Περί εργαστηρίου λόγος. Inspire δεν είναι μόνο έμπνευση

To 1818 ο Ζοζέφ Ζοκοτό, ένας εξόριστος γάλλος δάσκαλος στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν, ανακάλυψε μια αντισυμβατική μέθοδο διδασκαλίας που έτριξε συθέμελα τη δημοκρατία της γνώσης στη μορφωμένη Ευρώπη. Χωρίς να γνωρίζει φλαμανδικά, κατάφερε να επικοινωνήσει στα γαλλικά με φλαμανδούς μαθητές, που ωστόσο δεν γνώριζαν γαλλικά. Όχημα έγινε ένα όχι και τόσο σπουδαίο –λογοτεχνικά- βιβλίο της εποχής, ο Τηλέμαχος, που συμπτωματικά είχε κυκλοφορήσει τότε με κείμενο τόσο στα γαλλικά όσο και στα ολλανδικά. Οι εξηγήσεις του δασκάλου στους μαθητές του ήταν περιττές. Η αρχή της εξήγησης, ο μεγάλος μύθος της παιδαγωγικής, θα ήταν για τον Ζοκοτό η αρχή της αποβλάκωσης.

Στην πραγματικότητα όλα εκτυλίχτηκαν ανάμεσα σε αλληλοσυμπληρούμενες θελήσεις: ανάμεσα στην αντίληψη του συγγραφέα του βιβλίου, που ήθελε να χρησιμοποιήσει με συγκεκριμένο τρόπο τη γαλλική γλώσσα, στην αντίληψη του μεταφραστή, που ήθελε να της δώσει κάτι αντίστοιχο στα ολλανδικά, και στην αντίληψη των μαθητών, που ήθελαν να μάθουν τη γαλλική γλώσσα. Και φάνηκε ότι καμιά άλλη νοημοσύνη δεν ήταν απαραίτητη.

Αν καταλαβαίνει κανείς τι σημαίνει αυτό το πείραμα, τι σημαίνει για τη θέση ενός δασκάλου και τη σχέση του με τους μαθητές, για τους μαθητές τους ίδιους και για το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα, καταλαβαίνει τι σημαίνει και ένα καλλιτεχνικό εργαστήριο που συμβαίνει στο μουσείο, εκτός συμβατικού ακαδημαϊκού πλαισίου, εκτός σχολών δηλαδή. Ως ένα σημείο οργανωμένο σχέδιο, ως ένα σημείο αυτοσχεδιασμός, ένα εργαστήριο υλοποιείται μέσα από τον καλλιτεχνικό και ανθρώπινο λόγο που αρθρώνουν οι συμμετέχοντες και μέσα από την ίδια την υπόσταση του μουσείου, ως θεσμού, ως χώρου δηλ. δημόσιου.

Στην τομή των αφηγήσεων γύρω από τη γέννηση του Inspire, του καινούριου φεστιβάλ του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, η πιο κρίσιμη είναι πέρα από τα ‘σκληρά δεδομένα’, τεχνικής ή διαδικαστικής φύσης. Kαι αν φεστιβάλ εξακολουθεί να σημαίνει γιορτή, εορτασμός, το Inspire είναι γιορτή. Της δοκιμασίας. Για ποιο λόγο όμως; Μόνο για την επιμονή της αναπνοής, για την αντοχή της ανάσας.

Αν το 1979, μετά από το μεγάλο σεισμό, κρίθηκε ότι αντί να χτιστούν νοσοκομεία ή σχολεία από ιδιώτες, έπρεπε να γίνει μουσείο σύγχρονης τέχνης, το 2012, ένα επετειακό έτος που καλλιέργησε προσδοκίες, είναι εξίσου κρίσιμο για το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, όχι όμως ως επέτειος. Έτσι το Inspire, που περιλαμβάνει εργαστήρια, εκθέσεις, ημερίδες, παράλληλες εκδηλώσεις, έγινε ο λόγος για να δηλώσει δυναμικά το Μουσείο την παρουσία του, την θέλησή του να υπάρξει στην καρδιά της παραγωγής πια της σύγχρονης τέχνης και όχι απλώς της έκθεσής της, την επιμονή του να αναλάβει ρίσκα ως προς τον ευρύτερο εκπαιδευτικό του ρόλο, που στο πλαίσιο του φεστιβάλ αξιοποιείται μόνο μέσα από τον καλλιτεχνικό δρόμο: ειδικά στο εργαστήριο, φέτος πρώτο από τις εκδηλώσεις του φεστιβάλ, ο δάσκαλος που εξηγεί απουσιάζει, όχι όμως και ο δάσκαλος γενικά. Διεθνείς καλλιτέχνες έρχονται να παίξουν το ρόλο αυτό, του εμψυχωτή, σαν μελλοντικοί συνάδελφοι ή άνθρωποι που μοιράζονται κοινές επιθυμίες, προσδοκίες, αλλά και αγωνίες ή φόβους. Και αυτός ο ρόλος ενδέχεται να λειτουργήσει χειραφετητικά για τους νεαρούς δημιουργούς και όχι συμβατικώς διδασκαλικά.

Μοιάζει το εργαστήριο να γίνεται ένας μοναδικός τόπος, ένας τόπος όπου οι καλλιτέχνες γίνονται πλατείες, το μουσείο πόλη, οι συναντήσεις διαδηλώσεις και οι κουβέντες χαρά, αλλά και κόπος, ένας τόπος όπου όλοι οι συμμετέχοντες διαπραγματεύονται τη θέση τους όχι με βάση τα συμβατικά ακαδημαϊκά μέτρα. Γι’ αυτό ακριβώς πρόκειται για ένα στοίχημα και όχι για μια πεπατημένη.

Τελικά, το εργαστήριο του Inspire ξεκίνησε δημιουργώντας ήδη τις προϋποθέσεις για να βρουν όλοι τις δυσκολίες μπροστά τους, έξω από τους ασφαλείς και οικείους τοίχους των σχολών καλών τεχνών, να έρθουν τολμηρά αντιμέτωποι με τον εαυτό τους και τους άλλους, το έργο τους ή πρακτικές που ενδεχομένως δεν ξέρουν ή δεν αναγνωρίζουν και μ’ όλους τους κινδύνους που ελλοχεύουν σ’ αυτές∙ ξεκίνησε για να βρεθεί εν τέλει ένας μίνιμουμ κοινός παρανομαστής, ώστε να μοιραστούν κοινές προσδοκίες και κατά κάποιο τρόπο κοινές υποχρεώσεις, με πρώτη την ευθύνη τους ως δυνάμει καλλιτεχνών. Η εγγύτητα έτσι γίνεται κέρδος, αλλά πιθανώς και συνεχής ενόχληση, και την ίδια στιγμή το μέτρο της θέσης που ψάχνει ο καθένας.

*Η Θούλη Μισιρλόγλου είναι Ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια στο ΜΜΣΤ.

*Το νέο φεστιβάλ με τον τίτλο Inspire διεξάγεται στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης από τον Σεπτέμβριο 2012 έως τον Ιανουάριο 2013 και θα συνεχιστεί για άλλες τρεις χρονιές.

Για περισσότερες πληροφορίες www.mmca.org.gr