OCD: Εξηγώντας τον κόσμο των ψυχαναγκαστικών ανθρώπων

Τα κάδρα στο σπίτι σου είναι ίσια; Και αν δεν είναι έχεις την τάση να τα ισιώνεις; Χρησιμοποιείς μία μπάρα από φιλτράκια γιατί δεν μπορείς να βλέπεις διάσπαρτα ανοιχτές; Λες χαριτολογώντας πως έχεις OCD;Θεωρείς πως είσαι όντως ψυχαναγκαστικό oν;

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD) είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Χαρακτηρίζεται από επίμονες, ανεπιθύμητες σκέψεις (ιδεοληψίες) και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (ψυχαναγκασμοί), που το άτομο νιώθει την ανάγκη να εκτελεί. Οι έρευνες για το OCD έχουν προχωρήσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια, προσφέροντας νέες προσεγγίσεις και κατανοήσεις για την αιτιολογία και τη θεραπεία αυτής της διαταραχής.

Όπως εξηγεί η Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπεύτρια Ειρήνη Σπύρα εξηγεί πως η Ψυχαναγκαστική-Καταναγκαστική Διαταραχή (ΨΚΔ) είναι μια αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες σκέψεις (ψυχαναγκασμοί) και/ή επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (καταναγκασμοί). Η έναρξη και η εξέλιξη της διαταραχής αυτής μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο, αλλά γενικά ακολουθεί τα παρακάτω στάδια:

“Γενετικοί και Βιολογικοί Παράγοντες: Η ΨΚΔ μπορεί να έχει γενετική προδιάθεση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι συγκεκριμένα γονίδια μπορεί να αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης της διαταραχής. Επίσης, ανισορροπίες σε χημικές ουσίες του εγκεφάλου, όπως η σεροτονίνη, παίζουν σημαντικό ρόλο.

Περιβαλλοντικοί Παράγοντες: Τραυματικά γεγονότα ή παρατεταμένο άγχος έχουν συσχετιστεί με την έναρξη της ΨΚΔ σε ορισμένα άτομα.

Γενικευμένο Άγχος: Συχνά, η ΨΚΔ ξεκινά με γενικευμένο άγχος ή άλλες αγχώδεις διαταραχές. Οι ανεπιθύμητες σκέψεις στη συνέχεια μπορούν να γίνουν εμμονικές.”

Αναλύοντας την εξέλιξη της ΨΚΔ η κ. Σπύρα αναλύει τα συμπτώματα της:

“Αρχικά Συμπτώματα: Οι ψυχαναγκασμοί μπορεί να ξεκινήσουν ως απλές ανησυχίες ή εμμονές, ενώ οι καταναγκασμοί ως μικρές τελετουργίες ή συνήθειες που το άτομο αναπτύσσει για να μειώσει το άγχος.

Επιδείνωση Συμπτωμάτων: Αν δεν αντιμετωπιστεί, η ΨΚΔ μπορεί να επιδεινωθεί με την πάροδο του χρόνου. Οι ψυχαναγκασμοί γίνονται πιο έντονοι και οι καταναγκασμοί πιο χρονοβόροι και παρεμβατικοί στη ζωή του ατόμου.

Επίδραση στην Καθημερινότητα: Η διαταραχή μπορεί να αρχίσει να επηρεάζει σημαντικά την καθημερινή ζωή, τη δουλειά, τις σχέσεις και την κοινωνική δραστηριότητα του ατόμου. Τα άτομα μπορεί να αποφεύγουν συγκεκριμένες καταστάσεις ή να αφιερώνουν υπερβολικό χρόνο στις καταναγκαστικές συμπεριφορές.

Χρόνια Πορεία: Η ΨΚΔ είναι συχνά μια χρόνια κατάσταση. Τα συμπτώματα μπορεί να υποχωρούν και να επανεμφανίζονται, επηρεασμένα από τα επίπεδα άγχους που βιώνει το άτομο.”

Ωστόσο, όπως αναφέρει, η έγκαιρη διάγνωση και η κατάλληλη θεραπεία μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση της ΨΚΔ και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου. Μάλιστα, η Γνωστική-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) και ειδικά η έκθεση και πρόληψη απάντησης (ERP) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές για τη διαχείριση της ΨΚΔ. Επίσης, η ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή (ΨΚΔ) μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο το άτομο που την αντιμετωπίζει, αλλά και τους ανθρώπους γύρω του, όπως την οικογένεια, τους φίλους, και τους συναδέλφους:

“Όσον αφορά την οικογένεια του ατόμου που πάσχει από ΨΚΔ, οι καταναγκασμοί μπορεί να επηρεάσουν την καθημερινή ρουτίνα της οικογένειας. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει εμμονές με την καθαριότητα, μπορεί να απαιτεί από τα μέλη της οικογένειας να ακολουθούν συγκεκριμένες και συχνά χρονοβόρες διαδικασίες.  Τα μέλη της οικογένειας μπορεί να αισθάνονται άγχος, θλίψη ή απογοήτευση λόγω της δυσκολίας που έχει το αγαπημένο τους πρόσωπο. Μπορεί επίσης να ανησυχούν για την υγεία και την ευημερία του. Η οικογένεια μπορεί να αποφεύγει κοινωνικές δραστηριότητες ή να απομονώνεται λόγω των καταναγκαστικών συμπεριφορών του ατόμου. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση και μείωση των κοινωνικών επαφών. Οι σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας μπορεί να υποφέρουν λόγω των συνεχών απαιτήσεων και της έντασης που προκαλούν οι ψυχαναγκασμοί και οι καταναγκασμοί.”

Από την άλλη πλευρά, το άτομο με ΨΚΔ μπορεί να αποφεύγει δραστηριότητες που πυροδοτούν τις εμμονές και τους καταναγκασμούς του. Αυτό μπορεί να δυσκολέψει τη συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις ή την πραγματοποίηση κοινών δραστηριοτήτων με τους φίλους ή τον/ την σύντροφο.

“Οι φίλοι και οι σύντροφοι μπορεί να αισθάνονται απογοήτευση ή σύγχυση σχετικά με τις ανάγκες και τις συμπεριφορές του ατόμου με ΨΚΔ. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εντάσεις και συγκρούσεις. Παρά τις δυσκολίες, οι φίλοι και οι σύντροφοι συχνά προσπαθούν να υποστηρίξουν το άτομο με ΨΚΔ. Αυτό μπορεί να ενισχύσει τις σχέσεις τους, αλλά και να προκαλέσει άγχος και κόπωση.”

Eπιπρόσθετα, η ΨΚΔ μπορεί να επηρεάσει την απόδοση του ατόμου στη δουλειά, ειδικά αν οι καταναγκαστικές συμπεριφορές παρεμβαίνουν στις εργασιακές του υποχρεώσεις. Οι συνάδελφοι μπορεί να δυσκολεύονται να κατανοήσουν ή να προσαρμοστούν στις συμπεριφορές του ατόμου με ΨΚΔ, οδηγώντας σε προβλήματα συνεργασίας και επικοινωνίας.

“Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις, οι συνάδελφοι και οι εργοδότες μπορεί να δείξουν κατανόηση και να προσπαθήσουν να υποστηρίξουν το άτομο, προσαρμόζοντας το εργασιακό περιβάλλον ή τις απαιτήσεις. Καταληκτικά, όσοι ζουν ή εργάζονται κοντά σε άτομα με ΨΚΔ μπορεί να βιώνουν αυξημένο άγχος και ψυχική καταπόνηση λόγω των συνεχιζόμενων απαιτήσεων και των προσαρμογών που απαιτούνται. Γι αυτό, είναι σημαντικό τα άτομα που περιβάλλουν κάποιον με ΨΚΔ να είναι καλά ενημερωμένα για τη διαταραχή και να έχουν πρόσβαση σε υποστηρικτικούς πόρους, ώστε να μπορούν να προσφέρουν τη σωστή βοήθεια χωρίς να επιβαρύνουν τον εαυτό τους. Η κατανόηση και η υποστήριξη από τους γύρω μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντική για τα άτομα με ΨΚΔ, βοηθώντας τα να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους.”

Άτομα με Ψυχαναγκαστική-Καταναγκαστική Διαταραχή περιγράφουν.

“Ζω με Ψυχαναγκαστική-Καταναγκαστική Διαταραχή εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Κάθε μέρα είναι μια μάχη, μια προσπάθεια να ελέγξω τις σκέψεις και τις συμπεριφορές μου. Ξυπνάω νωρίς το πρωί. Το πρώτο πράγμα που κάνω είναι να ελέγξω το ξυπνητήρι μου πέντε φορές για να βεβαιωθώ ότι είναι ακριβώς 6:30. Αν δεν είναι, νιώθω ένα κύμα πανικού να με κατακλύζει. Το μυαλό μου με πείθει ότι αν δεν ακολουθήσω αυτό το τελετουργικό, κάτι κακό θα συμβεί κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Πηγαίνω στο μπάνιο και αρχίζω τη ρουτίνα μου. Πλένω τα χέρια μου τουλάχιστον είκοσι φορές. Ο αριθμός είναι σημαντικός για μένα, γιατί πιστεύω ότι αν δεν το κάνω σωστά, θα μεταφέρω μικρόβια και θα αρρωστήσω εγώ ή κάποιος από τους αγαπημένους μου. Το νερό γίνεται ζεστό και καίει το δέρμα μου, αλλά δεν μπορώ να σταματήσω. Κάθε φορά που προσπαθώ να σταματήσω, το άγχος με κατακλύζει ξανά. Μετά το μπάνιο, ετοιμάζομαι για τη δουλειά. Τα ρούχα μου είναι τακτοποιημένα στην ντουλάπα με αυστηρή σειρά: πουκάμισα, παντελόνια, t-shirts. Πρέπει να φορέσω τα ρούχα μου με συγκεκριμένη σειρά, αλλιώς νιώθω ότι κάτι δεν πάει καλά. Αργώ στη δουλειά μου συχνά, αλλά δεν μπορώ να κάνω αλλιώς.

Στη δουλειά, προσπαθώ να κρύψω τις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς μου. Οι συνάδελφοι δεν γνωρίζουν την πραγματική έκταση του προβλήματος. Κάθε φορά που στέλνω ένα email, το ελέγχω και το ξαναελέγχω για λάθη. Πολλές φορές μπορεί να αδυνατώ να συγκεντρωθώ γιατί το γραφείο απέναντι μου είναι ακατάστατο. Το απόγευμα, όταν επιστρέφω σπίτι, η ρουτίνα συνεχίζεται. Το σπίτι πρέπει να είναι απόλυτα καθαρό και τακτοποιημένο. Σκουπίζω και σφουγγαρίζω κάθε γωνιά, βεβαιώνομαι ότι δεν υπάρχει τίποτα εκτός θέσης. Αν κάτι δεν είναι στη σωστή του θέση, το άγχος επανέρχεται.

Το βράδυ, πριν κοιμηθώ, περνάω από τον ίδιο κύκλο ελέγχων. Βεβαιώνομαι ότι όλες οι πόρτες είναι κλειδωμένες, τα παράθυρα είναι ασφαλισμένα, οι ηλεκτρικές συσκευές είναι κλειστές. Ο φόβος ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί αν δεν το κάνω αυτό με κρατάει ξύπνιο για ώρες.

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή δεν είναι απλώς ένα σύνολο από ενοχλητικές συνήθειες. Είναι ένας αδιάκοπος αγώνας με το μυαλό μου. Προσπαθώ να βρω ισορροπία και να ζήσω μια φυσιολογική ζωή, αλλά πολλές φορές νιώθω ότι είμαι παγιδευμένος σε έναν ατελείωτο κύκλο άγχους και ανασφάλειας.”

*Α.

“Ας ξεκινήσουμε λιγάκι με όλους εσάς που λέτε πως είμαστε ψυχαναγκαστικοί και γελάτε γιατί πλέον δεν είναι αστείο ειδικά όταν είναι διεγνωσμένο. Το ξυπνητήρι χτυπάει στις 7:00 ακριβώς, εγώ όμως,  ξυπνάω λίγο πριν χτυπήσει, αγχωμένη μήπως και δεν το ακούσω. Πρέπει να σηκωθώ αμέσως και να το κλείσω, γιατί αν δεν το κάνω, νιώθω ότι η μέρα μου θα πάει στραβά. Το πρωί, περνάω αρκετό χρόνο μπροστά στον καθρέφτη, ελέγχοντας το πρόσωπό μου για ατέλειες. Κάθε μικρή ατέλεια με αγχώνει υπερβολικά. Χρησιμοποιώ διάφορα προϊόντα περιποίησης για να αισθανθώ ότι κάνω κάτι για να διορθώσω την κατάσταση, παρόλο που ξέρω ότι είναι υπερβολή.

Πριν φύγω για τη δουλειά, ελέγχω πολλές φορές αν η ισιωτική είναι απενεργοποιημένη, αν η πόρτα είναι κλειδωμένη και αν όλα τα παράθυρα είναι ασφαλισμένα. Κάποιες φορές, φεύγω από το σπίτι και μετά επιστρέφω για να ξανακάνω τον έλεγχο. Αν ένας πίνακας στο σπίτι μου στραυώσει, αγχώνομαι είμαι σίγουρη πως κάτι θα πάει λάθος. Πολλές φορές όταν είμαι με παρέα παρατηρώ πάνω τους πράγματα που με ενοχλούν και με αγχώνουν οπότε πολλές φορές τους αποφεύγω και δεν βγαίνω από το σπίτι. Γενικά, προσπαθώ, να αποφεύγω καταστάσεις που με αγχώνουν και δεν μπορώ να τις κοντρολάρω. Δεν ανήκουμε στην κατηγορία των ανθρώπων που το λέμε έτσι για να το πούμε. Παλεύουμε κάθε μέρα με το άγχος μας το οποίο ορισμένες φορές μας διαλύει.”

*Ε