Σε κίνδυνο τα παιδιά που βιώνουν φτώχεια και απόγνωση

Βιώνοντας την έξαρση της κοινωνικής κρίσης που φέρνει στο φως της δημοσιότητας τον κατ’ επανάληψη βιασμό της 12χρονης, η κοινωνία έρχεται αντιμέτωπη με μία ενδεχόμενη υπόθεση μαστροπείας που αφορά παιδιά. 

Παιδιά τα οποία προέρχονται και μεγαλώνουν σε κοινωνικά ευάλωτες οικογένειες και οι κίνδυνοι γι’  αυτά τα παιδιά είναι αμέτρητοι.

Βάσει έρευνας της ΜΚΟ  «Πρώτα το Παιδί», που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2022, σε κίνδυνο φτώχειας βρίσκονται οι μονογονεϊκές οικογένειες στην Ελλάδα με την πλειοψηφία να δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις οικονομικές υποχρεώσεις του νοικοκυριού, ακόμα και σε βασικά έξοδα, όπως οι λογαριασμοί ρεύματος.  Σύμφωνα με την ΜΚΟ (που βοηθά παιδιά και οικογένειες στο όριο της φτώχειας) το 9% των οικογενειών στην Ελλάδα είναι μονογονεϊκές και το 94% αυτών απαρτίζεται από γυναίκες (μόνες μαμάδες). Με βάση τα στοιχεία του οικονομικού έτους 2019, τα μονογονεϊκά νοικοκυριά και οι πολύτεκνες οικογένειες διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας, με 24% και 27% αντίστοιχα, ενώ η πανδημία φτωχοποίησε ακόμη περισσότερο τις γυναίκες έναντι των ανδρών.

Όπως εξηγεί η Οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια – δραματοθεραπεύτρια Μαρία Παντελάκη, πολλοί μέχρι σήμερα πίστευαν ότι η παιδική πορνογραφία που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση στις φτωχές περιοχές του κόσμου, όπως στην Αφρική, στην Λατινική Αμερική, στην Ανατολική Ευρώπη και στην Ασία, δεν αγγίζει τις αναπτυγμένες περιοχές του Δυτικού κόσμου. 

Τα παιδιά που πέφτουν θύματα παιδικής πορνογραφίας προέρχονται από πολύ φτωχές οικογένειες, οι οποίες είτε πουλούν τα παιδιά αυτά είτε συμφωνούν στην παραχώρηση των παιδιών, με σκοπό την τέλεση σεξουαλικών εγκλημάτων. 

Αρκετές φορές έχει παρατηρηθεί και η απαγωγή ως μέσο εξασφάλισης παιδιών με σκοπό την παιδική πορνογραφία ή άλλων αξιόποινων πράξεων (πορνεία κ.λπ.). Τα παιδιά της κατηγορίας αυτής είναι φτωχά, μεγαλώνουν σε φτωχές οικογένειες, συχνά ζουν στους δρόμους, ενώ μερικές φορές είναι και θύματα ενδοοικογενειακής βίας.

Στην αφάνεια τα χαμίνια 

Όπως αναλύει η ίδια, σίγουρα, οι εμβληματικές μορφές του ορφανού παιδιού και των παιδιών του δρόμου (τα «χαμίνια» στις λογοτεχνίες τύπου Ντίκενς ή Χωρίς οικογένεια) έχουν κηρυχθεί σήμερα σε αφάνεια, στο πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας της δυτικής κοινωνίας: “Eκείνο που έτσι απωθήθηκε («το παιδί παρατημένο στην τύχη του») επιστρέφει σαν «άγρια» εμπειρία, σαν ανεξημέρωτη πραγματικότητα: Σαν παιδί-πλάσμα του καταναλωτισμού, του image making, της ναρκισσιστικής φετιχοποίησης, της λογικής του παιδιού-πρίγκιπα. Σαν αντικείμενο ανταγωνισμού, φθόνου, φαντασιωσικής απόλαυσης ή έμπρακτης σεξουαλικής εκμετάλλευσης (υπενθυμίζω την κίνηση για ίδρυση Κόμματος Παιδοφίλων στην Ολλανδία). Σαν θύμα της σχολικής αποτυχίας και των εξαρτήσεων, ή σαν θύτης-θύμα παιδικής και εφηβικής βίας, παραβατικότητας και εγκληματικότητας …Σαν «χαμένες γενιές» παιδιών με μοιραία ελλείμματα γνώσης, γλώσσας, κουλτούρας, κοινωνικότητας, τρόπου, ονείρων… Με απόληξη τις συμμορίες ανηλίκων, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, και τους «τυφλούς καταστροφείς» στις εξεγέρσεις των παρισινών προαστίων … Πέρα από τις κοινωνικές και ιστορικές τους διαστάσεις, που υπάρχουν και βαραίνουν, αυτές οι εκδηλώσεις ισοδυναμούν με μια ιδιαίτερη κακουχία της παιδικής ηλικίας είναι συμπτώματα ψυχικής ορφάνιας.”

Κοινωνική ευαλωτότητα 

Από την πλευρά της η Κοινωνική Λειτουργός και οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια Αντιγόνη Αλεξίου,  τα παιδιά που μεγαλώνουν σε δύσκολες συνθήκες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα: “Οι οικογένειες που έχουν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες, που ζουν στο περιθώριο, με αρκετές κοινωνικές πιέσεις και οι κατηγορίες οικογενειών οι οποίες ανήκουν σε μεσαία, μικρομεσαία ή χαμηλή οικονομική τάξη αντιμετωπίζουν πολλά και σοβαρά προβλήματα. Βασικό εξ αυτών είναι η πρόσβαση σε βασικά αγαθά, μπορεί να λείπει ακόμη και η στέγη με τις προαπαιτούμενες συνθήκες διαβίωσης, έτσι αυτόματα προκαλείται τοξικό στρες στο οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο και φυσικά επηρεάζει την ψυχολογική κατάσταση των παιδιών, είτε γνωστοποιείται από τους γονείς είτε όχι. Υπάρχουν πολλές έρευνες που έχουν δείξει, πως η κακοποίηση, η εκμετάλλευση, η έκθεση σε σεξουαλικούς κινδύνους ακόμη και σε ψυχικές διαταραχές αφορούν περισσότερο τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες με οικονομική ή κοινωνική ευαλωτότητα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως στις οικογένειες στις οποίες δεν υφίστανται οικονομικές ή κοινωνικές δυσκολίες δεν υπάρχουν τέτοια φαινόμενα.”

H κ. Παντελάκη εξηγεί επίσης πως ό,τι λατρεύεται και αποθεώνεται, παραμένοντας ακυβέρνητο, επειδή η κατανόηση του και η ενήλικη στάση απέναντι του γεννάει φόβο, επιστρέφει τρέφοντας ακριβώς τα αισθήματα εκείνα που το καταδικάζουν να υπάρχει σε «ημιάγρια κατάσταση»: Το φόβο και την ακατανοησία: “Δυστυχώς το να ενστερνίζεσαι, όσο και όπως ξέρεις και μπορείς, την ιδιότητα του γονιού, δεν σημαίνει ότι αυτομάτως είσαι και καλός -«επαρκής» γονιός – με όποια έννοια κι αν δοθεί στο επίθετο «καλός». Σίγουρα είναι μια τέχνη το να είσαι καλός γονιός. Στις συνηθισμένες περιπτώσεις, η κοινωνία, ο πολιτισμός και η οικογενειακή ιστορία προσπαθούν να εξοπλίσουν τους γονείς με την τεχνογνωσία και με τους ψυχικούς πόρους που θα τους επιτρέψουν να ανταποκριθούν και να λειτουργήσουν αρκετά καλά, δηλαδή επαρκώς, σαν γονείς. Ωστόσο, και σ’ αυτό το ζήτημα, για να μπορέσει να λειτουργήσει μια οικογένεια και να αναθρέψει ένα παιδί ψυχικά ισορροπημένο, η απόλυτη προϋπόθεση δεν είναι το καλός, αλλά να είναι αισθητή η ύπαρξή σου ως γονιού στην καθημερινότητα του παιδιού.”

Η κ. Αλεξίου αναφέρεται στην προσοχή που χρειάζεται για να διαχειριστούμε ένα παιδί που έχει βιώσει κακοποίηση, εκμετάλλευση και άλλες τέτοιες τραγικές καταστάσεις οι οποίες του έχουν προκαλέσει τραύματα: “Το πρώτο βήμα είναι να νοιώσει το παιδί την ασφάλεια, με πολύ λεπτό χειρισμό στο αν θέλει να μιλήσει και σε αυτά που θέλει να πει για να μην επανατραυματιστεί. 

Πρέπει να ακούμε τι θέλει να μοιραστεί το παιδί και με λεπτούς χειρισμούς να αποσπάσουμε πληροφορίες για την οικογένεια, σε τέτοιες περιπτώσεις το πρώτο βήμα είναι η καταγγελία, αν ένα ανήλικο άτομο μας αναφέρει την οποιαδήποτε μορφή εκμετάλλευσης και βίας στο οικογενειακό περιβάλλον ως κοινωνικοί λειτουργοί και πολίτες οφείλουμε πρέπει να καταγγείλουμε το γεγονός. 

Υπάρχουν πολλές δυσλειτουργίες στο σύστημα λόγου χάριν υποστελέχωση των κοινωνικών υπηρεσιών, όμως ως άτομα οφείλουμε να κινήσουμε διαδικασίες για να γίνει η κοινωνική έρευνα και αν χρειαστεί να φτάσουμε σε σημείο να απομακρυνθεί το παιδί από το οικογενειακό περιβάλλον. Ένα τραυματισμένο παιδί είναι δύσκολο να ξαναμπεί σε φυσιολογικούς ρυθμούς ζωής, διότι έχουν διαταραχθεί οι βασικές του σχέσεις, ακόμη και σε καταστάσεις βίας ή αιμομιξίας τα παιδιά δεν θέλουν να απομακρυνθούν διότι είναι οι γονείς τους. 

Έτσι, βιώνοντας τις συγκεκριμένες καταστάσεις και με τα τραύματα που επιφέρουν αυτές, έχει καταρριφθεί η εμπιστοσύνη προς τους μεγαλύτερους. Είναι τραυματικό για ένα παιδί να βιώσει μία τέτοια κατάσταση κακοποίησης, αισθάνεται ντροπή, έχει ενοχές του τύπου ότι εκείνο φέρει την ευθύνη για ότι του συνέβη, είναι δύσκολο να ενταχθεί σε ένα πλαίσιο φυσιολογικής ζωής.”

H κ. Παντελάκη λέει πως σε κάθε περίπτωση, για να συγκροτηθεί ένα παιδί, το να υπάρχουν γονείς που λειτουργούν όσο καλύτερα μπορούν σύμφωνα με όσα υπαγορεύει η ιδιότητα του γονιού, είναι το ίδιο αναγκαίο με την τροφή και το νερό. Και αυτό, τα παιδιά το ξέρουν: “Γι’ αυτό, όταν υφίσταται κενό γονέων, τα παιδιά στρέφονται σε όποιον άλλον, που θα μπορούσε ή θα προσπαθούσε κατά την κρίση του παιδιού να καλύψει ένα τέτοιο κενό. Και έτσι πολύ εύκολα πέφτουν θύματα στα χέρια επιτήδειων κακοποιητών που εμφανίζονται ως Σωτήρες , υποστηρικτές , υποκατάστατα των γονιών. 

Η οικονομική εξαθλίωση και οι ανύπαρκτη συνοχή των οικογενειακών σχέσεων οδηγεί συνήθως στην εκμετάλλευση των παιδιών με ποικίλους τρόπους όχι μόνο πλέον στις υπανάπτυκτες περιοχές της γης αλλά και στις πλέον αναπτυγμένες περιοχές του Δυτικού κόσμου. «Τα εγκαταλειμμένα παιδιά έχουν εχθρό όλο τον κόσμο και λένε ψέματα για να επιβιώσουν. Πολύ συχνά οι γονείς τους τα πουλούν για ένα κομμάτι ψωμί. Είναι παιδιά φοβισμένα», και πλανημένα «Αν ο δράστης είναι ο ένοχος, όλου εμείς με τη σιωπή μας γινόμαστε συνένοχοι»”.

Η κ. Αλεξίου δηλώνει πως στην Ελλάδα υπάρχουν σοβαρές παραλείψεις σε πρωτόκολλα που αφορούν την παιδική προστασία: “Δεν υπάρχουν μόνιμες θέσεις, αλλάζουν τα πρόσωπα, οι κοινωνικοί λειτουργοί οπότε το παιδί δεν έχει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο με το οποίο έχει αναπτύξει μία σταθερή σχέση. Τα σχολεία είναι βασική παροχή του εκπαιδευτικού συστήματος όταν ένας ψυχολόγος ή ένας κοινωνικός λειτουργός αλλάζει 2 με 3 σχολεία την εβδομάδα που εκεί μπορούμε να ανιχνεύσουμε τέτοιες καταστάσεις διότι τα παιδιά περνούν μεγάλο μέρος της ημέρας στα σχολεία, αποτελεί πρόβλημα η έλλειψη σταθερότητας. Υπάρχουν σοβαροί επαγγελματίες που κάνουν ότι καλύτερο μπορούν δεν υπάρχει όμως υποστήριξη από το κράτος και το σύστημα. 

Γίνονται βελτιώσεις ωστόσο αυτές δεν επαρκούν σε καμία περίπτωση. Υπάρχει κοινωνική κρίση, έπειτα από τις καραντίνες βιώσαμε την επαφή μας με τον εγκλεισμό κι έτσι κοινωνικά βγήκαν στην επιφάνεια πολλά τραύματα και πολλές παθογένειες, οι οποίες βέβαια δεν αναπτύχθηκαν τώρα. Ακούμε συνεχώς πολύ δύσκολες καταστάσεις, λόγου χάριν οι Γυναικοκτονίες, η παιδική κακοποίηση και πορνογραφία το μόνο θετικό από αυτή την κρίση είναι πως τα θύματα ξεκινούν να μιλούν κι εμείς είμαστε πιο alert. Όμως ζητάμε από τις γυναίκες και τα παιδιά να μιλήσουν και αυτό από μόνο του είναι πολύ δύσκολο, αλλά κι εμείς πρέπει να είμαστε έτοιμοι να τους ακούσουμε, να τους υποστηρίξουμε.”