Μια Πράσινη Γραμμή ανάμεσά τους

Λέξεις-Εικόνες: Παναγιώτης Λογγινίδης

Η Λευκωσία σέρνει στο σώμα της μία μοναδικότητα. Είναι ένα κύτταρο που η μοίρα τράβηξε μία παραμορφωτική γραμμή και το διαίρεσε στα δύο, όπως συμβαίνει με τα δίδυμα. Και βγήκαν δύο αδερφές, εξίσου όμορφες αλλά με μία ομορφιά που ολοκληρώνεται με χρονική καθυστέρηση. Και σας καλώ να κάνετε ένα πείραμα ρεαλιστικό. Πηγαίνετε στην οδό Λήδρας. Σταθείτε στην πράσινη γραμμή που χώρισε την πόλη – κύτταρο. Σηκώστε το ένα πόδι σας και μεταφερθείτε από την άλλη πλευρά. Μετά από 5 δευτερόλεπτα σηκώστε πάλι το πόδι και μεταπηδήστε στην αρχική σας θέση. Θα συμπεράνετε ότι εδώ ο χρόνος ανταγωνίζεται με τον παραλογισμό και ο άνθρωπος κατάφερε να γίνει ο καταλληλότερος υπηρέτης αυτής της πάλης χρόνου και λογικής.

Αν υποθέσουμε λοιπόν ότι η Λευκωσία είναι μία πόλη δίδυμη με τον εαυτό της (εδώ βλέπετε ότι νίκησε ο παραλογισμός) πρέπει να εντοπίσουμε αν όντως αυτές οι δύο αδερφές μοιάζουν. Και ποιος άλλος θα έδινε την απάντηση από έναν Ελληνοκύπριο και μία Τουρκοκύπρια ή μάλλον από δύο Κύπριους που μοιάζουν όπως η Σίφνος με τη Σέριφο ή ακόμα καλύτερα όπως το καλοκαίρι με τις Κυκλάδες. Τα μάτια τους είναι τόσο ίδια που κλείνουν με τον ίδιο ρυθμό δευτερολέπτων για να ξανανοίξουν πιο λαμπερά από πριν. Το σκοτάδι του μίσους έδωσε τη θέση του με μεγάλη ευχαρίστηση στο φως του σφιχταγκαλιάσματος των ίδιων λέξεων. Μιλάνε λοιπόν την ίδια γλώσσα όπως η Πάφος και η Αμμόχωστος, το Τρόοδος και ο Πενταδάκτυλος. Ό,τι και να κάνεις λοιπόν μικρέ ή μεγαλύτερε εθνικιστή, η Κύπρος είναι μία, όπως και οι άνθρωποί της.

Ο Κώστας είναι δάσκαλος. Γέννημα θρέμμα Λευκωσίας. Λάτρης της ιστορίας του νησιού του. Από την εδώ πλευρά, που μοιάζει να ευημερεί αφού ξέπλυνε χρήμα τόσα χρόνια με τις ευλογίες των κυβερνήσεων. Ο Κώστας αυτοπροσδιορίζεται ως Κύπριος και αρνείται τις ταμπέλες που άλλοι φρόντισαν να δώσουν. Μετά από τα χίλια κύματα και τα νέα δεδομένα με την παρουσία των Τούρκων στο νησί, η αντίληψη των Ελληνοκυπρίων για τους Τουρκοκύπριους έχει αλλάξει. Μου λέει «οι Ελληνοκύπριοι αντιλαμβάνονται πλέον ότι οι Τουρκοκύπριοι είναι Κύπριοι». Τον ρωτάω πολλά πράγματα και οι απαντήσεις είναι όπως θα ταίριαζε σε έναν άνθρωπο που η θάλασσα του περιορίζει τη μετακίνηση αλλά όχι τη φαντασία. Η ειλικρίνεια καλύπτει τις λέξεις του όπως τα γυαλιά που φοράει καλύπτουν τα μάτια του.

– Τι δυσκολεύει την ένωση;

-Οι προκαταλήψεις η προπαγάνδα, το εκπαιδευτικό σύστημα και ο συμφεροντολογικός χαρακτήρας των Κυπρίων και από τις δύο πλευρές.

-Ποια είναι η μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο πλευρών;

-Ότι πλέον η άλλη πλευρά είναι πλέον προτεκτοράτο της Τουρκίας και αυτό δύσκολα αλλάζει. Το 2004, οι Τουρκοκύπριοι ήθελαν να τελειώνουν με το ζήτημα της Τουρκίας και είπαν «ναι» στο σχέδιο Ανάν.

-Τι έγινε με τους Ελληνοκύπριους και την επανένωση;

-Το πρόβλημα είναι ότι ο κόσμος δε βλέπει το πρόβλημα και δεν ασχολείται με τα κοινά. Είναι κουρασμένοι και δεν ενδιαφέρονται πλέον. Αυτό που τους ενδιαφέρει πιο πολύ είναι τα άμεσα αποτελέσματα. Δεν τους ενδιαφέρει να φτιάξουν κάτι καλύτερο για τις επόμενες γενιές. Σημαντικά εμπόδιά είναι ψυχολογικά και συναισθηματικά. Η Ελληνοκυπριακή ρητορική (σχολεία, μμε κτλ) φρόντισε να τονίζει τόσα χρόνια τον συναισθηματικό – τραγικό χαρακτήρα του προβλήματος και όχι μια λογική αντιμετώπιση του. Έτσι η πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων κυριαρχείται από μια μονόπλευρη  θεώρηση των πραγμάτων δηλαδή ότι μόνο αυτοί υπέφεραν και η συμφορά προκλήθηκε από τους Τούρκους. Όποιος όμως αγαπά την ιστορία και ερευνά ξέρει ότι η συμφορά ξεκίνησε πολύ πριν το 1974 από το 1955, 1958 και 1963 με την ευθύνη να βαραίνει όλους τους Κύπριους και κυρίως όλους τους ηγέτες.  Άμοιροι ευθυνών δεν μένουν φυσικά οι διανοούμενοι, το εκπαιδευτικό σύστημα και η εκκλησία αφού διαμέσου αυτών των δομών διαδόθηκε ο εθνικισμός που μας έφερε σε αυτό το χάλι.      -Τι κοινό έχετε με τους «άλλους» Κύπριους, τους Τουρκοκύπριους; Φυσικά τα κοινά είναι πολλά. Οι εμπειρίες είναι κοινές, το φαγητό, τα τραγούδια, η καθημερινότητα και η κυπριακή ταυτότητα η κουλτούρα.  

-Τους αγνοουμένους! Σύμφωνα με τη ΔΕΑ (Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων) αυτοί είναι 1995 από τους οποίους οι 1.493 Ελληνοκύπριοι και οι 502 Τουρκοκύπριοι.

-Άρα υπάρχουν αγνοούμενοι και από τις δύο πλευρές; Γιατί τα μέσα στην Ελλάδα δείχνουν τόσα χρόνια εικόνες Ελληνοκυπρίων μαυροφορεμένων γραιών να κρατάνε φωτογραφίες των παιδιών τους. Για την άλλη πλευρά σιωπή.

-Ναι αλλά η προπαγάνδα φρόντισε να το κρύψει. Ακόμα και οι Κύπριοι σοκάρονται όταν ακούν για Τουρκοκύπριους αγνοούμενους. Άλλο κοινό είναι οι εκατέρωθεν σφαγές πριν την εισβολή και τον καιρό της τρομοκρατίας. Από το 1958 άρχισαν να γίνονται αυτά. Αναφέρω χαρακτηριστικά τη σφαγή 84 Τουρκοκυπρίων, μεταξύ αυτών και γυναικόπαιδα, από Ελληνοκύπριους στην Τόχνη το 1974 (εφημερίδα Πολίτης) και τη σφαγή Ελληνοκυπρίων στο τότε τουρκοκυπριακό χωριό Κιόνελι, τη λεγόμενη και σφαγή των Κοντεμενιωτών το 1958.

-Πότε ξεκίνησαν οι συγκρούσεις;

-Από το ’58 ξεκινάν οι συγκρούσεις μεταξύ των κοινοτήτων. Το ’63 και ’64 κλιμακώνονται. Μέχρι το ’74, οι πόλεις συγκρούονταν κεφάλι με κεφάλι. Βεντέτα. Συνήθως και οι δύο πλευρές σκότωναν εύκολους στόχους. Βοσκούς, ανθρώπους που ταξίδευαν και κυρίως ανθρώπους που ήταν υπέρ της συνεργασίας και της συμφιλίωσης.

– Και ο Μακάριος;

-Αναμφίβολα έχει σοβαρές ευθύνες. Ξεκίνησε την προσπάθεια για ένωση με την Ελλάδα και αυτό πυροδότησε την αντίδραση των Τούρκων. Οι Άγγλοι μιλούσαν ήδη για διαίρεση και όταν τα πράγματα δεν προχωρούσαν, άρχισε ο Μακάριος να μιλάει για κυπριακή δημοκρατία. Ήταν αργά. Η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο. Η χούντα και η ΕΟΚΑ Β’ οδήγησαν βέβαια στην κατοχή του  37% του νησιού από τον τουρκικό στρατό.

-Ποιος έφταιξε λοιπόν για την εισβολή;

-Οι θεσμοί εκατέρωθεν. Και οι δύο πλευρές. Κυρίως όμως αποτύχαμε στο ότι τα προσωπικά συμφέροντα και οι προσωπικές φιλοδοξίες ήταν αυτές που καθόριζαν τα γεγονότα, σε συνδυασμό με την έλλειψη απονομής δικαιοσύνης άφησαν ανάξιους και συμφεροντολόγους να μας πάρουν στο λαιμό τους. 

-Τι είναι το σπίτι της συνεργασίας; Τι κάνετε εκεί;

-Το σπίτι της συνεργασίας είναι το παιδί του Ομίλου Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας, μία ΜΚΟ που φιλοξενεί άλλες οργανώσεις και δραστηριότητες με σκοπό τη συνεργασία των ανθρώπων από τις δύο πλευρές και το ξεπέρασμα των διαφορών και της προπαγάνδας που επικρατεί. Είναι προσπάθεια συλλογική που ξεκίνησε από πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών και από τις δύο πλευρές. Μάλιστα βρίσκεται μέσα στην πράσινη γραμμή, ένα βήμα και από τις δύο πλευρές της Λευκωσίας, στην πρώην αρμένικη συνοικία, απέναντι από το Λήδρα Παλάς. Είναι ένας χώρος συνάντησης και διαλόγου, συνδημιουργίας και συνεργασίας.

-Πώς βλέπεις το μέλλον; Είναι πιθανή η επανένωση;

-Τα πράγματα είναι δύσκολα αλλά δεν είναι κάτι ακατόρθωτο. Πρέπει να ξεπεραστούν πολλές προκαταλήψεις αλλά και πρακτικά εμπόδια.   Όλα αυτά τα 40 χρόνια, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Παρόλα αυτά, πρέπει να δουλεύουμε συνέχεια για τη συμφιλίωση και μία ενιαία Κύπρο, με συνεργασία και ειρήνη, χωρίς στρατούς. Φυσικά μια λύση δεν μπορεί να έρθει σε μια μέρα. Πρέπει να καλλιεργηθεί μια τέτοια κουλτούρα συνεργασίας και σεβασμού. Το Σπίτι της Συνεργασίας αποδεικνύει ότι οι πολίτες ξεπέρασαν τους πολιτικούς και ότι αυτό που για τόσα χρόνια και οι δυο επίσημες πλευρές στηρίζουν είναι ένα ψέμα. Το ότι δηλαδή Έλληνες και Τούρκοι δεν μπορούν να ζουν μαζί.  

Η Aydin είναι μία περίπτωση μοναδική. Συγγραφέας, φεμινίστρια όσο λίγες στη γη, ποδηλάτισσα που έχει γυρίσει όλο τον κόσμο με το ποδήλατό της. Το τελευταίο της βιβλίο γραμμένο στο αγγλικά, τιτλοφορείται «Απαγορευμένες ζώνες» και μιλάει για τις γυναίκες που ζουν πάντα πίσω από τοίχους και εμπόδια. Ο λόγος της τρέχει πιο γρήγορα από τη σκέψη μου και από τα αμπελοπούλια της Κύπρου. Μπορεί να σου μιλάει ώρες ολόκληρες για το μίσος των ανθρώπων, για τη θυματοποίηση της μάζας, για τη γυναίκα που πάντα προσπαθεί  να αποδείξει το αυτονόητο, ότι δεν της λείπει τίποτα παραπάνω από την αντρική σκέψη και δεν υπερτερεί σε τίποτα παραπάνω από τη γυναικεία κίνηση. Μου μιλάει για την Κύπρο, την πατρίδα της, σαν να μου μιλάει για το παιδί της ή τη μητέρα της. Μπερδεμένη και αυτή ανάμεσα σε διαχωριστικές γραμμές, κουνάει συνεχώς το χέρι μπροστά στη σκέψη της να διώξει τα σύννεφα που έφερε ο εθνικισμός εκατέρωθεν και έκοψε το νησί με μία μαχαιριά σχεδόν στη μέση του.

Ξεκινάω τα ερωτήματα αντίστροφα. Δείτε τις ομοιότητες.

-Πιστεύεις στην επανένωση του νησιού;

-Είναι λάθος να μιλάμε για εξεύρεση λύσης. Πρέπει να μιλάμε για συμφωνίες. Να δουλεύουμε και να συμφωνούμε για τα επόμενα βήματα. Να αρχίσουμε να μιλάμε με συγκεκριμένα σχέδια Α,Β,Γ. Πρέπει να μιλάμε ρεαλιστικά για συμφωνίες που θα προκύπτουν από κοινές προσεγγίσεις και συλλογική δουλειά και όχι για επιβαλλόμενες λύσεις. Θα πρέπει δηλαδή να δουλέψει η δημοκρατία από τα κάτω, με ανθρώπους ενεργούς στις γειτονιές, στα σχολεία και με πολιτικές που θέτουν οι πολίτες και όχι οι πολιτικοί. Με σχέδια δημοκρατίας (democracy projects).

-Mένεις στην ελληνοκυπριακή πλευρά της Λευκωσίας. Η Λευκωσία είναι δύο πόλεις;

-Η Λευκωσία δεν είναι αυτό που αποκαλούν οι άλλοι, ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή. Είναι μία αλλά πλέον έχει πολλές γλώσσες και πολιτισμούς. Μένουν άνθρωποι από την Ασία και την Ευρώπη. Η Κύπρος αλλάζει. Μας αλλάζει και την αλλάζουμε.

-Ποιος φταίει για τη διχοτόμηση και τα τόσα δεινά που έφερε στις δύο κοινότητες;

-Το λάθος είναι και των δύο πλευρών. Είναι των Κυπρίων. Πρέπει να ξεφύγουν από τη λογική ότι το λάθος ήταν όλων των άλλων εκτός αυτών. Ότι έφταιγαν οι Η.Π.Α., το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελλάδα και η Τουρκία.

-Ο Μακάριος; Έκανε ό,τι έπρεπε;

-Έκανε μάλλον ό,τι μπορούσε για τις περιστάσεις. Πήρε θέση και προσπάθησε να απεμπλέξει την Κύπρο από τους συμμάχους. Αυτό ήταν επικίνδυνο. Ο Ντεκτάς ακολούθησε με τα σχέδια για διαίρεση του νησιού με χάρτη. Ακολούθησε τη γενική τάση των εθνικών ανεξαρτησιών της εποχής, από την Ασία έως την Αφρική. Βέβαια το ίδιο έκανε και ο Μακάριος τόσο με τη λογική της επανένωσης όσο και μετά με το σχέδιο ανεξαρτησίας. Και οι δυο το national statement το ερμήνευσαν από την πλευρά τους. Βέβαια ο Küçük ως πρωθυπουργός συνεργαζόταν με τον Μακάριο αλλά ο Ντεκτάς ήθελε διαμελισμό γιατί έτσι θα έλεγχε το μισό νησί και την αγορά του που θα μαζευόταν από τη μία πλευρά.

-Το Σύνταγμα του ’59;

-Το Σύνταγμα αυτό της Κυπριακής Δημοκρατίας βοηθούσε τη διαίρεση καθώς ήταν βασισμένο στο διαχωρισμό και στη διαφοροποίηση. Είχε εθνικιστικό προσανατολισμό. Χρειαζόσουν άδεια για να παντρευτείς κάποιον από την άλλη κοινότητα και ο άλλος έπρεπε να αλλαξοπιστήσει. Το Σύνταγμα σε οδηγούσε να κατηγοριοποιηθείς και να διαλέξεις πλευρά υποβοηθώντας το μίσος και το ρατσισμό.

-Και η γυναίκα;  Χωράει σε αυτές τις συνθήκες;

-Οι γυναίκες δεν εμπλέκονται. Δεν υπάρχει χώρος για αυτές στο διχοτομημένο νησί. Δούλεψα σε ένα πρόγραμμα στο Λονδίνο με γυναίκες από τις δύο κοινότητες. Εδώ δε μου επιτράπηκε το 1986 και αναγκάστηκα να πάω στο Λονδίνο.

-Και η συγγραφή;

-Γράφω heartstories και όχι histories. Κλειδί των αφηγήσεών μου είναι ο αντιμιλιταρισμός. Στο νησί μας υπάρχουν 6 στρατοί και αυτό κυριαρχείται από στρατιωτικό νόμο. Παντού το μάτι σου βλέπει στρατό.

-Το σπίτι της συνεργασίας τι ρόλο παίζει στην προσέγγιση;

-Το σπίτι τη συνεργασίας δείχνει το δρόμο. Η δύναμη της επαναπροσέγγισης ανήκει στους πολίτες.

*Ο Κώστας και η Aydin πραγματοποιούν ποδηλατικές ξεναγήσεις στο σύνολο της Λευκωσίας τους. Ο Κώστας αφηγείται στους τουρίστες την οθωμανική περίοδο της πόλης γιατί αυτήν ξέρει καλά. Και η Aydin τη Βυζαντινή γιατί αυτή έχει εντυπωθεί στο μυαλό της.