Οι μητέρες της αγκαλιάς

της Γκέλυ Δούμπη

Ξεκίνησα για το Πλαγιάρι ένα πρωί Σαββάτου. Με πυκνή ομίχλη και την ψυχή παγωμένη από τις τρομοκρατικές επιθέσεις που είχαν αιματοκυλήσει το Παρίσι το προηγούμενο βράδυ.

Αναχώρησα τρεις ώρες αργότερα, με διάθεση πολύ πιο ανάλαφρη. Φεύγοντας, μαζί μου πήρα αρκετή αισιοδοξία, ικανή να φωτίσει τη μέρα μου, παρά τις δυσκολίες και μια ζωγραφιά με ένα σωρό χρώματα και μεγάλες κόκκινες καρδιές –δώρο της Μαριάνθης.

Είχα κανονίσει, μέρες νωρίτερα, να συναντηθώ με την Γεύση και την Τάνια –δυο μητέρες στο ΠΑΙΔΙΚΟ ΧΩΡΙΟ SOS στο Πλαγιάρι. Να μιλήσω μαζί τους και ίσως, κουβέντα-στην-κουβέντα, κατόρθωνα να πιάσω το νήμα της αγάπης και να ανακαλύψω τη σπίθα της ψυχής που παρακινεί γυναίκες όπως αυτές να αφοσιώνονται με τρόπο δοτικό σε παιδιά που δεν είναι δικά τους. Να γίνονται οι … «μητέρες» τους.

Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα (Άρθρο 1463 εδ. 1 ΑΚ), “η συγγένεια του προσώπου με τη μητέρα του και τους συγγενείς της συνάγεται από τη γέννηση”. Μητέρα, δηλαδή, είναι αυτή που γεννά.

Μητέρα, επίσης, κατά το νόμο (Άρθρο 1561 ΑΚ), είναι και η θετή μητέρα, αυτή που υιοθετεί.

«Υπάρχουν τα παιδιά της κοιλιάς και τα παιδιά της αγκαλιάς», ήταν η πρώτη κουβέντα της Τάνιας. Για αυτά τα παιδιά της αγκαλιάς μου μίλησαν, λοιπόν, και οι δυο.

Με υποδέχθηκαν φιλόξενα -η κάθε μια στο σπίτι της- με φίλεψαν και με έκαναν, απ’ τις πρώτες κιόλας κουβέντες, να αισθανθώ άνετα.

Σάββατο, λίγο πριν το μεσημέρι. Στις κουζίνες τους το φαγητό έτοιμο, τα σπίτια νοικοκυρεμένα και καθαρά, τα κρεβάτια στρωμένα, τα μεγαλύτερα παιδιά στις διάφορες εξωσχολικές τους δραστηριότητες και τα μικρά να στριφογυρίζουν στα πόδια μας διεκδικώντας λίγη προσοχή. Σάββατο με μυρωδάτο τσάι και χαλαρή κουβέντα.

Μια ανακουφιστική αίσθηση κανονικότητας.

Εγώ ρωτούσα αμήχανα και αυτές μου απαντούσαν με άνεση και βεβαιότητα. Ακόμα και εκείνες τις ελάχιστες στιγμές που ξέκλεβαν ένα-δυο δευτερόλεπτα για να οργανώσουν τις σκέψεις τους και, κυρίως, τη συναισθηματική τους φόρτιση. Σταχυολογώ από τις κουβέντες μας…

Στο σπίτι της Γεύσης.

Όσην ώρα μείναμε μαζί, η Γεύση μιλούσε με τη γλυκιά ένταση της συγκίνησης. Άνοιξε την ψυχή της. Κάθε τόσο έψαχνε με το μάτι της τον τρίχρονο Γιώργο που μπαινόβγαινε στο σαλόνι ενώ στη βεράντα ζωγράφιζε με χρωματιστούς μαρκαδόρους η Μαριάνθη, η… «εικαστικός» της οικογένειας.

Τι περιεχόμενο δίνεις στο ρόλο της μητέρας, ρώτησα τη Γεύση ξεκινώντας την κουβέντα μου μαζί της;

«Είναι ένας πολύ σπουδαίος ρόλος. Με τα βιολογικά μας παιδιά η αγάπη είναι δεδομένη. Η δική μας και η δική τους. Εδώ, όμως πρέπει κάθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε στιγμή, να παλεύεις για να κερδίσεις την αγάπη αυτών των παιδιών. Δεν είναι εύκολο να σου το εξηγήσω με λόγια; Ξεκινάς κάτι ως δουλειά αλλά στην πορεία δίνεις και παίρνεις τόσα πράγματα! Εναλλάσσονται τόσο διαφορετικά συναισθήματα στην καθημερινότητα…».

Η Γεύση προσπαθούσε να μου δώσει να καταλάβω αλλά οι λέξεις δεν της αρκούσαν. Το έβλεπα όμως στη λάμψη των ματιών της αυτό που ήθελε να μου πει και στις αμήχανες κινήσεις των χεριών της. «Ανακαλύπτεις τον εαυτό σου μέσα από αυτόν το ρόλο. Πτυχές του που δεν γνώριζες.»

Ανακάλυψες, δηλαδή, πράγματα που δεν τα είχες ζήσει καθώς μεγάλωνες το δικό σου το παιδί;

«Ναι, βέβαια. Εδώ έχεις να κάνεις με πολλά παιδιά –διαφορετικά μεταξύ τους. Παιδιά που εσύ πρέπει να τα φέρεις κοντά. Να τα ενώσεις με τον τρόπο σου για να νοιώσουν σαν αδέρφια. Υπάρχουν κανόνες, εντάσεις, θυμός, συναισθήματα που βρίσκονται βαθειά μέσα τους και κάποιες στιγμές τα εκτονώνουν. Εσύ πρέπει να ισορροπήσεις τις καταστάσεις και το σύστημα να λειτουργήσει ως οικογένεια. Κάθε παιδί το βαραίνει μια δύσκολη ιστορία. Οφείλω να προστατεύσω το συναίσθημά του και να φροντίζω συνεχώς να μην πονέσει, να μην πληγωθεί. Κάθε κίνηση, κάθε κουβέντα που θα πω πρέπει να είναι πάρα πολύ προσεχτική. Δεν κάνει να χαρακωθεί κι άλλο η ψυχή τους. Είναι πολύ δύσκολο αυτό αλλά είναι και μια μεγάλη πρόκληση. Στο τέλος, εκφράζεσαι και αντιδράς πάντα με βάση το ένστικτο. Σπουδαίο πράγμα το ένστικτο»

Γιατί επέλεξες να κάνεις αυτήν τη δουλειά και όχι κάποια άλλη; Ποιο ήταν το κίνητρο;

«Στην αρχή ξεκίνησα δοκιμαστικά αλλά στην πορεία αντιλήφθηκα ότι είναι ο ίδιος μου ο εαυτός που δοκιμάζεται: η υπομονή μου, οι αντοχές μου, η επιμονή μου…»

Έκανε μια παύση, σκέφτηκε λίγο και συνέχισε: «Κίνητρο είναι ακόμα και οι τσακωμοί και οι φωνές και οι ώρες της ηρεμίας. Είναι μεγάλη δύναμη τα συναισθήματα! Εκεί που είσαι απογοητευμένη σου λεν ένα αστείο, πετούν μια ατάκα, η κάνουν μια χειρονομία και, όχι μόνο πεθαίνεις στα γέλια, αλλά πλημμυρίζεις από αγάπη. Κι αυτό κερδίζεται μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα.»

Για τα παιδιά τι εκπροσωπείς, Γεύση;

«Για τα παιδιά είμαι το πρόσωπο εμπιστοσύνης», μου εξήγησε. «Παλεύουν να με διεκδικήσουν με τον τρόπο τους αλλά εγώ οφείλω να τους δείχνω ότι η αγάπη μοιράζεται. Τα πάντα μοιράζονται στη ζωή. Είμαι το πρόσωπο στο οποίο θέλουν να στηριχτούν, να ακουμπήσουν -με όλες τις αμφιβολίες και όλους τους φόβους. Αυτό είναι κάτι που δεν το είχαν στην προηγούμενη ζωή τους.»

Την εξέλιξή τους, την πρόοδο τη βλέπεις;

Πολύ ξεκάθαρα! Έρχονται μαγκωμένα και φοβισμένα. Στην αρχή δεν εκδηλώνονται πολύ εύκολα. Σιγά-σιγά ανοίγονται και ξεκλειδώνουν την ψυχή τους. Και αρχίζουν να στηρίζονται σε μένα. Είναι, όμως, παιδιά που φοβούνται την εγκατάλειψη και γι αυτό συνέχεια με δοκιμάζουν, διεκδικούν την αγάπη και την προσοχή μου.»

Το ηλικιακό εύρος στην οικογένεια της Γεύσης έχει σίγουρα τις δυσκολίες του: Στα ένδεκα το μεγαλύτερο κορίτσι και τριών χρονών ο μικρός Γιώργος. Τα ζόρια της προ-εφηβείας πρέπει να συνυπάρξουν με τις ανάγκες ενός μικρού, υπερκινητικού παιδιού που θέλει να παίζει και αποζητάει την προσοχή. «Σκέψου ότι πρέπει να φροντίζεις ένα μικρό παιδί, να τρέχεις από πίσω του, να του αλλάζεις πάνες ενώ συγχρόνως το μεγάλο κορίτσι αδιαθετεί, οι ορμόνες του επηρεάζουν τη συμπεριφορά του και ο χαρακτήρας του αλλάζει.»

Σκέφτεσαι ποτέ να τα παρατήσεις;

«Δεν θα μπορούσα ποτέ να εγκαταλείψω αυτό που κάνω, να εγκαταλείψω αυτά τα παιδιά. Όποια ευκαιρία και αν μου δίνονταν.

Κι όταν τα παιδιά φύγουν, Γεύση;

«Θα ήθελα να παίρνουν την πρωτοβουλία και να έρχονται σε επαφή μαζί μου. Να με παίρνουν ένα τηλέφωνο και να με προσκαλούν για έναν καφέ ή να έρχονται στο σπίτι. Αυτή, άλλωστε, είναι και ανταμοιβή μας, η επιβράβευση όλων αυτών που κάνουμε.».

Ποια είναι η πιο μεγάλη χαρά που μπορεί να πάρεις σε μια μέρα;

«Η ομόνοια τους, η αρμονική τους συνύπαρξη. Να τα βλέπω να παίζουν ήρεμα και αγαπημένα όλα μαζί –σαν αδέρφια.»

Και η μεγαλύτερη πίκρα, η μεγαλύτερη δυσκολία;

«Τα παιδιά έχουν επιβαρυντικά βιώματα και αυτά, κάποιες φορές, εκτονώνονται με άσχημο τρόπο. Έχουν δυσάρεστες εμπειρίες και γίνονται επιθετικά –ακόμα και με μένα. Μου προσάπτουν ευθύνες γιατί αυτά είναι τα βιώματά τους. Έχουν θυμούς και ξεσπάσματα. Εγώ, όμως, πρέπει να φροντίζω ώστε οι κραδασμοί να απορροφούνται. Κάποιες τέτοιες στιγμές πικραίνομαι. Όμως λέω αυτό που οφείλω να πω και δεν προσποιούμαι ότι δεν καταλαβαίνω. Το απαιτεί ο ρόλος μου. Η διαχείριση μιας τέτοιας κατάστασης είναι συνήθως δύσκολη. Αλλά έτσι δίνεις παραδείγματα και στα άλλα παιδιά.»

Για την Γεύση, «η καθημερινότητα είναι ένα είδος εκπαίδευσης για τη ζωή. Μια άσκηση για το πώς τα παιδιά θα πρέπει να διαχειρίζονται τη συμπεριφορά, τις σχέσεις και την ανεξαρτησία τους όταν θα φύγουν πλέον από το ΧΩΡΙΟ. Πρέπει να μπορούν να σταθούν στα πόδια τους.»

Υπάρχουν φορές που κλαις, Γεύση;

«Βέβαια. Με έχουν κάνει τα παιδιά να κλάψω. Κάποιες φορές πικραίνομαι, λυγίζω και κλαίω. Όμως κλαίω πολύ συχνά κι από συγκίνηση. Να, τις προάλλες έκλαιγα όταν τα έβλεπα στην παρέλαση. Ακόμα και με αυτό κλαίω.»

Με την κουβέντα, πήγαμε ένα βήμα παραπέρα: «Ένα πράγμα με το οποίο συγκινούμαι, κάτι που μου αρέσει πάρα πολύ, είναι όταν μιλούν για τους δικούς τους. Παρ’ όλο ότι έχουν υποστεί λεκτική ή και σωματική βία, παρ’ όλο ότι αισθάνθηκαν να τα παραμελούν, αναφέρονται με αγάπη στους δικούς τους και έχουν πάντα την προσδοκία να γυρίσουν σε αυτούς. Είναι πολύ συγκινητικό αυτό. Βέβαια, όση φροντίδα και αγάπη κι αν πάρουν, κατά βάθος έχουν ένα «γιατί;» που τα βασανίζει. Κι όταν ρωτούν «πού είναι η μαμά μου;» πρέπει να απαντήσεις με ειλικρίνεια. Δεν επιτρέπεται να ζουν σε ένα παραμύθι τα παιδιά. Είναι πολύ πληγωμένα για να τα κοροϊδεύεις. Είναι παιδιά που μεγαλώνουν πριν την ώρα τους.»

Η Γεύση είναι μια νέα γυναίκα και έχει μια βιολογική κόρη – μεγάλη και ανεξάρτητη πια. Στο σπίτι τα παιδιά της είναι πέντε: τρία αγόρια και δυο κορίτσια. «Η κόρη μου με επικροτεί και με ενθαρρύνει. Και τα παιδιά ενθουσιάζονται όταν έρχονται οι δικοί μου άνθρωποι εδώ. Τα αδέρφια μου, η μητέρα μου, οι φίλες μου… Τους δίνει χαρά και δύναμη να βλέπουν πώς λειτουργεί μια οικογένεια και να γίνονται μέρος αυτού του πλέγματος των σχέσεων και τα ίδια. Πέρσι τα Χριστούγεννα, για παράδειγμα, μαζευτήκαμε εδώ δώδεκα άνθρωποι για να γιορτάσουμε.! Ε, δεν περνάει μέρα που να μην με ρωτήσουν πότε θα έρθουν ξανά, αν θα κάνουμε Χριστούγεννα μαζί και αν θα γιορτάσουμε όλοι μαζί φέτος και την Πρωτοχρονιά!»

Σκέφτηκε λίγο και συνέχισε: «Είχα μια πολύ καλή παιδική ηλικία. Ήμουν τυχερή. Πέρασα όμορφα -με πολλά αδέρφια και με μεγάλη αγάπη. Αυτήν την εμπειρία προσπαθώ να μοιραστώ με τα παιδιά.»

Και κλείνοντας…

«Μητέρα» στο ΠΑΙΔΙΚΟ ΧΩΡΙΟ SOS – νοιώθω περήφανη για αυτόν τον τίτλο. Όπως περήφανη νοιώθω και για το βιολογικό μου παιδί που με στηρίζει αν και του λείπω.»

Στο σπίτι της Τάνιας

Η τετράχρονη Πηνελόπη με υποδέχτηκε στην πόρτα του σπιτιού, με πήρε κατ’ ευθείαν απ’ το χέρι και με ξενάγησε σε όλα τα δωμάτια του σπιτιού. Μου έδειξε, όλο χαρά, το κρεβάτι της και ύστερα κούρνιασε στην αγκαλιά της Τάνιας. Ξεκινήσαμε να μιλάμε πίνοντας μυρωδάτο τσάι με κανέλα και γαρύφαλλο.

Η Τάνια είναι μια πολύ νέα γυναίκα. Έγινε μητέρα μικρή, στα 17, έχει ένα δικό της παλληκάρι που της συμπαραστέκεται στη επιλογή αυτή, δούλεψε στη ζωή της, βγήκε στη σύνταξη και τώρα μοιράζεται την αγάπη με μια καινούρια τετραμελή οικογένεια -με τρία αγόρια και ένα μικρό κοριτσάκι. Μια οικογένεια που, με διάφορες αφορμές και ευκαιρίες, συνυπάρχει με το βιολογικό της παιδί σε συνθήκες χαράς και αμοιβαίας αγάπης.

Τι σε παρακίνησε να κάνεις αυτήν τη δουλειά, Τάνια, ρώτησα για να αρχίσουμε την κουβέντα.

«Ήθελα να κάνω κάτι δημιουργικό –αυτό ήταν το έναυσμα. Είμαι άνθρωπος της προσφοράς και θεώρησα ότι αυτή ήταν μια πρόκληση για μένα. Τελικά ξαναζώ τη μητρότητα γιατί τότε ήμουν πολύ μικρή. Ζω αυτά που, στην ουσία, καταλαβαίνω ότι δεν μπόρεσα να ζήσω στην ώρα τους. Και ίσως καλύπτω δικά μου κενά.»

Τι είσαι για τα παιδιά;

«Είμαι δίπλα τους στον πυρετό τους, τα βοηθάω με τα μαθήματα, τα αγκαλιάζω και τα παρηγορώ, είμαι εκεί με αγάπη, όποτε με χρειαστούν. Είμαι το πρόσωπο αναφοράς… Σκέψου, όταν αυτό το κοριτσάκι το έχω από 2,5 χρονών και με φωνάζει «μαμάκα»…», λέει με απίστευτη τρυφερότητα για την Πηνελόπη Η Τάνια άφησε την πρόταση να αιωρείται. Δεν υπήρχε, άλλωστε, λέξη που θα πρόσθετε κάτι περισσότερο. Υπήρχε, όμως, μια ουσιαστική επισήμανση: «Αλίμονο αν μπερδέψεις τους ρόλους! Όσα συναισθήματα κι αν αναπτύσσονται, δεν πρέπει να ξεχνάς ότι εσύ είσαι ένα υποκατάστατο. Ότι αυτός είναι ένας ρόλος.»

Και πρόσωπο αναφοράς σημαίνει τι;

«Είμαι δίπλα σου -αυτό σημαίνει. Είμαι εκεί για σένα. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται. Δεν μπορείς να τα ξεγελάσεις. Αντιλαμβάνονται ότι αυτό που κάνεις το κάνεις με αγάπη –όχι επαγγελματικά.»

Αντιλαμβάνονται, όμως, ότι δεν είσαι ο φυσικός γονιός τους, έτσι δεν είναι;

«Ναι. Έχουν σχέση και με τους φυσικούς γονείς, αλλά εγώ είμαι η «μαμά Τάνια». Δεν υπάρχει σχέση ανταγωνιστική ανάμεσα στις δυο μαμάδες.»

Καθώς κουβεντιάζαμε, σταμάτησε για λίγο, σκέφτηκε και ύστερα, λες και ήθελε να με βοηθήσει να κατανοήσω καλύτερα όσα μου περιέγραφε, είπε: «Ξέρεις, ο Νικόλας ήρθε πριν δυο μέρες στο σπίτι. Τον γνωρίζω από την εποχή που ήμουν «θεία» στο σπίτι στο οποίο έμενε τότε. Τώρα, με διάφορες δυσκολίες και προβλήματα, προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στη νέα συνθήκη. Ο Νικόλας είναι μαθημένος σε άλλο περιβάλλον, σε άλλο πλαίσιο, σε άλλους ρυθμούς. Με υπομονή θα τα καταφέρουμε στο τέλος. Θα στηριχτεί επάνω μου.» Το είπε και τα μάτια της έλαμπαν από βεβαιότητα.

Ποιες είναι οι χαρούμενες στιγμές σου;

«Στη διάρκεια της ημέρας υπάρχουν χαρούμενες αλλά και δύσκολες στιγμές. Τα φιλιά, τα ευχαριστώ είναι χαρές. Έντονα συναισθήματα παίρνω κυρίως από τα μικρότερα παιδιά. Όταν, για παράδειγμα, πρόκειται να φύγω με ρεπό μου το δείχνουν πόσο στεναχωριούνται. Με τον τρόπο του το καθένα. Και όταν επιστρέφω αισθάνομαι τον ενθουσιασμό τους. Είναι μεγάλη χαρά για μένα αυτές οι εκδηλώσεις αγάπης.»

Έχετε συγκρούσεις, στιγμές έντασης;

«Φυσικά, όπως σε κάθε οικογένεια. Μεταξύ τους δεν θα έλεγα ότι έχουν κόντρες ή ανταγωνισμούς. Το κάθε παιδί έχει τις ιδιαιτερότητές του. Στη συμπεριφορά, στις εκδηλώσεις, στον τρόπο που μελετάει, στις επιδόσεις στο σχολείο, στα ενδιαφέροντα. Τις συγκρούσεις της καθημερινότητας τις διαχειρίζομαι με τον τρόπο που θα το έκανα και με τα βιολογικά μου παιδιά. Και βέβαια, όταν χρειαστεί θα μπει όριο.»

Έχει διαφορά το όριο σε σχέση με αυτό που θα έβαζες στο δικό σου παιδί;

«Όχι. Τα παιδιά πλάθονται καθώς ζουν την καθημερινότητα μιας φυσικής οικογένειας.»

Όταν φύγουν…

«Θέλω να ξέρουν ότι θα είμαι πάντα ένα πρόσωπο που θα είναι εκεί γι αυτά, για να τα βοηθήσω με όποιον τρόπο μπορώ»,

Και κλείνοντας…

«Η προσδοκία που είχα αναλαμβάνοντας αυτόν το ρόλο έχει δικαιωθεί απολύτως. Ποτέ δεν σκέφτηκα ότι δεν αντέχω. Είμαι περήφανη για το ότι είμαι μια «μητέρα».

Οι «μητέρες της αγκαλιάς» -μια φωτεινή χαραγματιά στο βαρύ τοίχο της σκοτεινής μας καθημερινότητας. Μου άρεσε που τα είπαμε. Χάρηκα πολύ που τις γνώρισα. Μου ζέσταναν την ψυχή.