Μία πόλη, 35 εθελοντικές ομάδες διάσωσης
Δείχνουν σε πρώτη φάση πως μπορούν να επιδείξουν ένα οργανωμένο πλάνο, πριν καν αυτό χρειαστεί. Αχρείαστο να είναι.
Τις συναντάμε στις εκδηλώσεις της πόλης, η παρουσία τους σε έκτακτα συμβάντα είναι ισχυρή και η εθελοντική συμβολή τους εδώ και πολλά χρόνια στο αστικό και περιαστικό περιβάλλον της, αξιοσημείωτη. Μόνο στην Θεσσαλονίκη αυτή τη στιγμή δραστηριοποιούνται τυπικά 35 εθελοντικές ομάδες διάσωσης. Με τις περισσότερες από αυτές να παραμένουν αχαρτογράφητες εδώ και δεκαετίες, επιχειρήσαμε να κάνουμε μια έρευνα στα ενδότερα του στιβαρού και πολυπληθέστατου πεδίου τους.
Το 1995 ξεκινάει σε πιλοτική βάση το πρόγραμμά της η Γεν. Γραμ. Πολ. Προστασίας και από το 2001 επίσημα οι εθελοντικές ομάδες υπάγονται στο μητρώο της. Σήμερα δεν υπάρχει εργαλείο για την επίσημη αξιολόγησή τους και τα στοιχεία για το πόσες από αυτές είναι πραγματικά ενεργές, δεν έχουν αναθεωρηθεί προς το παρόν στους καταλόγους.
Οι επιχορηγήσεις κόπηκαν το 2008 εξαιτίας οικονομικής κρίσης όπως μας είπε η κα Κακαλιάγκου από πλευράς Υπουργείου Πολιτικής Προστασίας. Η ερώτηση για το αν χρειάζονται ουσιαστικά τόσοι εθελοντές διασώστες στο κράτος, κρίθηκε “θεωρητική” και δεν απαντήθηκε με το θέμα για τους αρμόδιους να ξεκινάει και να επιστρέφει σχεδόν ψυχαναγκαστικά στην “προσφορά”.
Πρόσφατα η Νορβηγική Κυβέρνηση χάρισε στην ΕΟΔ τέσσερα σύγχρονα διασωστικά σκάφη. Πριν από λίγες μέρες στο δυστύχημα στο Άδενδρο, η παρουσία τους ήταν πολυπληθέστατη.
Σήμερα ο αριθμός τους στην Θεσσαλονίκη ανέρχεται στις 35, χωρίς να έχει γίνει πρόσφατη αναθεώρηση των επίσημων καταλόγων, με τους εθελοντές διασώστες να απαρτίζουν συνολικά μία από τις μεγαλύτερες δεξαμενές ανθρώπινου δυναμικού της πόλης.
Δασοπυρόσβεση, εκχιονισμοί, έρευνα για τον εντοπισμό αγνοουμένων, κυβισμένοι εξοπλισμοί σε ετοιμότητα, σχεδιασμός για την διαχείριση κρίσεων, πιστοποίηση στις πρώτες βοήθειες, διοργάνωση σεμιναρίων, δώρα από ξένες Κυβερνήσεις, αποστολές στο Αφγανιστάν, την Σερβία και την Ινδονησία. Οι εθελοντικές ομάδες διάσωσης της Θεσσαλονίκης δείχνουν σε πρώτη φάση πως μπορούν να επιδείξουν ένα οργανωμένο πλάνο, πριν καν αυτό χρειαστεί.
Η ΕΔΟΜΑΚ (Εθελοντική Διασωστική Ομάδα Αντιμετώπισης Καταστροφών) συστάθηκε το 1996 και εισέρχεται στο μητρώο το 2001 κάτω από την ομπρέλα της Γεν. Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας. Βασικό της πεδίο δράσης τα δάση και η παρουσία της σε μεγάλες καταστροφές όπως αυτή του σεισμού στην Αθήνα το 1999. Για να εισέρθει κάποιος στην ομάδα χρειάζεται καλή διάθεση και όρεξη. Την εκπαίδευση την αναλαμβάνουν οι ίδιοι, ως ένα σημείο τα βασικά και κατόπιν ανάλογα με την εξειδίκευση που επιθυμεί ο καθένας, τον καθοδηγούν στην πιστοποίηση είτε του ΕΚΑΒ είτε άλλου φορέα. Κάθε καλοκαίρι είναι ταγμένοι εξολοκλήρου στην υπηρεσία της πυροσβεστικής.
Ο κος Βαϊρλής, από τα ιδρυτικά μέλη της ομάδας, εξηγεί σχετικά πως τα δύο πυροσβεστικά οχήματα της ΕΔΟΜΑΚ κατέληξαν σε αυτήν μετά από την συνένωσή του Δήμου Νεάπολης-Συκεών, οι οποίοι είχαν λάβει ένα από τα οχήματα αντίστοιχα.
Ο εξοπλισμός για τις ομάδες διάσωσης είναι το παν. Το 2008 έλαβαν και οι τελευταίες εθελοντικές ομάδες τα 3.000 ευρώ που τους αναλογούσαν. Έκτοτε τα κονδύλια και οι επιχορηγήσεις κόπηκαν με τις ομάδες να καλύπτουν οι ίδιες τα έξοδά τους είτε από την τσέπη τους είτε από μικροχορηγίες και δωρεές ιδιωτών.
Στο μητρώο της ΕΔΟΜΑΚ είναι εγγεγραμμένοι περίπου 300 εθελοντές από τους οποίους περίπου 80-100 είναι ενεργοί.
Η ΕΕΔ (Ελληνική Ένωση Έρευνας και Διάσωσης) έχει περίπου 40 ενεργά μέλη. Συστάθηκε το 1999, λαμβάνει το καταστατικό της το 2001. Έχει έδρα της την Θεσσαλονίκη παρά το γεγονός πως μεταγενέστερα έχουν υπάρξει παραρτήματα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Πεδίο της η έρευνα σε αστικό και μη αστικό περιβάλλον. Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της ομάδας ως πεδίο δράσης είναι και η ανεύρεση αγνοουμένων.
Ο κος Πορτσέλης εξηγεί πως παρά το γεγονός πως σε αρκετές περιπτώσεις οι πολίτες απευθύνονται απευθείας στην ομάδα για την ανεύρεση κάποιου δικού τους προσώπου ή για οποιοδήποτε περιστατικό, η ομάδα είναι υποχρεωμένη να ενημερώσει πρωτίστως τις αρμόδιες αρχές.
Δεν υπάρχει τυπικά το δικαίωμα αυτόνομης δράσης από πλευράς των ομάδων αλλά υπάρχει η μόνιμη αξιοποίησή τους. Το πρωτόκολλο είναι αυστηρό. Είναι υποχρεωμένες να δίνουν άμεση αναφορά στις επίσημες αρχές ακόμα και όταν βρίσκονται μπροστά σε περιστατικό. Το αποτέλεσμα είναι ίδιο πρακτικά γιατί στο τέλος επεμβαίνουν.
Οι ασύρματοι των εθελοντών και το διαρκές τους πρόγραμμα –οι περισσότερες ομάδες δεν λειτουργούν εποχιακά αλλά με πρόγραμμα καθ’όλη την διάρκεια του έτους- τους καθιστούν συνήθως πανταχού παρόντες στην εκδήλωση συμβάντων.
Άλλωστε όπως μας εξηγούν, τόσο η αστυνομία όσο και η πυροσβεστική, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης κάνουν άμεσα κάλεσμα στις εθελοντικές ομάδες διάσωσης, οργανώνοντάς ‘τες και τοποθετώντας ‘τες στο πεδίο δράσης.
Η εκπαίδευση των εθελοντών είναι βασικό κομμάτι για όλες όπως και για την ΕΕΔ. Τα επίδοξα μέλη της περνάνε την διαδικασία της εκπαίδευσης μέσα από την «Σχολή Εκπαίδευσης» που έχουν οργανώσει στους κόλπους της ομάδας. Οι εθελοντές λαμβάνουν τις βασικές αρχές της εκπαίδευσης σε όλο το υγρό στοιχείο, τις πρώτες βοήθειες κλπ.
Ο έλεγχος της κατάρτισης και της απόδοσης τόσο των πρακτικών που ακολουθεί η κάθε ομάδα στο εσωτερικό της αλλά και στις επιχειρήσεις της όσο και η ετοιμότητα των εθελοντών της και η ικανότητά τους, είναι στοιχεία τα οποία πριν από μερικά χρόνια δεν λάμβαναν κανένα έλεγχο από κάποια ανώτερη αρχή.
Η εικόνα αυτή άλλαξε τα τελευταία χρόνια. Άρχισε να ζητάται εμφανέστερα από τις ομάδες η καταγραφή της εκπαίδευσης των μελών τους αλλά και να γίνονται λεπτομερέστερες οι αναφορές στην πυροσβεστική υπηρεσία και τις αρμόδιες αρχές.
Η κα Κακαλιάγκου, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Διεθνών Σχέσεων Εθελοντισμού και Εκπαίδευσης του Υπουργείου Πολιτικής Προστασίας, μας είπε πως “δεν υπάρχει αξιολόγηση αυτή τη στιγμή” καθώς το καινούριο θεσμικό πλαίσιο του νόμου 42/49 (2014) δεν έχει τεθεί σε πλήρη εφαρμογή. Δεν υπάρχει εργαλείο αξιολόγησης αυτή την στιγμή για τις ομάδες που υπάγονται στο μητρώο του Υπουργείου.
Αυτό που υπάρχει σύμφωνα με τα όσα εξήγησε είναι μια μορφή ελέγχου μέσω των κατά τόπους Γραφεία Περιφερειών αλλά και μία διάδραση μέσω σχολίων ή τυχόν καταγγελιών.
Σε όλες τις περιπτώσεις τα ιδρυτικά μέλη των ομάδων συμφώνησαν μεταξύ τους χωρίς να το γνωρίζουν πως ως νέος εθελοντής μπορεί να εισέλθει ο καθένας στις εκάστοτε ομάδες, χωρίς καμία προϋπόθεση, ανταποκρινόμενος μόνο σε ένα χαρακτηριστικό: την όρεξη.
Όρεξη είχε σίγουρα και η πρώτη παρέα της ΕΟΔ (Ελληνική Ομάδα Διάσωσης). Πίσω στις πρώιμες αρχές των ‘80s η ΕΟΔ συστάθηκε άτυπα από μία παρέα στην Θεσσαλονίκη που είχε την όρεξη να κάνει «κάτι για όλους» στον ελεύθερό της χρόνο. Τυπικά ξεκινούν με καταστατικό το 1991 και σήμερα αποτελούν ίσως την πιο γνωστή ομάδα διάσωσης. Το πεδίο δράσης της έχει τρεις διαφορετικούς χαρακτήρες επιχείρησης: επεμβατικού χαρακτήρα, ανθρωπιστικού και αναπτυξιακού.
Μεγάλη σημασία δίνουν στην εξωστρέφεια και δεν είναι τυχαίο που πρόσφατα το Υπουργείο Εξωτερικών της Νορβηγίας δώρισε στην ΕΟΔ, τέσσερα σύγχρονα διασωστικά σκάφη.
Ο κος Ζαφείρης Τρόμπακας, ένας από τους ιδρυτές της ομάδας, εξηγεί πόση σημασία έχει η παρουσία της ομάδας σε όλα τα μεγάλα συνέδρια και τις διοργανώσεις τέτοιου περιεχομένου σε εσωτερικό και εξωτερικό. Η ΕΟΔ μετράει 32 παραρτήματα σε όλη την Ελλάδα αυτή την στιγμή και περισσότερους από 2.500 εθελοντές.
Εκπαιδεύει η ίδια τους εθελοντές της σε βασικές γνώσεις διάσωσης, ενώ υπάρχει η δυνατότητα να ειδικευθεί κάποιος αν θέλει μέσω πιστοποίησης. Διοργανώνει συνεχώς σεμινάρια και δράσεις ενώ από το 2008 και μετά βασίζεται και η ίδια της αποκλειστικά στους χορηγούς και στις δωρεές ιδιωτών.
Η παρουσία της σε αποστολές του εξωτερικού είναι εντυπωσιακή. Στο Αυγανιστάν όπου η ομάδα παρέμεινε 4 μήνες χτίζοντας ένα σχολείο, στην Σερβία, στην Ινδονησία αλλά και στο εσωτερικό της χώρας, στο σεισμό της Αθήνας, στην πυρκαγιά της Χαλκιδικής κλπ.
Συνήθως δρα σε περιαστικό περιβάλλον αλλά έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου ο εξοπλισμός της ΕΟΔ κρίθηκε απαραίτητος και εντός αστικού ιστού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το 1993 όταν η ΕΟΔ κλήθηκε από το ΕΚΑΒ να κατευθυνθεί στην Σταυρούπολη για να βοηθήσει στην μετακίνηση υπέρβαρου ατόμου που είχε άμεση ανάγκη βοήθειας.
Μυστικό και καινοτομία του τρόπου δράσης της είναι ο εναρμονισμός με τα διεθνή πρότυπα, η διαρκής επιμόρφωση και η μεγάλη δεξαμενή ανθρώπινου δυναμικού που κατάφερε να αποκτήσει όλα αυτά τα χρόνια.
«Αυτή την στιγμή αν συμβεί κάτι μπορούν να οργανωθούν και να επιχειρήσουν άμεσα μόνο από την ΕΟΔ χιλιάδες άτομα. Εκτός αυτού σε μία μαζική καταστροφή είμαστε πανέτοιμοι να επέμβουμε γιατί ο εξοπλισμός μας είναι έτοιμος κυβισμένος για άμεση αεροπορική μεταφορά…».
Η ΕΟΔ όμως είναι και η μόνη ομάδα διάσωσης που δεν στέκεται κάτω από την ομπρέλα της Ομοσπονδίας Ομάδων Διάσωσης. Οι απόψεις διίστανται για την απουσία της μεγαλύτερης ίσως διασωστικής ομάδας από την αρμόδια Ομοσπονδία της. Οι εμπλεκόμενοι κάνουν λόγο από διάφορες πλευρές για αντίθετες ιδεολογίες, χωρίς όμως βασική –τουλάχιστον κατανοητή- διαφοροποίηση στις αρχές των ομάδων διάσωσης.
Η Ομοσπονδία ιδρύεται το 2012 με έδρα την Θεσσαλονίκη με στόχο την κοινή εκπαίδευση, κοινές ασκήσεις, την πιο συντονισμένη συνεργασία μεταξύ των φορέων κλπ.
Ο κος Νάκος, μέλος τόσο της ΕΟΠΠ (Ελλ. Ομοσπονδία Εθελοντικών Οργανώσεων Πολ. Προστασίας) όσο και της Εθελοντικής Ομάδα Φιλύρου Δήμου Χορτιάτη-Πυλαίας, λέει πως σήμερα στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν 35 περίπου εθελοντικές ομάδες διάσωσης από τις οποίες είναι σίγουρα ενεργές οι 20. Ήδη αρκετές για να υπάρχει η ανάγκη συντονισμού και συνεργασίας τους καθώς σε κάποιες από αυτές τα πεδία επιχείρησής τους είναι κοινά.
Η Εθελοντική Ομάδα Φιλύρου υπάγεται από το 2001 στο μητρώο του Υπουργείου, κάθε χρόνο συμμετέχει στο σχεδιασμό της Γενικής Προστασίας του Πολίτη. Έχει 20 ενεργά μέλη και πεδίο δράσης της από την δασοπυρόσβεση μέχρι τον εκχιονισμό. Στην κατοχή της βρίσκονται δύο πυροσβεστικά οχήματα ενώ έχει συμμετάσχει με το δυναμικό της στην κατάσβεση της πυρκαγιάς σε Χαλκιδική και Άσυρο.
Ούτε σε περιαστικό ούτε σε ευρέως αστικό αλλά συγκεκριμένα στο εσωτερικό του ΑΠΘ επιχειρεί η ΟΔΑΚ. Η Ομάδα Διαχείρισης και Αντιμετώπισης Καταστροφών ΑΠΘ δεν συγκαταλέγεται στις ΜΚΟ και δεν είναι επίσημο μέλος στο μητρώο της Πολιτικής Προστασίας γιατί δεν υπάρχει ανάλογη πρόβλεψη γραφειοκρατικά αλλά η ομάδα βρίσκει υπόσταση κάτω από την ομπρέλα του Γραφείου Πολιτικής Προστασίας του ΑΠΘ.
Ιδρύθηκε το 2009 ακριβώς μετά το 1ο ΠΡΟΤΕΚΤΑ. Το καταστατικό υπογράφηκε και εγκρίθηκε από την Σύγκλητο ένα χρόνο μετά το 2010 έχοντας στις τάξεις τις τριάντα μέλη ενώ σήμερα τα ενεργά μέλη είναι περίπου στα 15. Επειδή η νομοθεσία δεν προβλέπει την ύπαρξη εθελοντικών ομάδων στα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, εντάσσεται στο Γραφείο Πολιτικής Προστασίας του πανεπιστημίου.
Χρησιμοποιώντας ουσιαστικά το ΑΦΜ του ΑΠΘ, φοιτητές και διοικητικοί υπάλληλοι απαρτίζουν ουσιαστικά την μόνη ομάδα του πανεπιστημίου που αυτή την στιγμή έχει πλάνο για ένα πιθανό σχέδιο εκκένωσης ή καταστροφών μέσα στην πανεπιστημιακή κοινότητα.
Βασικό πρόσωπο της ομάδας ο κος Μαντζαρίδης ο οποίος ως one man show δεν παραδίδεται του οράματός του και επιμένει πως ιδανικά πρέπει όλα τα Πανεπιστήμια να συνεργαστούν αναπτύσσοντας ένα δίκτυο αντίστοιχων ομάδων με το ΑΠΘ στο εσωτερικό τους.
Μας εξηγεί πως η ομάδα συνεργάζεται με την πυροσβεστική, λαμβάνει μέρος σε σεμινάρια, διοργανώνει δράσεις, πραγματοποιεί και συμμετέχει σε ασκήσεις και αξιοποιεί εκπαιδευτικά το δυναμικό των διάφορων ειδικοτήτων του Πανεπιστημίου.
Το έργο τους περιορίζεται τυπικά στους χώρους του Πανεπιστημίου εκτός ειδικών περιστάσεων όπως ο Μαραθώνιος Μέγας Αλέξανδρος και ο νυχτερινός ημιμαραθώνιος στους οποίους η ΟΔΑΚ καλείται να καλύψει διάφορες δράσεις. Βασική της εκπαίδευση η πυρόσβεση και οι πρώτες βοήθειες καθώς αναλαμβάνει πλήρως την διαχείριση της ασφάλειας στην φοιτητική κατασκήνωση στο Ποσείδι.
Τα λειτουργικά έξοδα της ομάδας εν απουσία άλλων πόρων καλύπτονται από το Πανεπιστήμιο ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως έχουν στην διάθεσή τους έναν απόλυτα σύγχρονο προσομοιωτή στον οποίο εκπαιδεύονται σε μία τεράστια γκάμα από διάφορα είδη φωτιάς, έχοντας την δυνατότητα να κάνουν σωστή χρήση των πυροσβεστήρων, του νερού κλπ. Ένα εργαλείο που διατέθηκε από τον εκλιπόντα πρύτανη Αντωνόπουλο και αποτελεί μέρος της εκπαίδευσης ακόμα και της ίδιας της πυροσβεστικής υπηρεσίας.
Το ΑΠΘ έχει μόλις ένα άτομο στο Γραφείο Πολιτικής Προστασίας υπεύθυνο για την οργάνωση 80 κτιρίων και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Από τις ασκήσεις σεισμού μέχρι αυτές τις εκκένωσης.
Ο κος Μαντζαρίδης είναι ταυτόχρονα και υπάλληλος στην μηχανοργάνωση και υποστηρίζει πως η ύπαρξη της ΟΔΑΚ είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Έχοντας πιέσει ο ίδιος όσο μπορεί και έχοντας κάνει διάφορες κινήσεις ελπίζει πως σύντομα η νομική επιτροπή του Πανεπιστημίου θα μπορέσει να κάνει την υπέρβαση και να στηρίξει τον γραφειοκρατικό αγώνα της ομάδας.
Μέλος της ΟΔΑΚ μπορεί να γίνει ο οποιοσδήποτε αρκεί να είναι εν ενεργεία φοιτητής ή απόφοιτος του ΑΠΘ. Δεν απαιτείται κάποια οικονομική συνδρομή και η ανάγκη στήριξης της ομάδας είναι μεγάλη.
«Ο Άγιος Δημήτριος δεν είναι σύμβολο του Πανεπιστημίου. Πρέπει να είναι λογικά και προστάτης κυριολεκτικά..» λέει μεταξύ σοβαρού κλείνοντας αναφερόμενος στην έως τώρα «ηρεμία» που βολεύει, υπό αυτές τις οργανωτικές και οικονομικές συγκυρίες, στο ΑΠΘ.
