Θεσσαλονίκη: Γιατί σχηματίζουν ουρές για να δώσουν τα βιομετρικά δεδομένα τους;

Ουρές κόσμου περιμένουν κάθε πρωί έξω από το Κέντρο Λήψης Βιομετρικών Δεδομένων, στην ανατολική Θεσσαλονίκη, στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας, στο ύψος του Ντεπώ.

Με τα χαρτιά και τους φακέλους στα χέρια, δεκάδες άτομα αναμένουν να ακουστεί η ώρα του ραντεβού τους για να εισέλθουν στο κτίριο και να ξεκινήσουν τη διαδικασία για τη λήψη των βιομετρικών δεδομένων τους, με σκοπό την ολοκλήρωση της έκδοσης ή ανανέωσης αδειών διαμονής από Πολίτες Τρίτων Χωρών (ΠΤΧ).

Τα Κέντρα Λήψης Βιομετρικών Δεδομένων είναι τέσσερα στη χώρα, εκ των οποίων τα τρία βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και το τέταρτο στη Θεσσαλονίκη.

Τα κέντρα αυτά συγκροτήθηκαν για την εύρεση και διαμόρφωση κατάλληλων χώρων, τόσο σε εξοπλισμό όσο και σε στελέχωση, με στόχο την ενίσχυση της λειτουργίας των υπηρεσιών των Διευθύνσεων Αλλοδαπών και Μετανάστευσης των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων της Χώρας και του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, που αντιμετωπίζουν μεγάλο όγκο αιτημάτων έκδοσης ή ανανέωσης αδειών διαμονής από Πολίτες Τρίτων Χωρών.

Τι συμβαίνει στα Κέντρα Λήψης Βιομετρικών Δεδομένων και γιατί;

Σύμφωνα με τους υπεύθυνους στο μοναδικό Κέντρο Λήψης Βιομετρικών στην Θεσσαλονίκη, η διαδικασία που συμβαίνει είναι αρκετά απλή και αφορά τους νόμιμους μετανάστες οι οποίοι επιθυμούν να εκδώσουν ή να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους στην Ελλάδα:

«Πρακτικά, αυτό που κάνουμε εδώ είναι να συλλέγουμε τα δακτυλικά αποτυπώματα από τους νόμιμους αλλοδαπούς της χώρας, οι οποίοι επιθυμούν να εκδώσουν ή να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους στην Ελλάδα. Εκτός από τα δακτυλικά αποτυπώματα, οι άνθρωποι μας φέρνουν τις φωτογραφίες τους και χρειαζόμαστε και τις υπογραφές τους, έτσι ώστε να μπορεί να γίνεται η ψηφιακή ταυτοποίησή τους στα σύνορα των χωρών.

Αφορά όσους έχουν καταθέσει τα χαρτιά των αιτήσεων για την άδεια διαμονής στη χώρα και έχουν εγκριθεί – γιατί υπάρχει και η περίπτωση να απορριφθούν κάποιες αιτήσεις για διάφορους λόγους. Αυτή τη διαδικασία οφείλουν να την πραγματοποιήσουν όσοι επιθυμούν να εκδώσουν την άδεια τους ή ακόμη και να την ανανεώσουν, μιας και η συγκεκριμένη άδεια έχει ισχύ από 3 μέχρι 10 χρόνια, αναλόγως την περίπτωση.

Με αυτόν τον τρόπο και όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία από τη δικιά μας πλευρά, καταθέτουμε τα χαρτιά των αιτούντων για την άδεια διαμονής τους στη χώρα. Αυτό που κάνουμε, στην ουσία, είναι ένα βήμα πριν από την έκδοση της άδειας, που είναι η λήψη των βιομετρικών δεδομένων, προκειμένου να επισπευσθεί η διαδικασία και να αντιμετωπιστούν οι άκρως αυξημένες ανάγκες των υπηρεσιών μετανάστευσης». 

Τι είναι τα βιομετρικά δεδομένα; Πώς συλλέγονται και πού χρησιμοποιούνται; Ποιες ανησυχίες εγείρουν;

Σύμφωνα με τον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρο 4, παρ. 14), τα Βιομετρικά Δεδομένα ορίζονται ως «δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα τα οποία προκύπτουν από ειδική τεχνική επεξεργασία συνδεόμενη με φυσικά, βιολογικά ή συμπεριφορικά χαρακτηριστικά φυσικού προσώπου και τα οποία επιτρέπουν ή επιβεβαιώνουν την αδιαμφισβήτητη ταυτοποίηση του εν λόγω φυσικού προσώπου, όπως εικόνες προσώπου ή δακτυλοσκοπικά δεδομένα».

Ως βιομετρικές μέθοδοι νοούνται οι τεχνικές πιστοποίησης της ταυτότητας των φυσικών προσώπων μέσω ανάλυσης σταθερών χαρακτηριστικών τους. Οι βιομετρικές μέθοδοι μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο κατηγορίες:

• στις τεχνικές που στηρίζονται στην ανάλυση φυσικών ή γενετικών χαρακτηριστικών (όπως δακτυλικών αποτυπωμάτων, γεωμετρίας της παλάμης, ανάλυσης της κόρης του ματιού, των χαρακτηριστικών του προσώπου, του DNA) και
• στις τεχνικές που στηρίζονται στην ανάλυση συμπεριφοράς (όπως υπογραφής, φωνής, τρόπου πληκτρολόγησης).

Μόλις ληφθούν και χαρτογραφηθούν τα βιομετρικά δεδομένα, αποθηκεύονται για να αντιστοιχιστούν με μελλοντικές προσπάθειες πρόσβασης. Τις περισσότερες φορές, αυτά τα δεδομένα κρυπτογραφούνται και αποθηκεύονται σε μία συσκευή ή σε έναν απομακρυσμένο διακομιστή.

Υπάρχουν ακόμη και οι σαρωτές βιομετρίας που χρησιμοποιούνται για τη λήψη βιομετρικών στοιχείων για την επαλήθευση της ταυτότητας. Οι σαρώσεις αυτές αντιστοιχίζονται με την αποθηκευμένη βάση δεδομένων για την έγκριση ή την άρνηση πρόσβασης στο σύστημα. Με άλλα λόγια, η βιομετρική ασφάλεια σημαίνει ότι το σώμα σας γίνεται το «κλειδί» για να ξεκλειδώσετε την πρόσβασή σας.

Τα βιομετρικά στοιχεία χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό λόγω δύο σημαντικών πλεονεκτημάτων:

• Ευκολία στη χρήση: Τα βιομετρικά στοιχεία είναι πάντα μαζί σας και δεν μπορούν να χαθούν ή να ξεχαστούν.
• Δύσκολη κλοπή ή πλαστοπροσωπία: Τα βιομετρικά στοιχεία δεν μπορούν να κλαπούν όπως ένας κωδικός πρόσβασης ή ένα κλειδί.

Παρόλο που τα συστήματα αυτά δεν είναι τέλεια, υπόσχονται πολλά για το μέλλον της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο.

Ορισμένες από τις κύριες εφαρμογές των βιομετρικών δεδομένων περιλαμβάνουν την δημόσια ασφάλεια και πρόσβαση, με τη χρήση τους από επιχειρήσεις, κυβερνητικούς οργανισμούς και αεροδρόμια, καθώς και την ταυτοποίηση ατόμων σε συστήματα πληρωμών. Τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνται συχνά από την αστυνομία και την εγκληματολογία, για την ταυτοποίηση υπόπτων και την επίλυση εγκλημάτων μέσα από την αναγνώριση δακτυλικών αποτυπωμάτων ή DNA. Είναι αξιοσημείωτο ότι το 2012 Γερμανοί ερευνητές έλυσαν 96 υποθέσεις διαρρήξεων, ταυτοποιώντας τα αποτυπώματα των αυτιών ενός άνδρα που είχε πατήσει το αυτί του στις πόρτες, για να ελέγξει αν βρισκόταν κανείς στο σπίτι.

Η χρήση τους περιλαμβάνεται σε τεράστιο βαθμό και στις μεταναστευτικές διαδικασίες, όπως τον έλεγχο διαβατηρίων στα σύνορα. Η εφαρμογή τους γίνεται ακόμα και στην ιατρική, με την αναγνώριση ασθενών και τη διασφάλιση ότι λαμβάνουν τη σωστή θεραπεία.

Παρόλα αυτά, η έκρηξη της τεχνολογίας έχει κάνει την ταυτοποίηση με την αναγνώριση του δαχτυλικού αποτυπώματός ή το σκανάρισμα του προσώπου μας μέσα από το κινητό, μία καθημερινή διαδικασία που προστατεύει την ασφάλειά και ταυτόχρονα διευκολύνει την καθημερινότητά μας.

Όπως είναι αναμενόμενο, έχοντας ενσωματωθεί πλήρως στις ζωές μας, το εύρος και η συχνότητα της χρήσης βιομετρικών στοιχείων πολλαπλασιάζεται, ίσως και επικίνδυνα, όπως υποστηρίζουν πολλοί. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούνται ή σκοπεύουν να χρησιμοποιηθούν τα στοιχεία αυτά για ελέγχους ασφαλείας, όλο και μεγαλύτερες γίνονται οι επισημάνσεις για τις ριψοκίνδυνες ή κακόβουλες χρήσεις τους.

Η πιο κραυγαλέα ανησυχία σχετικά με τη χρήση τέτοιων δεδομένων έχει να κάνει με το πώς ενισχύει τις δυνατότητες επιτήρησης με τρόπους χωρίς λογοδοσία, κυρίως στην Κίνα η οποία παρακολουθεί αυστηρά τον πληθυσμό της και εξάγει «ψηφιακό αυταρχισμό». Μια έκθεση του 2019 από το Carnegie Endowment for International Peace διαπίστωσε ότι τεχνολογία επιτήρησης με δυνατότητα AI χρησιμοποιήθηκε σε τουλάχιστον 75 από τις 176 χώρες που μελέτησε. Η Κίνα ήταν ο μεγαλύτερος προμηθευτής τέτοιας τεχνολογίας, με πωλήσεις σε 63 χώρες, ενώ οι αμερικανικές εταιρείες πούλησαν σε 32 χώρες.

Οι στόχοι για τη χρήση των βιομετρικών δεδομένων είναι ήδη μεγαλεπήβολοι, με το πρώτο αεροδρόμιο στον κόσμο, συγκεκριμένα στο Άμπου Ντάμπι, να τοποθετεί βιομετρικούς αισθητήρες σε κάθε σημείο ελέγχου ταυτοποίησης μέχρι το 2025 και τους ειδικούς να επικροτούν την κίνηση αυτή. Αν και κανένα αεροδρόμιο των ΗΠΑ δεν πλησιάζει τον στόχο του Αμπού Ντάμπι για ένα πλήρως βιομετρικό αεροδρόμιο, πολλά αεροδρόμια και στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν τουλάχιστον κάποια βιομετρικά στοιχεία, όπως αυτό της σάρωσης αναγνώρισης προσώπου.

Η σάρωση και η αναγνώριση προσώπου, η ταυτοποίηση μέσα από δακτυλικά αποτυπώματα και DNA είναι σίγουρα βήματα προς ένα ασφαλέστερο μέλλον. Όμως πόσο εύκολα μπορούμε να παραβλέψουμε τις έντονες ανησυχίες σχετικά με το τι είδους δεδομένα θα πρέπει να δώσουμε και πόσο σίγουροι είμαστε ότι οι βιομετρικές διαδικασίες ασφαλείας δεν θα χρησιμοποιηθούν εναντίον μας;

H Αρχή Προστασίας Δεδομένων αναλύει στην Parallaxi τους κινδύνους που ενδέχεται να απειλήσουν τα προσωπικά δεδομένα των ανθρώπων, μέσα από την κακόβουλη χρήση των βιομετρικών στοιχείων:

«Η χρήση βιομετρικών δεδομένων και ειδικότερα η τεχνολογία αναγνώρισης του προσώπου ενέχει αυξημένους κινδύνους για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των υποκειμένων των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (data subjects). Η εν λόγω επεξεργασία αφορά βιομετρικά δεδομένα στα οποία παρέχεται ειδική προστασία βάσει του άρθρου 9 του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (GDPR).

Πιο συγκεκριμένα, τα βιομετρικά δεδομένα αλλάζουν με τρόπο μη αντιστρέψιμο τη σχέση μεταξύ σώματος και ταυτότητας, γιατί καθιστούν τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου σώματος «μηχαναγνώσιμα» και διαθέσιμα για περαιτέρω χρήση. Επιπλέον, η χρήση της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου μπορεί να οδηγήσει σε κινδύνους που σχετίζονται με ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα, μεροληψία και διακρίσεις.

Περαιτέρω, η πιθανότητα κακής χρήσης βιομετρικών δεδομένων θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες στους πολίτες, όπως κλοπή ταυτότητας και πλαστοπροσωπία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν η αναγνώριση προσώπου γίνεται εξ αποστάσεως και χωρίς ενεργό συμμετοχή του υποκειμένου των δεδομένων, τα άτομα ενδέχεται να είναι ακόμη λιγότερο ενήμερα σχετικά με αυτή την επεξεργασία και τους σχετικούς κινδύνους.

Επομένως, πριν από τη χρήση τέτοιων τεχνολογιών, ακόμη και αν θεωρούνται ιδιαίτερα αποτελεσματικές, οι υπεύθυνοι επεξεργασίας δεδομένων θα πρέπει να αξιολογούν τις θεμελιώδεις επιπτώσεις στα δικαιώματα και ελευθερίες των υποκειμένων των δεδομένων και να έχουν εξετάσει εάν μπορούν να επιτύχουν τον νόμιμο σκοπό της επεξεργασίας με λιγότερο παρεμβατικά μέσα».

Σχετικά με την εξέλιξη και τη συχνότητα της χρήσης των βιομετρικών δεδομένων τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων ενημερώνει ότι: 

«Πρόσφατα η Γαλλική εποπτική Αρχή (CNIL) ζήτησε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων (ΕΣΠΔ), στο οποίο συμμετέχει και η ελληνική Αρχή Προστασίας Δεδομένων, να εκδώσει γνώμη σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου από φορείς εκμετάλλευσης αεροδρομίων και αεροπορικές εταιρείες με αυθεντικοποίηση ή ταυτοποίηση επιβατών μέσω βιομετρικών δεδομένων με σκοπό τον εξορθολογισμό της ροής επιβατών στα αεροδρόμια. Η σχετική Γνώμη του ΕΣΠΔ απαντά στα ερωτήματα που έθεσε η Γαλλική Αρχή αναφορικά με τη συμβατότητα συγκεκριμένων σεναρίων υλοποίησης των εν λόγω επεξεργασιών δεδομένων (η Γνώμη είναι διαθέσιμη στο https://www.edpb.europa.eu/our-work-tools/our-documents/opinion-board-art-64/opinion-112024-use-facial-recognition-streamline_en)».