Στο MOMus οι ογκολογικοί ασθενείς βρίσκουν στήριξη στην αγκαλιά της τέχνης

Η τέχνη είναι παρηγοριά για όλους, η τέχνη μπορεί να απελευθερώσει, να γιατρέψει, να γαληνεύσει, να μας φωτίσει ακόμη και σε δύσκολες καταστάσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Mία αιώνια μορφή έκφρασης που σε απογυμνώνει μπροστά στον καθρέφτη αφήνοντας το μυαλό να ταξιδέψει σε δικές του ερμηνείες. Τον ίδιο ακριβώς ορισμό θα έδινα και στην ψυχοθεραπεία.

Και όμως, μέχρι σήμερα η ψυχοθεραπεία είναι θέμα ταμπού. Πολλοί από εμάς αισθανόμαστε την ανάγκη να επισκεφθούμε κάποιον ειδικό, για να ζητήσουμε βοήθεια, να μιλήσουμε για πράγματα που μας απασχολούν, αλλά διστάζουμε. Ακόμα και σε θέματα που αφορούν τη διαχείριση μιας ασθένειας, την απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου, όσο και αν μας φαίνεται ξένο, υπάρχουν εκεί έξω άνθρωποι που μπορούν να μας βοηθήσουν.

Πόσο συχνά χρειαστήκατε μέχρι σήμερα ένα στήριγμα για να αντιμετωπίσετε μία δύσκολη κατάσταση που βιώσατε εσείς ή τα κοντινά σας πρόσωπα; Eίναι αρκετές οι δομές ψυχικής υποστήριξης στην χώρα για να μπορέσουν να στηρίξουν και να ενδυναμώσουν ψυχολογικά ένα άτομο όταν το έχει ανάγκη; Πώς ένας οργανισμός μουσείων στην Θεσσαλονίκη μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για άλλους οργανισμούς, ώστε να επικεντρωθούν περισσότερο στον άνθρωπο και στα προβλήματα που αντιμετωπίζει;

Όσο στην Θεσσαλονίκη τα σχέδια ογκολογικών νοσοκομείων παραμένουν σχέδια και το ήδη υπάρχον παρακμάζει, ένας Μουσειακός Οργανισμός στηρίζει με έναν μοναδικό τρόπο τους ογκολογικούς ασθενείς και τους οικείους του.

Ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης, η ΕΛΛΟΚ – Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου και η ΕΟΠΕ – Τα Νέα της Ογκολογίας συνεργάζονται για μια σειρά προγραμμάτων θεραπείας μέσω τεχνών που αποσκοπούν στην ευημερία των ασθενών με καρκίνο και των οικογενειών τους.

Τι συμβαίνει όμως όταν η τέχνη αγκαλιάζει την ψυχοθεραπεία και γίνονται ένα;

Γεννιέται η εικαστική ψυχοθεραπεία η οποία και περιλαμβάνει την αξιοποίηση εικαστικών μέσων όπως ζωγραφική, εργασία με πηλό και άλλα δημιουργικά, εικαστικά μέσα (συμπεριλαμβανομένων σχετικών ψηφιακών μέσων), ως μορφές μη λεκτικής έκφρασης στο πλαίσιο κατάλληλης ψυχοθεραπευτικής σχέσης και κατάλληλου ψυχοθεραπευτικού περιβάλλοντος.

Η Μαρία Τσαντσάνογλου, η διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης, αναφέρει πως η διαδικασία ένταξης ογκολογικών ασθενών σε πρόγραμμα ψυχικής ενδυνάμωσης μέσω εικαστικής θεραπείας ξεκίνησε από τα τέλη του 2018:

“Όταν η επιμελήτρια εκπαίδευσης Μαρία Κοκορότσκου μας έφερε σε επαφή με την Ένωση Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας και συμφωνήσαμε να ξεκινήσουμε με την συνεργασία τους και με την συνεργασία ειδικού ψυχολόγου μια πιλοτική εφαρμογή προγράμματος εικαστικής ψυχοθεραπείας. Στη συνέχεια, η μεθοδική δουλειά της εξαιρετικής ομάδας των επιμελητριών εκπαίδευσης του MOMus σε συνεργασία με ψυχολόγους και γιατρούς μας οδήγησε στο πρώτο πρόγραμμα που υλοποιήθηκε διαδικτυακά μέσα στην καραντίνα. Ακολούθησαν νέα δια ζώσης προγράμματα.

Η ΕΟΠΕ και η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου αλλά και το Άλμα Ζωής και το Θεαγένειο Νοσοκομείο συνεργάζονται πλέον ουσιαστικά μαζί μας στη διαμόρφωση ενός σταθερού και βιώσιμου προγράμματος τόσο στον χώρο των μουσείων μας όσο και στο περιβάλλον του νοσοκομείου, καθώς η ευεργετική του δράση υπήρξε ορατή για τους ασθενείς και τους συνοδούς τους. Έτσι, όταν το ΥΠΠΟΑ ξεκίνησε την διαδικασία της πολιτιστικής συνταγογράφησης, το MOMus είχε σε ώριμο βαθμό υλοποιημένες προτάσεις για να ενταχθεί και να γίνει πρωτοπόρο στον τομέα αυτό στοχεύοντας όχι απλώς στην άρση των αποκλεισμών αλλά στην απελευθέρωση της θεραπευτικής δύναμης της τέχνης για την ολιστική αντιμετώπιση της ασθένειας.

Στο MOMus είμαστε περήφανοι και περήφανες για την εδραίωση αυτών των ειδικά σχεδιασμένων προγραμμάτων. Η εξαιρετική μουσειοπαιδαγωγική μας ομάδα, αντιμετωπίζει στοχευμένα την εικαστική ψυχοθεραπεία, εκτός από τα προγράμματα που απευθύνονται σε ογκολογικούς ασθενείς και με ειδικά προγράμματα που απευθύνονται σε άτομα με απώλεια μνήμης.  Ένας στόχος θα είναι, μετά από ένα εύλογο διάστημα, να μπορούν να ανακοινωθούν, σε συνεργασία με τους γιατρούς, τα πρώτα αποτελέσματα.”

Από την πλευρά της η Μουσειολόγος – Εκπαιδευτικός Θεάτρου/Δράματος και Επιμελήτρια Εκπαίδευσης MOMus, κ. Μαρία Κοκορότσκου εξηγεί στην Parallaxi πως ο ρόλος των Μουσείων τον 21ο αιώνα έχει αλλάξει. Το σύγχρονο μουσείο δεν ενδιαφέρεται πλέον μόνο για τα αντικείμενα, αλλά θέτει στο επίκεντρο τον άνθρωπο:

“Στο πλαίσιο αυτό αναλαμβάνει σημαντική κοινωνική δράση φροντίζοντας για την ευημερία των πολιτών. Τα υγιή κοινωνικά σύνολα αποτελούνται από υγιή άτομα. Βέβαια, τα μουσεία και η τέχνη δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις δομές υγείας, ειδικά για μια τόσο δύσκολη ασθένεια όπως ο καρκίνος. Από την άλλη ο καρκίνος είναι μια πολυπαραγοντική ασθένεια και έχει γίνει πια σαφές ότι και η αντιμετώπισή του πρέπει να γίνει ολιστικά. Απαιτείται λοιπόν η συστράτευση διαφορετικών φορέων για την αντιμετώπισή του. Με το σκεπτικό αυτό το ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης, το MOMus, έχει συνάψει μνημόνιο συνεργασίας με την Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου και την Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας.”

Η κ. Κοκορότσκου την οργάνωση για την εικαστική ψυχοθεραπεία στα μουσεία θα την χαρακτήριζε προκλητική προκλητική, καθώς χρειάζεται ο συντονισμός μεταξύ των συναδέρφων του φορέα, την ίδια στιγμή που τρέχουν και πολλά άλλα, και ταυτόχρονα η συνεργασία με τους εξωτερικούς συνεργάτες, με εκπροσώπους ασθενών και φυσικά τους γιατρούς που γνωρίζουν καλύτερα τους ασθενείς τους και τις ανάγκες τους:

“Ένα βασικό θέμα που μας απασχολεί οργανωτικά είναι και η διαφύλαξη των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των συμμετεχόντων. Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι να βρεθούν οι οικονομικοί πόροι για την υλοποίηση αυτών των δράσεων, αν αναλογιστούμε ότι οι προϋπολογισμοί των μουσείων -είτε του φορέα μας είτε γενικά- δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλοι και έχουν να καλύψουν μεγάλο εύρος δαπανών, Μια άλλη δυσκολία είναι να πειστούν οι ασθενείς ότι η συμμετοχή τους σε ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να τους ωφελήσει. Πολλοί άνθρωποι ακόμη και υγιείς δεν θα σκέφτονταν να επισκεφθούν ένα μουσείο. Πόσο μάλλον όταν παλεύουν με την ασθένεια του καρκίνου που αλλάζει τις προτεραιότητες τους. Η τέχνη για πολλούς ασθενείς μπορεί να φαντάζει πολυτέλεια σε τέτοιες περιπτώσεις.”

Η ανταπόκριση του κόσμου για την εικαστική ψυχοθεραπεία είναι όλο και μεγαλύτερη:

“Πλέον δείχνουν ενδιαφέρον οι ίδιοι οι φροντιστές των ασθενών να εγγράψουν τους συγγενείς τους και να συμμετέχουν μαζί τους. Είναι λίγο σα να μας οδηγούν προς την κατεύθυνση να πολλαπλασιάσουμε τις δράσεις μας. Αυτό είναι και λογικό αν λάβουμε υπόψη μας ότι περισσότεροι άνθρωποι στο μέλλον θα ζουν με την ασθένεια του καρκίνου λόγω της πανδημίας, καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 100 εκατομμύρια προληπτικές εξετάσεις δεν πραγματοποιήθηκαν και 1 εκατομμύριο περιπτώσεις καρκίνου δεν διαγνώστηκαν. Οι ασθενείς που συμμετείχαν ήδη στα πιλοτικά μας προγράμματα αξιολόγησαν θετικά την εμπειρία τους, ζητώντας μάλιστα παραπάνω συναντήσεις. Σχολιάζουν επίσης θετικά την εμπειρία στο σύνολό της καθώς μοιράζονται μεταξύ τους σκέψεις και συναισθήματα, εκφράζονται δημιουργικά και νιώθουν σε αρκετές περιπτώσεις να αποκτούν αυτοπεποίθηση.”

Πρωτοπόρος στην εικαστική ψυχοθεραπεία, υπήρξε ο Καναδάς όπου ήδη από το 1996 άρχισαν να υλοποιούνται μουσειακά προγράμματα για ογκολογικούς ασθενείς:

“Aπό το 2018 η Γαλλόφωνη Ένωση Ιατρών συνεργάζεται με το Μουσείο Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ (MMFA) για την πολιτιστική συνταγογράφηση δωρεάν επισκέψεων σε μουσεία και γκαλερί για άτομα μεταξύ άλλων και με καρκίνο, κάτι που αναμένουμε να γίνει και στην Ελλάδα. Στη χώρα μας έχει ήδη υπογραφεί Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Υπουργείου Υγείας για το έργο της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης που έχει ενταχθεί στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0» χρηματοδοτούμενο από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης. Μέχρι στιγμής στα προγράμματά μας έχουν συμμετάσχει μόνο γυναίκες και είναι και αυτές που ζητούν περισσότερες πληροφορίες και δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον.

Έχει ενδιαφέρον το γεγονός πως ένας μεγάλος αριθμός από τις γυναίκες που έχουν ήδη συμμετέχει δήλωσαν ότι το έκαναν αρχικά από περιέργεια θέλοντας να δουν ποια σχέση μπορεί να έχει η τέχνη με τον καρκίνο. Ήταν γυναίκες που βρίσκονταν σε περίοδο θεραπειών, αλλά και άλλες που βίωσαν τον καρκίνο σε βάθος δεκαετίας. Είναι ωστόσο ενδιαφέρον το γεγονός πως ακόμη και μετά από τόσο καιρό ένιωθαν την ανάγκη να συζητήσουν την ασθένειά τους και να μοιραστούν την εμπειρία τους μέσα στο ασφαλές περιβάλλον ενός μουσείου. Αυτό ίσως δείχνει και τη σημασία των προγραμμάτων αυτών, καθώς προσφέρουν έναν τρόπο διαχείρισης των συναισθημάτων που δημιουργεί ο καρκίνος.” Το ιδανικό από την πλευρά των επιμελητριών της εικαστικής ψυχοθεραπείας του MOMus θα ήταν να αυξηθούν τα προγράμματα:

“Θα θέλαμε να αυξήσουμε τον αριθμό των προγραμμάτων στα μουσεία του MOMus στη Θεσσαλονίκη (Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Πειραματικό Κέντρο Τεχνών) και να επεκτείνουμε τη δράση αυτή και στο MOMus-Άλεξ Μυλωνά στην Αθήνα. Επίσης, να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε προγράμματα για παιδιά καθώς και προγράμματα παρηγορητικής φροντίδας για ασθενείς τελευταίου σταδίου. Βέβαια για να γίνουν όλα αυτά χρειάζεται να αποκτήσουμε ακόμα μεγαλύτερη εμπειρία και να λύσουμε πλήθος οργανωτικών και χρηματοδοτικών ζητημάτων. “

*Αρχική εικόνα: Art Therapy patients painting at Henry Ford Macomb.

Η συμμετοχή στα προγράμματα είναι δωρεάν. Πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής: info@momus.gr, 2310 589141