Ξεχασμένα από όλους

Λέξεις-Eικόνες: Γιώργος Τσιτιρίδης

Ξεχασμένα από τους πάντες, κανείς δεν τα επισκέπτεται πλέον, η ιστορία τους γνωστή σε πολύ λίγους. Τα κοιμητήρια του Αγίου Παύλου, σε πλήρη εγκατάλειψη, περιμένουν καρτερικά να δούν ποια θα είναι η τύχη τους.

“Για τα νεκροταφεία του Αγίου Παύλου να γράψεις”, μου λέει ένα βράδυ ο Γιάννης, αφού είχε δει κάποια άλλα ρεπορτάζ για τα κοιμητήρια της πόλης που είχαν γίνει στην Parallaxi. Έμενα στην περιοχή για δυο χρόνια αλλά δεν είχα ιδέα για ποιο πράγμα μου μιλούσε. “Δεν τα ξέρω”, του λέω. “Κανείς δεν τα ξέρει”, μου απάντησε, γι’ αυτό είναι μια καλή ευκαιρία να ψάξεις την ιστορία τους να τη μάθει ο κόσμος.

Βρισκόμαστε στην κοινότητα του Αγίου Παύλου που πλέον ενώθηκε με το δήμο Συκεών. Ανεβαίνοντας την οδό Ηπείρου, στο τέλος της ανηφόρας δεξιά, αν περπατήσεις στο ύψωμα, βρίσκονται κρυμμένα κάτω από την πυκνή βλάστηση και τα δέντρα τα παλιά νεκροταφεία της περιοχής. Έκανα μια έρευνα στο κέντρο Ιστορίας και σε κάποια βιβλία αλλά δεν μπόρεσα να βρω στοιχεία και μαρτυρίες. Απευθύνθηκα στον κύριο Κωνσταντίνο Νίγδελη, ιστορικό, που έχει μελετήσει την περιοχή και την γνωρίζει καλά και μου έδωσε όλες τις πληροφορίες: “Από πολύ παλιά χώροι ταφής υπήρχαν δίπλα από κάθε οικιστική περιοχή για να εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων που μένουν εκεί. Στην ευρύτερη περιοχή είναι γνωστά αυτά της Ευαγγελίστριας, τα Αρμένικα όπως γνωστή είναι και η ιστορία του ισλαμικού νεκροταφείου και του Εβραϊκού στην Πανεπιστημιούπολη τα οποία δεν σώζονται.”

Υπάρχει φωτογραφία του 1916 σε ένα από τα βιβλία του Κ.Νίγδελη που δείχνει την περιοχή κατοικήσιμη αλλά ακόμα και από τον 8ο αιώνα υπάρχει ζωή εκεί μιας και συναντάμε παλιές περίτεχνες βρύσες και ξέρουμε ότι όπου υπάρχει βρύση υπήρχε και ζωή. Αυτό μας κάνει να εικάζουμε ότι μπορεί να υπήρχαν νεκροταφεία στην ευρύτερη περιοχή από την εποχή του Βυζαντίου ακόμα και να συνέχισαν μέχρι τα νεότερα χρόνια όμως δεν υπάρχουν αρχεία οπότε για σίγουρα μπορούμε να πούμε ότι από το 1930 περίπου γιατί από τότε υπάρχουν μαρτυρίες. Οι πρώτες αυτές μαρτυρίες μιλάνε για τις εκτελέσεις στο δάσος του Σείχ Σου. Αρχικά οι ταφές γίνονταν επί τόπου εκεί που γίνονταν οι εκτελέσεις. Οι σoροί κατάληγαν σε μια μόνο περιοχή και αυτή είναι τα νεκροταφεία για τα οποία μιλάμε. Ο εγγονός του πρώτου νεκροθάφτη της περιοχής γνωρίζει από αφηγήσεις του παππού του πως όταν πρόκειται να εκτελέσουν κάποιον τον ενημέρωναν από την προηγούμενη. “Έχεις δουλειά αύριο”, του έλεγαν. Όταν πρόκειται να γίνει ομαδική εκτέλεση του έλεγαν έχεις πολλή δουλειά αύριο, που σήμαινε ότι έπρεπε να πάρει τα μέτρα του να πάρει έναν βοηθό, να ξέρει, να προετοιμαστεί κατάλληλα. Αυτό ως το 1948 περίπου οπότε και η περιοχή ξεκίνησε να αναπτύσσεται. Σήμερα αποτελεί τον Δήμου του Αγίου Παύλου. Οι ανάγκες της περιοχής για νεκροταφείο έστρεψαν την προσοχή προς τον χώρο που ήδη υπήρχε και θεωρήθηκε κατάλληλος για την ταφή των κατοίκων. Τα κοιμητήρια του Αγίου Παύλου σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται το 1980-1985 με την δημιουργία των νεκροταφείων των δυτικών συνοικιών και αυτό γιατί η ανάπτυξη των πόλεων δημιουργεί ανάγκη για νέους χώρους και η μεταφορά των νεκροταφείων εκτός των πυκνοκατοικημένων αστικών περιοχών κρίνεται απαραίτητη.

Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε παρατηρώντας την κατασκευή των τάφων δείχνουν πολλά πράγματα για την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των νεκρών. Αρκετοί από τους τάφους είναι καγκελωτοί, πράγμα που μας δείχνει ότι η οικογένεια δεν είχε την οικονομική δυνατότητα για μαρμάρινο. Σε κάποιους υπάρχει μόνο το προσκεφαλάρι στο οποίο έμπαινε η φωτογραφία το καντήλι και κάποιες εικόνες. Υπάρχουν και ανοιχτοί τάφοι γιατί έγινε μεταφορά των οστών από συγγενείς αν και δεν αποκλείεται και η τυμβωρυχία, που για τα σημερινά δεδομένα ακούγεται υπερβολική αλλά εκείνη την εποχή τα ρούχα και τα κοσμήματα του νεκρού γίνονταν αντικείμενο κλοπής. Οι τυμβωρύχοι ήξεραν ότι τον νεκρό τον συνοδεύει ένα δαχτυλίδι ή ένα ακριβό κόσμημα που αγαπούσε πάρα πολύ. Καθώς δεν υπήρχε και φύλαξη οι τυμβωρυχίες ήταν κάτι πολύ συνηθισμένο.

Έχει συζητηθεί στο παρελθόν η αποκομιδή τον οστών, η δημιουργία κενοταφίου, η έκθεση κάποιων αντικειμένων που έχουν ιστορική σημασία, ακόμη και η δημιουργία πάρκου. Κανείς δεν ξέρει προς το παρόν την τύχη που θα έχουν τα εγκαταλειμμένα κοιμητήρια στο μέλλον. Ίσως θα ήταν μια ευκαιρία παράλληλα με την ευρύτερη ανακατασκευή και συντήρηση των κοιμητηρίων της Ευαγγελίστριας, του Αρμένικου νεκροταφείου, και του τείχους να συμπεριληφθεί κι αυτός ο χώρος στα άμεσα σχέδια του Δήμου.

*Ευχαριστώ τον Γιάννη Πρόιο και τον Μπάμπη Ιμβρίδη για την βοήθεια τους.

Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον κύριο Κωνσταντίνο Νίγδελη που χωρίς την μελέτη των βιβλίων του και την συνομιλία μαζί του θα ήταν αδύνατη η συγγραφή του κειμένου.