνέταιρος είναι και εργαζόμενος και δεν μπορεί να υπάρξει και εργαζόμενος χωρίς να είναι συνέταιρος. Μ’ αυτήν την έννοια δεν έχουμε σχέσεις μισθωτής εργασίας. Δεν υπάρχουν αφεντικά στις ακυβέρνητες πολιτείες. Αν μελλοντικά συμμετείχαμε και εμείς αλλά και άλλοι άνεργοι ή εργαζόμενοι με δυσκολίες σε μια νέα προσπάθεια να φτιαχτεί κάτι άλλο ή κάτι μεγαλύτερο ακόμα και ένα δεύτερο ή ένα τρίτο βιβλιοπωλείο και μια δημόσια και ελεύθερη βιβλιοθήκη, αυτό θα αποτελούσε ένα απώτερο σκοπό. Ένας μελλοντικός στόχος θα ήταν να αποδεσμευτεί το βιβλίο από όρους αγοράς και να γίνει το βιβλίο ελεύθερη γνώση. Προβαίνουμε σε τέτοιες προσπάθειες, όσο μπορούμε, στηρίζουμε την ελεύθερη διάθεση βιβλίων μέσω internet και της ιστοσελίδας μας.”

Ίσως, το κοινό της  Θεσσαλονίκης να υπερέχει, επιχειρηματολογώ στερεότυπα. Αλλά όχι. Με πληροφορεί πως υπάρχουν πολύ αξιόλογα παραδείγματα και στην επαρχία.“Έχω απασχοληθεί Αθήνα και Θεσσαλονίκη και δεν πιστεύω ότι υπάρχουν ιδιαίτερες διαφορές. Αναμφισβήτητα, υπάρχει ένα κομμάτι του κοινού το οποίο ψάχνει και έχει μια κριτική ματιά. Είναι υπερβολικό να πιστεύουμε ότι εδώ υπάρχει ο ψαγμένος, “καλός” κόσμος. Υπάρχουν αξιόλογοι συγγραφείς, δημιουργοί και στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχουν πόλεις με αξιόλογα βιβλιοπωλεία και κοινό που τα στηρίζει χρόνια, ενδεικτικά αναφέρω το Συνεργατικό βιβλιοπωλείο Κοζάνης μέχρι μια καινούργια συνεργατική προσπάθεια στη Δράμα.”

Ειδικά η Θεσσαλονίκη, όμως, είχε πάντα ένα πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, περικλείει τα πιο αντιθετικά στοιχεία. Αυτή είναι η καθημερινότητά της. “Η Θεσσαλονίκη λόγω ιστορίας αλλά και μιας εν δυνάμει δυναμικής που μπορεί ν’ αποκτήσει, της αξίζει όχι μόνο η μικρή προσπάθεια της Ακυβέρνητης Πολιτείας αλλά πολλές τέτοιες προσπάθειες σε διάφορους τομείς. Η πόλη θα πρέπει να διατηρήσει το πολυπολιτισμικό και πολυεθνικό χαρακτήρα  που είναι συνυφασμένος με την ιστορία της. Είμαστε αισιόδοξοι.”

Καφές στο χέρι και ένα βιβλίο. Η μέρα ήδη δείχνει αλλιώτικη.