Rethink Athens

Ο δημόσιος χώρος του κέντρου της Αθήνας είναι πλέον ένα μόνιμο πεδίο συγκρούσεων και βίας και οδηγείται στην ερημοποίηση και την παρακμή. Η επιχειρηματικότητα απομακρύνεται από το κέντρο με ιλιγγιώδεις ρυθμούς εξωθούμενη από την οικονομική ύφεση αλλά και την απαξίωση του χώρου. Η ανοίκεια πόλη του αθηναϊκού κέντρου αποτελεί ένα εκρηκτικό και επικίνδυνα σύνθετο πρόβλημα και ένα από τα πιο έντονα που εμφανίστηκαν ποτέ στις ευρωπαϊκές πόλεις. Η αρχιτεκτονική, η πολεοδομία, ο οποιοσδήποτε σχεδιαστικός χειρισμός, δεν είναι σε θέση να επιλύσει τα προβλήματα του χώρου που απορρέουν από βαθιές αιτίες. Μπορεί όμως να λειτουργήσει ως ένας αρχικός καταλύτης που θα ενεργοποιήσει μια σειρά από αλληλοσυσχετιζόμενες πράξεις που μπορούν να αναστρέψουν τη γενική εικόνα της βαθιάς παρακμής.

Έτσι, ο σχεδιασμός με στόχο την επανάκτηση μιας ελκυστικής αστικής λειτουργικότητας και εικόνας θα ενεργοποιήσει την επιστροφή των πολιτών στο κέντρο της πόλης και την ανάκτηση του δημόσιου χώρου από ομάδες χρηστών που θα τον χρησιμοποιούν ως πεδίο συνάντησης και όχι ανταγωνισμού. Η προβολή και δημοσιοποίηση της νέας κατάστασης μπορεί να δημιουργήσει εκ νέου εισροή και ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας σε ένα «υποσχόμενο» αστικό περιβάλλον.

Ο διαγωνισμός του Rethink Athens όφειλε να δημιουργήσει όλα αυτά τα νέα δεδομένα. Η οδός Πανεπιστημίου, η οδός Πατησίων, ο πεζόδρομος της Κοραή, η πλατεία Αντώνη Τρίτση και κυρίως η Ομόνοια είναι οι υπό ανάπλαση περιοχές.

Η οδός Πανεπιστημίου, ένας πολύ σημαντικός οδικός άξονας με την πεζοδρόμηση του πρέπει να αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά του νέου συστήματος. Ένας νέος πεζόδρομος με πάρα πολλά δημόσια κτίρια, τράπεζες και πανεπιστημιακά ιδρύματα δεν μπορεί να φιλοξενήσει χρήσεις σε συνεχή δραστηριότητα. Σε πολύ μεγάλο βαθμό τα ισόγεια της πλειονότητας των κτιρίων είναι ανενεργά και εσωστρεφή στη μεγαλύτερη διάρκεια του 24ώρου. Αυτό δεν μπορεί να αλλάξει για προφανείς λόγους. Η πεζοδρόμηση, η δεντροφύτευση, ο ποδηλατόδρομος, η νέα γραμμή του τραμ δεν μπορούν από μόνα τους να φέρουν τη νέα αστική λειτουργικότητα. Ο νέος αστικός εξοπλισμός, σε πολλαπλές μορφές είναι απαραίτητος για να υποκαταστήσουν τα ανενεργά ισόγεια. Ο νέος αστικός εξοπλισμός που διαχέεται στον νέο πεζόδρομο της Πανεπιστημίου, στο πεζόδρομο της Κοραή και στην πλατεία Αντώνη Τρίτση θα φιλοξενήσει χρήσεις αναψυχής, εκπαίδευσης, άθλησης, εμπορίου θα αποτρέψει την ερημοποίηση του πεζόδρομου. Ποιος θα κυκλοφορήσει τη νύχτα, το Σάββατο το απόγευμα και την Κυριακή πεζός στην Πανεπιστημίου χωρίς τις νέες χρήσεις, χωρίς τη συνεχή και πολλαπλή ανθρώπινη παρουσία;

Η Ομόνοια από μόνη της είναι ένας πολύ μεγάλος γρίφος και οι τελευταίες αναπλάσεις αποδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος. Η ερημοποίηση και γκετοποίηση της Ομόνοιας είναι δεδομένη. Πως μπορεί να αλλάξει αυτή η κατάσταση; Αρκεί να φυτευτούν μερικά δέντρα, να κατασκευαστούν μεγάλα συντριβάνια για να επανέλθουν οι πολίτες στην Ομόνοια; Αν είσαι Γερμανός και δεν έχεις ζήσει το πρόβλημα μπορεί και να νομίζεις ότι αυτό αρκεί για να επιστρέψει ο Αθηναίος στην Ομόνοια.

Η Ομόνοια είναι μία μεγάλη πλατεία, ένας «αστικός ομφαλός» με πολύ μεγάλη διακίνηση ανθρώπων εξαιτίας του Μετρό και ταυτόχρονα μία πλατεία με χρήσεις που στριμώχνονται στα όρια της και ένα κεντρικό τμήμα που κανείς δεν διασχίζει. Πρέπει επομένως η οργάνωση της να γίνει με τέτοιο τρόπο που να οδηγήσει τον χρήστη στο κέντρο της. Η κατασκευή εισόδων και εξόδων του μετρό στις παρυφές της πλατείας ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την ερημοποίησή της.

Πιστεύουμε πως το πρωταρχικό ζήτημα για την αναβάθμιση της πλατείας είναι η δημιουργία ενός ζωντανού πυρήνα ροής, διέλευσης και στάσης του πλήθους των καθημερινών επισκεπτών της. Στόχος της προτεινόμενης διαμόρφωσης είναι να επαναφέρει την ισχυρά συμβολική εικόνα του κύκλου οργανώνοντας ωστόσο έναν ζωτικό και ζωντανό δημόσιο χώρο με πολλές κινήσεις, ροές, διελεύσεις αλλά και στάσεις.

Προτείνουμε λοιπόν την κατασκευή νέων προσβάσεων στο μετρό από το κέντρο της πλατείας, τη δημιουργία αιθρίων που θα «εξανθρωπίσουν» τον υπόγειο χώρο κυκλοφορίας του Μετρό, την κατάργηση όλων των περιπτέρων στη περίμετρο της και την κατασκευή μίας κυκλικής υποδομής που θα φιλοξενήσει όλες αυτές τις νέες χρήσεις αναψυχής και μικροεμπορίου στο κέντρο της. Τέλος δεν λείπουν οι φυτεύσεις δέντρων με την αναγκαία υποδομή γιατί δυστυχώς τα δέντρα δεν «φυτρώνουν» στο μπετόν.

Σε μια πόλη που βιώνει τις χωρικές συνέπειες μιας βαθιάς κρίσης, η αναζωογόνηση μπορεί να ξεκινήσει από την επανενεργοποίηση του δημόσιου χώρου, εάν αυτός καταφέρει να λειτουργήσει ως δοχείο ζωής και διαδραστικών συμβάντων. Ο σχεδιασμός και οι στρατηγικές ανάπτυξης και αναζωογόνησης του χώρου δεν μπορούν να υπάρξουν έξω από το συγκεκριμένο οικονομικό πλαίσιο. Μπορούν όμως να δημιουργήσουν συνθήκες αναστροφής ενός δυσμενούς κλίματος και να ενεργοποιήσουν νέες δυναμικές.

Μια περιγρφή των χώρων ανάπλασης.

Ο άξονας Αμαλίας – Πανεπιστημίου – Πατησίων αποτελεί τον βασικό κορμό του ενιαίου συστήματος που παραλαμβάνει τις βασικές ροές κυκλοφορίας:

πεζή, ποδήλατο, μέσα μαζικής μεταφοράς και τραμ. Στα άκρα του άξονα, οι δύο σημαντικοί πράσινοι πνεύμονες της πόλης, ο Εθνικός Κήπος και το Πεδίον του Άρεως, επιτρέπουν στον γραμμικό άξονα να αποτελέσει έναν πράσινο διάδρομο σύνδεσης και ανάπτυξης ενός ενιαίου αστικού οικοσυστήματος. Τα σημεία στάσης και εξυπηρέτησης των πεζών οργανώνονται ως «αστικά πολύ-εργαλεία», είναι χώροι όπου ο χρήστης μπορεί να εξυπηρετηθεί πολλαπλώς: να αφήσει με ασφάλεια το ποδήλατό του, να δει πληροφορίες σε χάρτες, να ενημερωθεί μέσω ψηφιακών προβολών, να τηλε­φωνήσει, να φορτίσει το κινητό του, να έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Οι τρεις δημόσιοι χώροι, οι πλατείες Κοραή, Τρίτση και Ομονοίας εντάσσονται στην ενιαία λογική του συστήματος και διαμορφώνονται ως θεματικοί «πυρήνες».

Η πλατεία Ομονοίας και ο πεζόδρομος Κοραή αποτελούν κομβικά σημεία όπου το σύστημα μπορεί να διακλαδωθεί και να αναπτυχθεί «καταλαμβάνοντας» και άλλα τμήματα του δημό­σιου αστικού χώρου.

Πλατεία Κοραή και Τριλογία / Γνώση:

Αποτελώντας μια ενότητα δημόσιου χώρου όπου κυριαρχούν τα κτίρια της Τριλογίας, ο θεματικός αυτός πυρήνας διαμορφώνεται ως χώρος αναφερόμενος στη «γνώση». Στη διαμόρφωση του πεζοδρόμου Κοραή κυριαρχεί η παρου­σία μιας κοινόχρηστης βιβλιοθήκης οργανωμένη για το δημόσιο χώρο.

Πλατεία Τρίτση / Αισθήσεις:

Η πρόταση οργανώνει θεματικά την πλατεία ως χώρο «αισθήσεων», έναν χώρο που μπορεί να φιλοξενήσει υπαίθριες λειτουργίες που σχετίζονται με τις ανθρώπινες αισθήσεις. Υπαίθριος κινηματογράφος για προβολές, εκδηλώσεις τέχνης και μουσικής, θέατρο δρόμου αλλά και δυνατότητα υπαίθριας άθλησης.

Πλατεία Ομονοίας / Δίκτυα:

Στόχος της προτεινόμενης διαμόρφωσης είναι να επαναφέρει την ισχυρά συμβολική εικόνα του κύκλου οργανώνοντας έναν ζωντανό κεντρικό πυρήνα με πολλές κινήσεις, ροές, διελεύσεις αλλά και στάσεις. Προτείνεται η διαμόρφωση μια κυκλικής κατασκευής – ενός λειτουργικού δακτυλίου και η μεταφορά τριών εισόδων / εξόδων του Μετρό στο κέντρο της πλατείας. Το συνολικό σύστημα του «αστικού νευρώνα» θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένας ζωντανός οργανισμός που μεγαλώνει και επεκτείνεται μέσα στο σώμα της πόλης, δίνοντας τον απαραίτητο χρόνο αλλά και τις κατάλληλες στρατηγικές ώστε οι πολίτες να το οικειο­ποιηθούν, να το κατοικήσουν και τελικά να το συνδιαμορφώσουν.