Το Πάσχα των νεκρών: Ένα παλιό συγκινητικό έθιμο

Ένα παλιό έθιμο που μπορεί να κρατάει ακόμα και από τα Ομηρικά χρόνια, διέσωσαν οι Πόντιοι και δεν είναι άλλο από την γιορτή προς τιμή των νεκρών, μια μέρα μετά την ανάσταση.

Κατάγομαι από το Μεσιανό ένα χωριό λίγο έξω από την πόλη των Γιαννιτσών. Το Μεσιανό είναι ένα αμιγώς ποντιακό χωριό που δημιούργησαν οι προπαππούδες μας που ήρθαν από διάφορες περιοχές του Πόντου μετά τη γενοκτονία και την εκδίωξη από τις πατρίδες τους. Όπως ήταν φυσικό τους κατοίκους ακολούθησαν οι συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα. Είναι γνωστό άλλωστε ότι οι Πόντιοι προσπαθούν μέχρι και σήμερα να διασώσουν την γλώσσα την κουλτούρα και τον πολιτισμό του Πόντου με διάφορους τρόπους.

Μια από τις πλέον σπάνιες και μοναδικές παραδόσεις που συναντάμε σε πολύ λίγα ποντιακά χωρία και σε ελάχιστες περιοχές της Ελλάδος (Σούρμενα Αττικής  Κομοτηνή), είναι η ημέρα μνήμης των νεκρών που γιορτάζεται κάθε χρόνο την δεύτερη μέρα του Πάσχα. Τα ταφικά έθιμα ήταν πολύ διαδεδομένα στην ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας. Η παράδοση ήθελε τις ψυχές να ανεβαίνουν από τον άδη την ημέρα της ανάστασης και να παραμένουν στην γη  έως την Πεντηκοστή.

Το τελετουργικό  όπως σώζεται μέχρι και σήμερα είναι το εξής :Από νωρίς το πρωί οι γυναίκες ετοιμάζουν φαγητό,  μεζέδες, κεφτέδες, τηγανιές, τσουρέκια, πασχαλινά αυγά, τυρόπιτες, πιροσκί γλυκά και διάφορες σαλάτες. Μετά την θεία  λειτουργία οι κάτοικοι του χωριού κατευθύνονται προς τα νεκροταφεία ανάβουν τα καντήλια και κεριά. Οι τάφοι είναι καθαροί, φροντισμένο,ι μιας και η διαδικασία αυτή γίνεται παραδοσιακά τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί. Ο  παπάς του χωρίου  ψάλει την επιμνημόσυνη δέηση και  διαβάζει όλα τα ονόματα των νεκρών που θα του δοθούν σε μικρά χαρτάκια. Στην συνέχεια κερνάνε ο ένας τον άλλον, αρχίζουν όλοι μαζί παρέα να πίνουν και να τρώνε με ποντιακά τραγούδια και τη συνοδεία ποντιακής λύρας. Το κλίμα είναι εύθυμο, επικρατεί το γέλιο, οι ευχές και η μουσική.

Μπορεί η γιορτή να γίνεται σε νεκροταφείο αλλά είναι μια γιορτή χαράς και  μνήμης. Είναι μια μέρα που  οι ζωντανοί θυμούνται με νοσταλγία τους νεκρούς  και έρχονται κατάματα με τον θάνατο προσπαθώντας να τον ξεγελάσουν για λίγο. Είναι η μέρα που κανείς δεν επιτρέπεται να συγκινηθεί, να κλάψει και να λυπηθεί  πάνω από τους πεθαμένους του. Το έθιμο έχει ρίζες στους αρχαίους χρόνους. Ήκμασε στον Πόντο και στην Ελλάδα το επανέφεραν οι πρώτοι πρόσφυγες Πόντιοι. Το  ταφικό αυτό έθιμο, το βρίσκουμε σε αττική λευκή λήκυθο, του 440 π.Χ. όπου απεικονίζεται η επίσκεψη μιας γυναίκας με προσφορές στον τάφο νεαρού άντρα, μια σκηνή ιδιαίτερα συνηθισμένη σε λευκές ληκύθους, οι οποίες, εκείνη την εποχή, χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά στην ταφική διαδικασία[1]

*Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον Κώστα Σπυριδόπουλο για μέρος του φωτογραφικού υλικού  και τις χρήσιμες  ιστορικές πληροφορίες.

[1] Ταφικά έθιμα Όμηρος, Ιλιάδα Ψ 257-286: Οργάνωση αθλητικών αγώνων προς τιμήν του Πατρόκλου από τον φίλο του Αχιλλέα Και άμα τελειώσαν, τον λαόν εκράτησε ο Πηλείδης και εις πλατύν γύρον έκαμε τα πλήθη να καθίσουν, κι έβγαλε απ’ τα καράβια του του αγώνος τα βραβεία, ίππους, μουλάρια, βόδια και καλόζωνες γυναίκες και λέβητες και τρίποδες και σίδερο εργασμένο. Έθεσε πρώτα στους ταχείς ιππείς λαμπρό βραβείο να πάρει ο πρώτος άξιαν, σ’ έργα λαμπρά, γυναίκα και με τ’ αυτιά του τρίποδα, που μέτρα εικοσιδύο χωρούσε· και στον δεύτερον μιαν άστρωτην φοράδα εξάχρονην, που έμελλε μουλάρι να γεννήσει· του τρίτου λέβητ’ άκαφτον, όλον λευκόν ακόμη, λαμπρόν, που μέτρα τέσσερα χωρούσε, κάτω  βάζει· και του τέταρτου έστησε δυο τάλαντα χρυσάφι· του πέμπτου ένα διχέρουλον αφλόγιστο ποτήρι.βάζει· και του τέταρτου έστησε δυο τάλαντα χρυσάφι· του πέμπτου ένα διχέρουλον αφλόγιστο ποτήρι.