Το τείχος μέσα από τα μάτια δυο Μεξικανών που ζουν στη Θεσσαλονίκη
Με αφορμή μια πρόσφατη νέα εξαγγελία του Προέδρου των ΗΠΑ για την κατασκευή του τείχους στα σύνορα με το Μεξικό, ο Κωστής Κοτσώνης μιλάει με δύο Μεξικάνες γυναίκες της πόλης μας για την κατάσταση στην πατρίδα τους.
Tις ελπίδες όσων προέβλεπαν την υιοθέτηση μίας μετριοπαθέστερης —σε σχέση με τις προεκλογικές του εξαγγελίες— πολιτικής φαίνεται να διαψεύδει ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump. Παρά την ισχυρή κατακραυγή απέναντι στο πρόσωπό του από πολίτες, οργανώσεις και πολιτικά πρόσωπα σε ολόκληρο τον κόσμο, η εσωστρέφεια και ο ακραίος συντηρητισμός των λόγων του έχει ήδη αρχίσει να μετουσιώνεται σε πράξεις.
Ανάμεσα στις προεκλογικές του υποσχέσεις δεσπόζουσα θέση κατέχει η επιθυμία του να κατασκευάσει το περίφημο τείχος στα σύνορα της χώρας του με το Μεξικό.
Όπως ήταν λογικό, η εξαγγελία προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων. Ενδεικτικά αναφέρω αυτή του Μεξικανού Προέδρου Enrique Peña Nieto, του Δημάρχου του άλλοτε διχασμένου Βερολίνου Michael Mueller αλλά και του θρυλικού μέλους των Pink Floyd Roger Waters (αυτό έλειπε, κοτζάμ Another Brick In The Wall γράψανε!). Θετική υπήρξε, αντίθετα, η άποψη του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Benjamin Netanyahu.
Δεδομένου ότι το θέμα επανήλθε και πάλι στην επικαιρότητα, αποφάσισα να καταγράψω τις απόψεις δύο ανθρώπων που, μολονότι όλα αυτά τα παρακολουθούν από μακριά, έχουν κάθε λόγο να αγανακτούν και να αγωνιούν. Πρόκειται για τη Flor και την Angelica, δύο γυναίκες μεξικανικής καταγωγής οι οποίες εγκαταστάθηκαν στη χώρα μας πριν από μία δεκαπενταετία περίπου. Πλέον ζουν και εργάζονται μόνιμα στη Θεσσαλονίκη.
Αυτά τα είναι όσα ουσιώδη μου είπαν σε δύο συναντήσεις γεμάτες από ενδιαφέρουσες απόψεις, μεξικανικούς θρύλους, σομπρέρο και πινιάτες.
Τείχη φτιαγμένα στα λόγια
«Θύμωσα και σκέφτηκα: ‘‘Πώς οι άνθρωποι μπορούν να είναι τόσο ηλίθιοι;’’». Έτσι μου απάντησε η Angelica περιγράφοντας την πρώτη της σκέψη στο άκουσμα της εξαγγελίας του Donald Trump. «Δεν ξέρω τι λένε στους Αμερικάνους και τους κατάφεραν να ψηφίσουν έναν άνθρωπο σαν αυτόν, που είναι σεξιστής, ρατσιστής, μισογύνης, πλούσιος, που λέει και κάνει ό,τι θέλει. Πήρε το μυαλό των ανθρώπων. Αυτό ακόμα δεν μπορώ να το χειριστώ».
Η Flor το σκέφτηκε λίγο πριν μου απαντήσει ήρεμα. «Η πρώτη μου σκέψη… ήταν ότι ο κύριος Trump είπε κάτι παράλογο. Θεωρώ ότι δεν θα μπορέσει να το χτίσει το τείχος. Νομίζω ότι η εξαγγελία αποσκοπούσε μόνο στο να φοβίσει τους ανθρώπους που ψάχνουν μία καλύτερη ζωή ή δουλειά στις Ηνωμένες Πολιτείες».
Είναι πράγματι έτσι; H αλήθεια είναι ότι πρόσφατες εκτιμήσεις ανεβάζουν το κόστος του τείχους στα 21.6 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό αισθητά μεγαλύτερο από τα 12 δις. τα οποία, σύμφωνα με το νυν Πρόεδρο, θα επαρκούσαν για την κατασκευή. Επιπρόσθετα, παρά την υπογραφή διαταγμάτων στα τέλη Ιανουαρίου, που μεταξύ άλλων προστάζουν την «άμεση κατασκευή ενός υλικού τείχους στα νότια σύνορα», μηδαμινά βήματα έχουν γίνει μέχρι στιγμής. Και φυσικά, όπως συνήθως γίνεται σε ανάλογες λαϊκίστικες εξαγγελίες, καμία σίγουρη και αξιόπιστη πηγή χρηματοδότησης δεν έχει ακόμα προταθεί.
Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Λευκού Οίκου Sean Spicer, τα έξοδα κατασκευής θα μπορούσαν να καλυφθούν από την επιβολή φορολογίας στα εισαγόμενα προϊόντα από το Μεξικό. Με παλιότερες, προεκλογικές δηλώσεις του ο Trump είχε εκφράσει το ενδεχόμενο να ασκήσει πίεση προς το Μεξικό μέσω κρατήσεων στα εμβάσματα των Μεξικανών μεταναστών προς την πατρίδα τους.
«Νομίζω ότι κανείς δεν θα δώσει χρήματα για αυτό, εκτός και αν η Κυβέρνηση πάρει τους φόρους μας και τους διοχετεύσει στις ΗΠΑ χωρίς να το ξέρουμε εμείς. Τώρα, αν πράγματι εφαρμόσουν τη φορολογία στις εισαγωγές ή τις κρατήσεις στα εμβάσματα, θα πληγωθεί η χρόνια οικονομική σχέση των δύο χωρών. Δεν μπορώ να ξέρω πόσο μεγάλο θα είναι το πλήγμα αλλά θα είναι και από τις δύο πλευρές» προσθέτει η Flor.
Η Angelica φαίνεται να συμφωνεί: «Θεωρώ ότι δεν θα το κτίσει. Είπαμε ότι είναι πλούσιος αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Δεν έχει αντίληψη των μεγεθών. Μιλάμε για 3.000 χιλιόμετρα και υπάρχουν μέρη όπου δεν θα μπορεί να κτίσει. Πχ. το Río Grande/Bravo, το ποτάμι που ήδη χωρίζει με φυσικό τρόπο τις δύο χώρες».
Τείχη από νερό και γη
Η αναφορά στο Rio Grande γύρισε την κουβέντα μας αλλού. Προσπάθησα να φανταστώ το πλατύ, ορμητικό ποτάμι, με το ασύλληπτο για τα δικά μας δεδομένα μέγεθος. Ένα ποτάμι που, όπως με ενημέρωσε η συνομιλήτριά μου, χιλιάδες άνθρωποι επιχειρούν να διασχίσουν θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους. Το προσωνύμιό τους: «mojados» («βρεγμένοι» στα ισπανικά). Μία λέξη με ιδιαίτερα αρνητικούς συμβολισμούς: «Είχα δει μία φορά στις ειδήσεις ένα βίντεο από την προσπάθεια κάποιων ανθρώπων να διασχίσουν το ποτάμι πιασμένοι χέρι-χέρι. Δεν τα κατάφεραν και σκοτώθηκαν. Το νερό τρέχει με δύναμη και το πλάτος είναι πολύ μεγάλο» μου διηγείται η Angelica. Αμέσως μετά θυμήθηκε ότι ήδη από τα δεκατέσσερά της άκουγε τα παιδιά της γειτονιάς να ονειρεύονται αυτό το μεγάλο, χωρίς επιστροφή ταξίδι προς τις ΗΠΑ. «’’Εκεί θα δουλέψω, θα κάνω λεφτά’’, λέγανε. Εγώ προσπαθούσα να τους συνεφέρω: ‘‘Θα ρισκάρεις τη ζωή σου για τα λεφτά; Μπορεί να σκοτωθείς, να σε κλέψουν στο δρόμο’’. Κάποτε είχε πει ο αδερφός μου ότι ήθελε να πάει. ‘‘Ρε Arturo, εσύ είσαι εξηντάρης και ούτε το ποταμάκι του χωριού σου δεν μπορείς να διασχίσεις! Πώς θα πας;’’ του λέγαμε».
Παρά τους κινδύνους, αρκετοί από τους φίλους της το τόλμησαν: «Βίωσαν πολύ ρατσισμό. Τους κλωτσούσαν όπου πήγαιναν και έλεγαν: ‘‘Είναι Μεξικάνος, είναι Μεξικάνος’’. Κάποιοι τα παράτησαν και γύρισαν. Κάποιοι έμειναν και τα κατάφεραν. Μία φίλη μου είναι τώρα στην Αϊόβα και έχει ανοίξει μια μεξικανική καντίνα. Ένας άλλος παλιός φίλος δουλεύει σε μαγαζί με ανταλλακτικά αυτοκινήτων. Αλλά αυτά τα παραδείγματα είναι ελάχιστα. Οι άλλοι… ποιος το ξέρει τι απέγιναν;»
Την ρωτάω πώς είναι τώρα η κατάσταση. «Τώρα είναι χειρότερα», μου λέει.«Τουλάχιστον παλιά δεν υπήρχαν τα ‘‘θηρία’’».
Από το απορημένο μου βλέμμα καταλαβαίνει ότι δεν γνωρίζω σε τι αναφέρεται και μου εξηγεί. Τα «θηρία» («bestias» στα ισπανικά) δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από εμπορικές αμαξοστοιχίες οι οποίες, έχοντας σαν προορισμό το Βορρά, διασχίζουν τις επαρχίες του Μεξικού. Στην προσπάθεια τους να περάσουν στις ΗΠΑ, μετανάστες από χώρες όπως η Γουατεμάλα ή η Ονδούρα γραπώνονται από τα εν κινήσει βαγόνια. Σκαρφαλώνουν στη σκεπή και ξαπλώνουν μπρούμυτα ή κρέμονται στο πλάι του τρένου. Ελπίζουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα περάσουν τους αυστηρούς ελέγχους στο εσωτερικό του Μεξικού και ότι θα φτάσουν στην πόρτα του… Παραδείσου, στα περιβόητα σύνορα. Στο επικίνδυνο αυτό ταξίδι δεν είναι απίθανο να χάσουν τη σωματική τους ακεραιότητα ή και τη ζωή τους. Κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο, λοιπόν, το ότι οι αμαξοστοιχίες ονομάζονται και «τρένα του θανάτου». «Στα ‘‘θηρία’’ ανεβαίνουν κυρίως παιδιά και άντρες χωρίς φαΐ ή νερό. Ορισμένες γυναίκες δικές μας βάζουν σε σακούλες φασόλια ή τορτίγιες, πάνε στην άκρη των γραμμών και τις πετούν στους άντρες για να τις αρπάξουν. Τους ταΐζουν».
https://www.youtube.com/watch?v=cseah6kyAKE
Κάποιοι προσπαθούν να διασχίσουν την τραχιά έρημο Sonoran, ρισκάροντας επίσης τη ζωή τους. Όπως αναφέρει ρεπορτάζ του Al Jazeera, 2.100 άτομα σκοτώθηκαν στην προσπάθειά τους να περάσουν στην Αριζόνα την περίοδο 2001-2014. Οι μετανάστες κρύβονται συχνά σε βυτιοφόρα και φορτηγά ενώ την εμφάνισή τους κάνουν και καλοπληρωμένοι διακινητές (τα λεγόμενα «κογιότ») που δεν διστάζουν να εγκαταλείψουν τους πελάτες τους αβοήθητους αν προκύψει κάποιος κίνδυνος.
Τελικά, ένα τεράστιο ποσοστό οικονομικών μεταναστών εγκλωβίζεται στο Μεξικό επιβαρύνοντας την ήδη φορτισμένη κατάσταση.«Οι γνωστοί μου στο Μεξικό φοβούνται με όλα αυτά και λυπούνται τους συμπατριώτες μας. Τι θα γίνει αν οι μετανάστες στις ΗΠΑ επαναπατριστούν σε μία χώρα κακοποιημένη από τα καρτέλ και αδύναμη οικονομικά; Αλλά αυτό που είναι ακόμα πιο άγνωστο είναι το μέλλον των Κεντροαμερικανών και Νοτιοαμερικανών που παραμένουν στο Μεξικό. Δεν είναι ότι δεν μας νοιάζουν και αυτοί αλλά εγώ πιστεύω ότι κάθε χώρα λυπάται περισσότερο τους δικούς της» με ενημέρωσε η Angelica.
Τείχη νοητά
Σε κάθε περίπτωση, τα τείχη ετούτου του κόσμου δεν είναι μόνο φυσικά ή υλικά. Είναι και νοητά. «Θα τον κάνει τον τοίχο έτσι και αλλιώς» λέει η Angelica. «Θα τον κάνει στο μυαλό των ανθρώπων. Το καταφέρνει σιγά-σιγά. Έτσι λέω. Θα υποφέρουν πολύ οι Μεξικανοί στις ΗΠΑ αλλά και εμείς, που λέει ότι πρέπει να πληρώσουμε. Είναι σαν να μου λες: ‘’Θέλω να σε δείρω. Πάνε αγόρασε ένα ξύλο για να σε δείρω’’. Ελπίζω να μην κάνει βήμα πίσω ο Nieto, ελπίζω να προστατεύσει τους πολίτες του Μεξικού».
Η κουβέντα επανέρχεται σε όσους κατάφεραν να στεριώσουν στις ΗΠΑ. «Έχω διαβάσει ότι τα κρούσματα ρατσιστικής βίας προς του Λατινοαμερικάνους αυξήθηκαν αφότου εξελέγη ο Trump αλλά και πιο πριν, κατά την προεκλογική του περίοδο. Είδαν ότι μπορούν να κάνουν τα δικά τους, να ζητούν μία Αμερική καθαρή. Να δω ποιος θα τους κάνει τις δουλειές μετά! Μίλησα πριν από ένα χρόνο με τη φίλη μου στην Αϊόβα και μου έλεγε ότι ο γιος της ντρέπεται να μιλάει ισπανικά στο σχολείο.» μου μεταφέρει η Angelica. Σύμφωνα με την ίδια, αυτές οι νοοτροπίες πέρασαν και στους ίδιους του Λατινοαμερικάνους. «Είχα έναν φίλο Βραζιλιάνο που πριν από κάποια χρόνια με είχε προσκαλέσει στο Los Angeles. Μου έδωσαν βίζα δεκαπενθήμερη για να τον επισκεφτώ. Όταν ήρθε να με πάρει από το διαμέρισμά που έμενα, με πέτυχε να μιλάω με έναν καθαριστή Μεξικάνο που συνάντησα τυχαία. ‘‘Γιατί μιλάς με αυτούς; Είναι κακοί.’’ μου είπε. Κατάλαβες; Αυτό το μήνυμα τους περνάνε. Κανονικά δεν σκέφτονται έτσι. Τέλος πάντων. Ο καθαριστής γυρίζει και μου λέει: ‘‘Μην στεναχωριέσαι. Έτσι μας φέρονται εδώ’’. Και εγώ γύρισα και του απάντησα: ‘‘Και τι κάνεις εδώ; Σήκω και γύρνα πίσω. Μην τους αφήνεις να σου συμπεριφέρονται με τόση κακία’’. Προφανώς, όμως, δεν μπορούσε να φύγει γιατί έπρεπε να βγάλει λεφτά. Μόνο όσοι έχουν μεγάλη ανάγκη φεύγουν, πρέπει να τους καταλάβουμε».
Φυσικά, σε αυτά τα ζητήματα η δράση σπάνια θα μείνει χωρίς αντίδραση. Σύμφωνα με τα λεγόμενα της Flor, οι αντιδράσεις των φίλων της στα social media μετά την εξαγγελία κατασκευής του τείχους κινούνταν σε πατριωτικά ή και εθνικιστικά —όπως τα χαρακτήρισε η ίδια— πλαίσια. «Για παράδειγμα, η οικογένειά μου μου έστειλε κάτι βιντεάκια με τίτλο: ‘‘Όχι πια Starbucks, μόνο Cielito Querido (σημ: μία μεξικανική αλυσίδα καφέ)!». Η ίδια φαίνεται να υιοθετεί την υγιή πλευρά αυτής της αντίληψης: «’’Καημένο Μεξικό. Τόσο μακριά από το Θεό και τόσο κοντά στις Ηνωμένες Πολιτείες’’ λέει ένα ρητό μας. Αν τελικά χτιστεί αυτό το τείχος, μακάρι να είναι ευλογία για το Μεξικό. Μακάρι να μπορέσουμε εμείς, από την άλλη πλευρά, να χτίσουμε τα δικά μας πράγματα, να παράγουμε τα δικά μας προϊόντα. Και χέρια και μυαλό έχουμε. Γνωρίζεις ότι έχουμε μεγάλη φυγή εγκεφάλων. Νομίζω ότι είναι στο χέρι μας να ανατρέξουμε στην ιστορία μας και στις ρίζες μας, να βγάλουμε προς τα έξω ό,τι καλύτερο έχουμε».
Η Angelica αποκλείει σχεδόν κατηγορηματικά το ενδεχόμενο να μετοικήσει κάποτε με την οικογένειά της στις ΗΠΑ. «Ας πάμε οπουδήποτε αλλού, ακόμα και στη Φινλανδία, αλλά μακριά από αυτούς. Από παλιά δεν μου άρεσαν οι gringos (μτφρ: οι ξένοι, οι λευκοί Αμερικάνοι) και δεν ήθελα να μάθω Αγγλικά». Όπως μου εξηγεί, αυτή η αντιπαλότητα δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο. «Μπορεί να έχει καλούς ανθρώπους και εκεί, παντού υπάρχουν, αλλά δυστυχώς η πλειοψηφία μας κρίνει με βάση τα στερεότυπα. Π.χ. οι Μεξικάνοι είναι τεμπέληδες και τρώνε μόνο τσίλι. Για τους Αμερικάνους αυτό είμαστε. Είναι κάτι αντίστοιχο με αυτό που λένε πολλοί για την Ελλάδα».
Τα λόγια της τα θυμήθηκα στη συνομιλία μου με τη Flor. Της εξέφρασα τον προβληματισμό μου για το κατά πόσο θα είναι καλός ένας απομονωτισμός, ακόμα και με τη δημιουργική και αισιόδοξη οπτική που του αποδίδει εκείνη. «Το τείχος θα φτιαχτεί για να χωρίσει τις ΗΠΑ όχι μόνο από το Μεξικό αλλά και από όλη τη Λατινική Αμερική. Εμείς, ως Μεξικανοί, δεν θα απομονωθούμε. Είμαστε άπειρα εκατομμύρια και η Λατινική Αμερική είναι τεράστια. Μπορούμε να συνεργαστούμε μεταξύ μας.».
Κρίση, φυγή εγκεφάλων, καθημερινή τραγωδία στα συρματοπλέγματα, ρατσισμός και στερεότυπα. Πολύ δύσκολο θα ήταν να μην εντοπίσω ομοιότητες των όσων μου περιέγραφαν οι δύο γυναίκες με την ελληνική πραγματικότητα. Σκέφτηκα, λοιπόν, να θέσω εαυτούς —ως Έλληνες— υπό την κρίση της Angelica και να την ρωτήσω πώς αξιολογεί τη στάση μας απέναντι σε ομάδες μειονοτήτων όπως οι πρόσφυγες και οι οικονομικοί μετανάστες. Μήπως είμαστε και εμείς με τους δικούς μας τρόπους οι… gringos της υπόθεσης; «Έχω καταλάβει ότι, αν οι Αλβανοί ή οι Ρώσοι έχουν την οικογένεια και τα παιδιά τους, δεν σας πειράζει αλλά πάντα θα υπάρχει αυτό το ‘‘Αααα, είναι Αλβανοί’’. Πιστεύετε ότι οι Αλβανοί είναι μία κλάση κατώτεροι από εσάς. Εμένα έγινε η κόρη μου φίλη με ένα κοριτσάκι από την Αλβανία και πάω καμιά φορά για καφέ με τις Αλβανίδες. Είναι το ίδιο παντού. Όλοι είμαστε άνθρωποι. Αλλά και οι Αλβανοί απομονώνονται από μόνοι τους. Τώρα, όσον αφορά τους πρόσφυγες, όλοι οι άνθρωποι έδωσαν κάτι για να βοηθήσουν. Είτε ρούχα είτε φαγητά. Έχω πολύ κοντινούς μου ανθρώπους Έλληνες που είναι εθελοντές στα camps ή συλλέγουν ρούχα και αντικείμενα. Αλλά στους Ρώσους, στους Αλβανούς, στους Τσιγγάνους ή στους Αρμένιους, δεν δίνετε τόσο εύκολα».
Λίγες ώρες πριν γραφτούν αυτές οι γραμμές ο Donald Trump, στην πρώτη του ομιλία στο Κογκρέσο (28 Φεβρουαρίου 2017), επανέλαβε ότι σύντομα θα ξεκινήσουν οι εργασίες κατασκευής ενός «σπουδαίου τείχους στα νότια σύνορα» χωρίς, ωστόσο, να κάνει ουδεμία αναφορά σε χρηματοδότηση, άμεση ή έμμεση, από το Μεξικό. Το αν οι δηλώσεις αυτές θα παραμείνουν απλά ένα παιχνίδι εντυπώσεων, όπως προβλέπουν η Flor και η Angelica, μένει να φανεί. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο σύγχρονος, μεταπολεμικός κόσμος όπως τον ξέραμε μοιάζει να σπάει σε χιλιάδες κομμάτια. Σαν πινιάτα. Και δυστυχώς από μέσα του δεν ξεχύνονται ζαχαρωτά και καραμέλες αλλά μίσος, χολή, ανισότητα και ξενοφοβία. Ας μην τα καταπιούμε όλα αυτά αμάσητα.
