Το Αλφαβητάριο ενός αιώνα Ε-Λ

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή η Θεσσαλονίκη υποδέχεται πλοία µε χιλιάδες πρόσφυγες. Η πόλη γεµίζει καταυλισµούς και σταδιακά δηµιουργούνται νέες συνοικίες όπου οι γείτονες χορεύουν το ρεµπέτικο και τα σµυρναίικα. Οι ξεριζωµένοι Έλληνες της Μικράς Ασίας δουλεύουν σε µεγάλα έργα υποδοµής και δραστηριοποιούνται στο εµπόριο και τις επιχειρήσεις, συµβάλλοντας στην οικονοµική ανάπτυξη της πόλης. Αγαπηµένος τόπος τους στην πόλη, η Καλή της µεριά όπου και πρόκοψαν, η µετέπειτα Καλαµαριά.

24. Εκ δεξιών του Κυρίου

Ορισµένοι τους έχουν ταυτίσει µε την εσωστρέφεια και το λαϊκισµό, άλλοι όµως πίνουν νερό στο όνοµα τους. Κάποιοι δεν θέλουν να τους βλέπουν, ωστόσο άλλοι τους ψηφίζουν µε πίστη και προσεύχονται για χάρη τους. Όπως και να ‘χει τρεις προσωπικότητες της πόλης είχαν παράλληλη πορεία και γράφουν τη δική τους ιστορία στα κοινά της πόλης. Ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, ο «φτερωτός γιατρός» όπως ονοµάστηκε χάρη στις επιδόσεις του στο κατοστάρι και τις σπουδές οδοντιάτρου, υπήρξε βουλευτής της Ν∆ από το 1981 έως το 1998 και από τότε και για τρεις τετραετίες εκλεγόταν δήµαρχος Θεσσαλονίκης. Σήµερα βρίσκεται µαζί µε τους στενότερους του σύνεργατες στο εδώλιο του κατηγορουµένου για την υπόθεση της υπεξαίρεσης στο δήµο ύψους 51,4 εκατοµµυρίων ευρώ. Ο Παναγιώτης Ψωµιάδης, δροµέας των 400µ., έµπορος και τραγουδιστής εκλέχθηκε τέσσερις φορές βουλευτής µε τη Ν∆ και το 2002 κατέλαβε τη θέση του νοµάρχη Θεσσαλονίκης, την οποία ανανέωσε το 2006. Εξελέγη Περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, αλλά τέθηκε σε αργία από το αξίωµα του µετά από κατηγορίες για παράβαση καθήκοντος. Εκρηκτική προσωπικότητα, φλερτάρει ακατάσχετα µε το γραφικό. Ο Μητροπολίτης Άνθιµος, αν και βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη µόλις από το 2004, συνδέθηκε γρήγορα µε τα κοινά της πόλης µέσω των κηρυγµάτων του, τα οποία αρκετά συχνά περιέχουν τολµηρές πολιτικές αναφορές, της προβολής του από τα ΜΜΕ µε αφορµή τις παρεµβάσεις του στην πολιτική και κοινωνική σκηνή της πόλης.

25. Εµπράρ Ερνέστος, σχεδιασµός της πόλης µετά τη µεγάλη πυρκαγιά

Στο Γάλλο πολεοδόµο, αρχιτέκτονα και αρχαιολόγο Έρνεστ Εµπράρ χρωστά η Θεσσαλονίκη την ευρωπαϊκή της φινέτσα. Ο οραµατιστής Εµπράρ αντιλήφθηκε γρήγορα την ανάγκη σύνδεσης των εσωτερικών συνοικιών της πόλης µε τη θάλασσα και την παράλληλη ανάδειξη των ιστορικών της µνηµείων. Αν και τα συµφέροντα της εποχής άφησαν το έργο του ανολοκλήρωτο, οι κάθετοι άξονες της πλατείας Αριστοτέλους και της ∆ηµητρίου Γούναρη θα θυµίζουν πάντα την προσπάθεια της πόλης ν’ ανέβει λίγο ψηλότερα. Η πόλη τον «τίµησε» δίνοντας το όνοµα του σε ένα κλειστοφοβικό στενό στο πουθενά των Άνω Λαδάδικων.

26. Επιχωµάτωση της Νέας Παραλίας

Το 1960 οι Θεσσαλονικείς έχασαν τις δαντελωτές ακτές του Θερµαϊκού Κόλπου, όπου µέχρι τότε έκαναν τα καλοκαιρινά τους µπάνια, για χάρη της ανάπτυξης. Σχεδιάζεται και εκτελείται η επιχωµάτωση του παραλιακού µετώπου, δηµιουργείται ο χαρακτηριστικός χώρος περιπάτου της πόλης και µεγαλώνει η παραλιακή οδός που µετονοµάστηκε σε Λ. Κένεντι.

27. Εργατικές Κατοικίες Φοίνικα

Η φωτογραφία είναι του Γιώργου Λαγιώνη (http://www.panoramio.com/user/6011083?with_photo_id=67585683)

Το 1962 ο Οργανισµός Εργατικής Κατοικίας έδωσε στέγη σε εκατοντάδες οικογένειες στο πλαίσιο ειδικού προγράµµατος αποκατάστασης των παραπηγµατούχων οικογενειών Αθηνών – Πειραιώς – Θεσσαλονίκης. Ο οικισµός σχεδιάστηκε από τον φηµισµένο αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη στα πρότυπα των «κηπουπόλεων», µε αραιή δόµηση ανάµεσα σε χώρους πρασίνου.

28. Ευεργέτες της πόλης

Χωρίς αυτούς η πόλη θα ήταν φτωχότερη, πνευµατικά και κυριολεκτικά. Σταχυολογούµε τους Θεαγένη και ∆ηµήτριο Χαρίση που ίδρυσαν το Θεαγένειο Νοσοκοµείο και το Χαρίσειο Γηροκοµείο, τον Νικόλα Παπαγεωργίου για το οµώνυµο νοσοκοµείο, τον Ιωάννη Παπάφη για το Παπάφειο Ορφανοτροφείο, το Βαφοπούλειο Πνευµατικό Κέντρο από το ζεύγος Βαφόπουλου, το Τελλόγλειο Ίδρυµα Τεχνών από τον Νέστορα και την Αλίκη Τέλλογλου, το Μέγαρο Μπίλλη που στεγάζει το Κέντρο Ιστορίας από τον Αναστάσιο και την Ιουλία Μπίλλη.

29. Ζάννας Παύλος (1929 – 1989)

Κριτικός κινηµατογράφου, µελετητής, µεταφραστής, άνθρωπος καλλιεργηµένος και οργανωτικός. Ο Παύλος Ζάννας άσκησε καταλυτική επίδραση στα καλλιτεχνικά πράγµατα της πόλης µέσα από το συγγραφικό του έργο. Οι σινεφίλ του χρωστούν πολλά καθώς εµπνεύστηκε και υλοποίησε το Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης, ενώ από την γκαλερί ΖΗΤΑ-ΜΙ που διατηρούσε µε τον Α. Μαυροκορδάτο περνούσε όλο το καλλιτεχνικό στερέωµα της πόλης.

30. ZΗΤΑ-MΙ

Ξεκίνησε την πορεία της το 1955 ως εµπορικό κατάστηµα από τον Παύλο Ζάννα και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Αργότερα εµπλουτίζεται µε είδη τέχνης και λίγο πριν το ’70 λειτουργεί αποκλειστικά ως γκαλερί στο 3 της Αριστοτέλους. Όταν ο Ζάννας φυλακίζεται από τη χούντα η γκαλερί γίνεται στέκι ελεύθερων ανθρώπων και αργότερα περνάει στα χέρια των Μάρω Λάγια και Κατερίνας Καµάρα και µέχρι το κλείσιµο της τον Μάιο του 2010 βρίσκεται στην Προξένου Κοροµηλά διοργανώνοντας εκθέσεις και αναδεικνύοντας έναν ατελείωτο αριθµό καλλιτεχνών.

31. Θαλάσσια συγκοινωνία

Από τη δεκαετία του ’20 τα «καραβάκια» ξεκινούσαν από το Λευκό Πύργο και έδεναν στην Περαία και την Αγία Τριάδα. Μέχρι και τη δεκαετία του ’70, πριν «ανακαλυφθεί» η Χαλκιδική, η πόλη µεταφερόταν σύσσωµη στα µπιτς πάρτι και τις ακτές του Θερµαϊκού κόλπου. Από τότε µέχρι σήµερα έχουν γραφτεί χιλιάδες γραµµές µε σχέδια, µελέτες και υποσχέσεις για την επιστροφή της θαλάσσιας αστικής συγκοινωνίας.

32. Θερινά σινεµά (στη φώτο 2 από τους 5 θερινούς της Πλ. Αριστοτέλους πριν χτιστεί στη σημερινή της μορφή)

Στη µεταπολεµική Θεσσαλονίκη ο θερινός κινηµατογράφος είναι η οικογενειακή έξοδος της εβδοµάδας. Μπροστά οι παππούδες µε τα πιτσιρίκια και πιο πίσω τα ζευγάρια να µην τα δει κανένα µάτι και γέµιζαν οι αίθουσες στο Ρίο, το Ζέφυρο, το Ελληνίς, τα Ηλύσια και το Ρεξ, που αρχικά στεγάστηκαν στην Πλατεία Αριστοτέλους, η Αίγλη, το Ολυµπία, το Φάληρο και αργότερα το Ναταλί και το Σινέ Αύρα, οι θερινοί κινηµατογράφοι αντιστέκονται µε πείσµα στην επέλαση των multiplex. Η πόλη µε τους περισσότερους θερινούς στην Ελλάδα που βρίσκονταν σε κάθε γειτονιά της, ακόµα και στις πιο κακόφηµες, όπως οι µάντρες στο Βαρδάρη.

33. Ιωάννου Γιώργος (1927 – 1985)

Ένας από τους σηµαντικότερους λογοτέχνες της µεταπολεµικής Θεσσαλονίκης, εξέδωσε τα «Ηλιοτρόπια», την πρώτη του ποιητική συλλογή, το 1954 και αργότερα στράφηκε στην πεζογραφία εκδίδοντας µια µεγάλη συλλογή υπό τον τίτλο «Για ένα φιλότιµο» µε χαρακτηριστικά τη µονοεστιακή αφήγηση, τη διάσπαση των θεµάτων µε τις σκέψεις του συγγραφέα να παρεµβαίνουν στην αφήγηση και την τεχνική των χρονικών µεταθέσεων (flash back).

34. Κανελλόπουλος Τάκης (1933 – 1990)

Οι µινιµαλιστικές εικόνες του, η ειλικρίνεια των χαρακτήρων του και τα προσεγµένα κάδρα του καθιέρωσαν τον σκηνοθέτη Τάκη Κανελλόπουλο, ο οποίος ήταν από τους πρώτους σκηνοθέτες που έκανε ταινίες στη Θεσσαλονίκη. Συστήνεται στο ευρύ κοινό µε το ντοκιµαντέρ «Μακεδονίκος Γάµος» στο Φεστιβάλ Κινηµατογράφου το 1960 και καθιερώνεται µε την «Εκδροµή» το ’66 για την οποία τιµάται για τη συµβολή του στην ανύψωση του επιπέδου της διοργάνωσης. Θαµώνας του Ντορέ αποτέλεσε µια από τις πιο χαρακτηριστικές φιγούρες της πόλης.

35. Καραβάν Σαράι

Οι περισσότεροι το ξέρουν ως το παλιό δηµαρχείο µε τις ψηλοτάβανες αίθουσες, το µωσαϊκό, τις γυριστές σκάλες και τα θορυβώδη δηµοτικά συµβούλια. Το κτίριο χτίστηκε πάνω στο αυθεντικό Καραβάν Σαράι το οποίο ήταν ένας χώρος µε εσωτερική αυλή και πανδοχεία που υποδέχονταν τους επισκέπτες της πόλης από τον 15ο αιώνα. Στο µεσοπόλεµο έγινε η ανέγερση του κτίσµατος, το οποίο όµως έµεινε ανολοκλήρωτο για περίπου 30 χρόνια λόγω εργολαβικών παρεξηγήσεων και καταλήφθηκε αργότερα από τους πρόσφυγες του εµφυλίου. Στη δεκαετία του ’50 πήρε τη σηµερινή του µορφή και το ’58 ενοικιάστηκε στο δήµο Θεσσαλονίκης. Την ιστορία του διηγήθηκε στο σινεµά ο Τάσος Ψαράς.

36. Κίνηµα Εθνικής Άµυνας

Μετά την επικράτηση του κινήµατος Εθνικής Άµυνας, µπροστά στον κίνδυνο να δοθεί η Θεσσαλονίκη στους Σέρβους, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δηµιουργεί την επαναστατική Κυβέρνηση Εθνικής Άµυνας στη Θεσσαλονίκη το Σεπτέµβριο του 1916, µε επικεφαλής την τριανδρία Βενιζέλος-Κουντουριώτης-∆αγκλής. Η Ελλάδα είναι χωρισµένη σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς και η πόλη εισέρχεται και πάλι στο προσκήνιο λίγα χρόνια µετά την απελευθέρωση της. Η προσωρινή κυβέρνηση αντικαθίσταται από την επίσηµη κυβέρνηση Βενιζέλου στις 14 Ιουνίου του 1917.

37. Κούδας Γιώργος

Από το 1963 που ξεκίνησε την επαγγελµατική του καριέρα στον ΠΑΟΚ, ο γητευτής της στρογγυλής θεάς συνάρπαζε τους χιλιάδες φιλάθλους που γέµιζαν ασφυκτικά το γήπεδο της Τούµπας. Από τις αλάνες του ∆ιοικητηρίου και της λαχαναγοράς, ο Γιώργος Κούδας πέρασε γρήγορα στα µεγάλα σαλόνια του ποδοσφαίρου, σηµείωσε 133 γκολ και κατέκτησε δύο κύπελλα Ελλάδας (1972, 1974) και ένα πρωτάθληµα (1975-76). Η βραχύβια µετάβαση του στον Ολυµπιακό προκάλεσε βεντέτα µεταξύ των δύο οµάδων, αλλά την επιστροφή του στον ΠΑΟΚ γιόρτασε όλη η πόλη. Χαρακτηρίζεται «µαθουσάλας» της Εθνικής Οµάδας, διότι αγωνίστηκε µε τα ελληνικά χρώµατα το 1995 στον αγώνα εναντίον της Γιουγκοσλαβίας σε ηλικία 49 ετών!

38. Κ.Θ.Β.Ε.

Ιδρύθηκε το 1961, µε το Σωκράτη Καραντινό στο τιµόνι του και ξεκίνησε τη θεατρική του πορεία µε την παράσταση Οιδίπους Τύραννος και σήµερα διαθέτει επτά σκηνές µέσα στην πόλη. Υπήρξε η πρώτη σκηνή εναλλασσόµενο ρεπερτορίου στην Ελλάδα και κάλυψε ένα µεγάλο κενό που υπήρχε στο θέατρο της πόλης, ανεβάζοντας κλασικές παραστάσεις ελλήνων και ξένων συγγραφέων, ενώ τα τελευταία χρόνια εµφανίζεται περισσότερο εξωστρεφές και ανοίγεται στο νεανικό κοινό της πόλης. Χρυσά του χρόνια η δεκαετία του 70 µε τη Μελίνα Μερκούρη, το ∆ηµήτρη Παπαµιχαήλ και όλα τα ιερά τέρατα στις σκηνές του καθώς και η περίοδος Μίνου Βολωνάκη.

39. Κρικέλας

Ένα από τα εστιατόριο που στήριξαν και ανέδειξαν το κεφάλαιο γεύση στη Θεσσαλονίκη άνοιξε το 1939 από την πολίτισσα κυρά Ντόµνα στο Βότση. Μετά την κατοχή η ταβέρνα περνάει στα χέρια του γιου της Γιώργου Κρητικού και ο Κρικέλας χτίζει σταδιακά τη φήµη του χάρη στους εξαιρετικούς µεζέδες του, τη φασολάδα και τα πολίτικα γλυκά του, ενώ υπήρξε ένα από τα ελάχιστα εστιατόρια που σέρβιραν ρώσικο χαβιάρι. Υποδέχτηκε µεγάλες προσωπικότητες των γραµµάτων και των τεχνών, πολιτικούς και επισκέπτες από το διάστηµα, όπως το Ρώσο κοσµοναύτη Γιούργι Γκαγκάριν. Μετά από 70 χρόνια λειτουργίας η κουζίνα του έκλεισε οριστικά το Φεβρουάριο του 2011. Η σταρ του εστιατορίου υπήρξε πάντα η αγαπηµένη του ιδιοκτήτη Αλίκη Βουγιουκλάκη.

40. Λαδάδικα

Πήραν το όνοµα τους από τους «λαδάδες» που εµπορεύονταν λάδι στην αγορά της πόλης και κρατούσαν τα βαρέλια στα υπόγεια των µαγαζιών τους. Τα Λαδάδικα ήταν κάποτε κοµµάτι της κεντρικής αγοράς της Θεσσαλονίκης που ξεκινούσε από την πλατεία ∆ικαστηρίων, αλλά η πυρκαγιά του 1917 αφάνισε το µεγαλύτερο τµήµα της. Στον Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο λειτούργησαν οίκοι ανοχής στα στενά τους για τους κουρασµένους στρατιώτες και αργότερα η περιοχή παρήκµασε. Το 1985 η µικρή συνοικία χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος και διατηρητέο µνηµείο και τα περισσότερα κτίρια αποκαταστάθηκαν στην παλιά τους αίγλη, φιλοξενώντας σήµερα ορισµένα από τα πιο καλαίσθητα µπαρ και εστιατόρια της πόλης.

41. Λαϊκα µαγαζιά

Τα λαϊκά µαγαζιά της πόλης µε τοπικά αστέρια, Βασίλη Καρρά, Ζαφείρη Μελά, ∆έσποινα Βανδή, Αντώνη Ρέµο, Κώστα Μακεδόνα έγραψαν τη δική τους ιστορία στη νύχτα της πόλης. Αβαντάζ, Χάντρες, Σκορπιός, Πύλη Αξιού, Άστρα, Πολιτεία, Μούσες, Ρόδον, Ρεξ είδαν χιλιάδες γαρύφαλλα να εκτοξεύονται από τους θαµώνες πάντα πρώτο τραπέζι πίστα. Είχαν προηγηθεί οι πίστες του αεροδροµίου Νεράιδα και Θεσσαλονικιά, της γνωστής οικογένειας Καραµπέρη. Παράλληλα µια σειρά σπουδαίες µπουάτ που ξεκίνησαν από το Λιόγερµα, την Όµορφη Νύχτα, το Πλατώ, τα ∆έκα βήµατα στην άµµο, το Ουράνιο Τόξο, την Τήνελλα, το Όριεντ Εξπρές, έγραψαν την έντεχνη ιστορία της πόλης, ενώ θρυλικά είναι και τα ρεµπετάδικα όπως το Μινουί µε τον Χοντρονάκο, τη Λιλή και τη Μαριώ, οι βαριές πίστες όπως ο Ζυγός ή τα τοπικά hard core όπως η Καλύβα της Μαριάνθης Κεφάλα.

42. Λευκός Πύργος

Μπορεί να χτίστηκε πολύ πριν την απελευθέρωση της πόλης, ωστόσο ο Λευκός Πύργος είναι ένα από τα σηµαντικότερα µνηµεία της Θεσσαλονίκης και άλλαξε αρκετές χρήσεις από το 1912 και έπειτα. Τα τείχη που περιέβαλαν τον Πύργο κατεδαφίστηκαν το 1917, στον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο ήταν κέντρο διαβιβάσεων των Συµµάχων, ενώ αργότερα και µέχρι το 1983 ήταν η στέγη για τις υπηρεσίες αεράµυνας της πόλης και του εργαστήριου Μετεωρολογίας του ΑΠΘ. Από το ’85 και µετά την αναστήλωση του χρησιµοποιείται ως εκθεσιακός χώρος και πρόσφατα λειτουργεί ως Μουσείο Πόλης της Θεσσαλονίκης. Η τελική µορφή του περιβάλλοντα χώρου σχεδιάστηκε από την Κατερίνα Τσιγαρίδα και ολοκληρώθηκε το 2008.

43. Λιµάνι Θεσσαλονίκης

Από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης το 316π.Χ. από τον βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο, το λιµάνι της πόλης διαδραµατίζει κοµβικό ρόλο στην ανάπτυξη και την ιστορία της. Εµπορεύµατα κάθε λογής, βιοµηχανικό υλικό, πολεµοφόδια, κρουαζιερόπλοια (όχι όσα θα θέλαµε) και χιλιάδες πρόσφυγες το ’20 και το ’30 κατέβηκαν τις αποβάθρες του. Το 1923 δηµιουργείται η Ελεύθερη Ζώνη που δίνει ώθηση στο εµπόριο. Από το 1997 το λιµάνι ανοίγεται στην πόλη του καθώς χαρακτηρίζονται διατηρητέες οι πέντε αποθήκες της Α’ προβλήτας και το 2000 ο υπόλοιπος χώρος που αναπλάστηκε πρόσφατα και χρησιµοποιείται για δράσεις πολιτισµού. Η σηµερινή του περίοδος είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες.

44. Λογοτεχνικά περιοδικά

Μετά το 1920 αρχίζουν και εµφανίζονται τα λογοτεχνικά περιοδικά της πόλης και µέσα από τις σελίδες τους συστήνονται λογοτέχνες και ποιητές που άφησαν σπουδαία πνευµατική κληρονοµιά τα επόµενα χρόνια. Στη Θεσσαλονίκη κυκλοφορούν η Τέχνη και αργότερα τα Μακεδονικά Γράµµατα. Οι Μακεδονικές Ηµέρες και έπειτα το φοιτητικό περιοδικό Ξεκίνηµα. Το ’36 εµφανίζεται ο Κοχλίας και αργότερα οι Μορφές. Το ’55 ανοίγει ο κύκλος της Νέας Πορείας που έκλεισε το 2009. Το ’58 εκδίδεται η ∆ιαγώνιος του Ντίνου Χριστιανόπουλου και µετά η Κριτική του Μανόλη Αναγνωστάκη. Έπειτα το Τραµ, ο Παρατηρητής και από το 1987 έως σήµερα το Εντευκτήριο, το µόνο που επιµένει ακάθεκτο 25 χρόνια.