ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: Απαιτούνται σχέδια έκτακτης ανάγκης για την ξηρασία στην Ελλάδα

“Πάρτε μαζί σας νερό, το μέλλον έχει πολλή ξηρασία” προειδοποιούσε αλληγορικά ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός, αλλά φαίνεται ότι ήρθε η στιγμή που οι στίχοι του μπορούν να εκληφθούν και κυριολεκτικά.

Φέτος η Ευρώπη βιώνει μια από τις χειρότερες ξηρασίες των τελευταίων αιώνων με συνέπειες που κυμαίνονται από την πτώση της στάθμης των ποταμών μέχρι τη μείωση της παραγωγικότητας των υδροηλεκτρικών μονάδων και από την εξασθένηση της υπόγειας ροής των νερών μέχρι την αποξήρανση των λιμνών.

Τις αλυσιδωτές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής περιγράφει σε συνέντευξή του στην “Parallaxi” ο καθηγητής Υδρογεωλογίας στο ΑΠΘ και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας Κωνσταντίνος Βουδούρης, ο οποίος τονίζει ότι στην Ελλάδα, όπως και στις άλλες μεσογειακές χώρες, οι συνέπειες αφορούν καταρχάς την αγροτική παραγωγή, αφού η ξηρασία οδήγησε στην αύξηση της ζήτησης για αρδευτικό νερό.

Απαιτείται σύνταξη σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την προσαρμογή στα νέα δεδομένα τονίζει ο κ. Βουδούρης, που θα περιλαμβάνουν μέτρα εξοικονόμησης, χρήση εναλλακτικών πηγών νερού και έργα συλλογής νερού.

Ερ. Σύμφωνα με ερευνητες του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ξηρασία που βιώνει η Ευρώπη φέτος ενδεχομένως είναι η χειρότερη των τελευταίων 500 ετών. Η ξηρασία συνδέεται με το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, κι αν ναι, μπορεί να είναι παροδικές ή μόνιμες οι συνέπειες της;

Πράγματι η Ευρώπη βιώνει μία από τις χειρότερες ξηρασίες των τελευταίων αιώνων με δυσμενείς συνέπειες στο περιβάλλον και την οικονομία. Η ξηρασία συνοδευόμενη από υψηλές θερμοκρασίες είχε ως αποτέλεσμα τις μεγάλες πυρκαγιές που καταγράφηκαν σε πολλές χώρες και επιπλέον μειώθηκαν οι απορροές των ποταμών με επιπτώσεις στις μεταφορές, τη γεωργία και την επιβίωση των οικοσυστημάτων.

Η ξηρασία θεωρείται ως μία από τις πιο περίπλοκες φυσικές καταστροφές με επιπτώσεις στη γεωργία, την οικονομία, τους υδατικούς πόρους και τα οικοσυστήματα.

Είναι ένα διαχρονικό κλιματικό γεγονός και έχουν συμβεί και συμβαίνουν συχνές και παρατεταμένες ξηρασίες σε πολλά μέρη του κόσμου (συμπεριλαμβανομένων ξηρών και υγρών περιοχών), επηρεάζοντας πολλούς διαφορετικούς τομείς, όπως η οικολογία, το περιβάλλον, η υδρολογία και η γεωργία.

Με την παγκόσμια κλιματική κρίση και την εντατικοποίηση της κυκλοφορίας του νερού, τα ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα έχουν γίνει πιο συχνά τα τελευταία χρόνια.

Συμπερασματικά μπορεί να ειπωθεί ότι η φετινή ξηρασία στην Ευρώπη επιβεβαιώνει τη διαχρονικότητα των ξηρασιών, καθώς και το κύριο χαρακτηριστικό της κλιματικής κρίσης, την αύξηση δηλαδή της συχνότητας εμφάνισης και της έντασης των ακραίων φαινομένων ξηρασίας και πλημμυρών. Γιατί είναι σίγουρο ότι θα επακολουθήσουν πλημμυρικά φαινόμενα σε πολλές περιοχές που σήμερα πλήττονται από τη ξηρασία.

Ερ. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ξηρασίας αναφέρει ότι το 47% της Ευρώπης βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού λόγω ξηρασίας, που σημαίνει ότι υπάρχει έλλειμμα υγρασίας στο έδαφος. Πόσο επηρεάζει το φαινόμενο αυτό τα ποτάμια και τις λίμνες στην Ελλάδα;

Η ξηρασία θεωρείται ως ένα περίπλοκο και πολύπλευρο φαινόμενο, το οποίο έχει σημαντικό αντίκτυπο σε κάθε μέρος του υδρολογικού κύκλου. Οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις κλιματικές αλλαγές, όπως η μείωση της βροχόπτωσης, η οποία εμφανίζεται αργά και διαρκεί μήνες έως χρόνια.

Τέσσερις κατηγορίες ξηρασίας

Ανάλογα με το έλλειμμα διαφορετικών υδρολογικών χαρακτηριστικών, η ξηρασία συνήθως διακρίνεται σε τέσσερις κατηγορίες, δηλαδή, μετεωρολογική ξηρασία, υδρολογική ξηρασία, γεωργική-αγροτική ξηρασία και κοινωνικοοικονομική ξηρασία. Υπάρχουν κάποιες διαφορές και συνδέσεις μεταξύ τους.

Συγκεκριμένα, όταν η βροχόπτωση είναι ανεπαρκής, εμφανίζεται μετεωρολογική ξηρασία. Η έλλειψη επιφανειακής (ποτάμια) και υπόγειας απορροής προκαλεί υδρολογική ξηρασία. Γεωργική ξηρασία προκαλείται από την ανεπάρκεια της υγρασίας του εδάφους, ενώ η κοινωνικοοικονομική ξηρασία προκύπτει όταν η προσφορά νερού δεν ικανοποιεί την ανθρώπινη ζήτηση νερού. Γενικά, η μετεωρολογική ξηρασία αρχίζει νωρίτερα, και ακολουθούν υδρολογικές και οι γεωργικές ξηρασίες. Αν τελικά συμβεί η κοινωνικοοικονομική ξηρασία, αυτό υποδηλώνει ότι το έλλειμμα νερού είναι πολύ σοβαρό.

Συνεπώς, η μετεωρολογική ξηρασία (μείωση βροχοπτώσεων) προκαλεί, με κάποια χρονική υστέρηση, την υδρολογική ξηρασία που εκδηλώνεται με μείωση της παροχής των ποταμοχειμάρρων και των πηγών, καθώς και της υπόγειας ροής και τη μείωση της υγρασίας του εδάφους.

Προφανώς και στη χώρα μας μειώθηκαν οι παροχές των ποταμών (όπως συμβαίνει κάθε καλοκαίρι) με αποτέλεσμα και τη μείωση της τροφοδοσίας των υπόγειων υδροφορέων, αλλά δεν προέκυψε πρόβλημα επάρκειας πόσιμου νερού (από Αλιάκμονα Εύηνο, Μόρνο), εκτός των μόνιμων περιπτώσεων, όπως π.χ. τα νησιά λόγω τουρισμού.

Είχε όμως ως αποτέλεσμα την αύξηση των αναγκών για αρδευτικό νερό και προβλήματα παρατηρήθηκαν σε πολλές περιοχές, π.χ. Κρήτη, Κορινθία, κ.α. Να σημειωθεί ότι ένα χαρακτηριστικό της Ελλάδας, καθώς και άλλων μεσογειακών χωρών, είναι ότι η αγροτική οικονομία στη χώρα στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο υπόγειο νερό, λόγω έλλειψης βροχοπτώσεων το καλοκαίρι. Πολλοί ερευνητές προειδοποιούν για πιθανή κατάρρευση τέτοιων οικονομιών σε περιόδους παρατεταμένων ξηρασιών. Για τον λόγο αυτόν πρέπει να στραφούμε στην αξιοποίηση δευτερογενών υδατικών πόρων (μη συμβατικών), όπως είναι τα επεξεργασμένα και τα υφάλμυρα νερά.

Ερ. Εφόσον το φαινόμενο αφορά και την Ελλάδα, ποιες περιοχές επηρεάζει περισσότερο; Παρατηρείται πτώση της στάθμης σε συγκεκριμένους ποταμούς και λίμνες στη χώρα μας;

Φυσικά και αφορά τη χώρα μας και ιδίως τη Νότια Ελλάδα, στην οποία απουσιάζουν οι θερινές βροχές και τα μεγάλα ποτάμια. Οι μετεωρολογικές ξηρασίες από την έλλειψη βροχοπτώσεων σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες θα έχουν δυσμενείς επιπτώσεις, όπως: υδρολογικές ξηρασίες, κατάρρευση οικοσυστημάτων, αύξηση της εξατμισοδιαπνοής, μεγάλες πιέσεις στο νερό λόγω αυξημένων αναγκών και μείωση της διαθεσιμότητάς του, ερημοποίηση, κ.ά. Ο ρυθμός ερημοποίησης αναμένεται να αυξηθεί εξαιτίας της διάβρωσης, των πυρκαγιών, της εξάντλησης του υπόγειου νερού και της αλάτωσης του εδάφους.

Οι μειωμένες παροχές των ποταμών θα μειώσουν και τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. Η συνεχής πτώση στάθμης στους υδροφορείς και λόγω υπεράντλησης, πρακτικά μηδενίζει τη «βασική ροή» με αποτέλεσμα να στειρεύουν οι πηγές και να μην επαναλειτουργούν ακόμα και τις υγρές περιόδους.

Δεν υπάρχουν δεδομένα μεγάλης διάρκειας για να διαπιστωθεί μόνιμη ή μη τάση μείωσης της παροχής των ποταμών. Άλλωστε πολλά μεγάλα ποτάμια της χώρας είναι διεθνή (Αξιός, Νέστος, Στρυμώνας, Εβρος) και η παροχή τους ελέγχεται και από τις γειτονικές χώρες.

Να σημειωθεί πάντως ότι οι τάσεις των παροχών των ποταμοχειμάρρων πρέπει να εξετάζονται με προσοχή γιατί παρεμβαίνουν και άλλοι ανθρώπινοι παράγοντες, όπως π.χ. αλλαγές στις χρήσεις γης και αλλαγές στη χρήση νερού (ποσότητες νερού που χρησιμοποιούνται για ύδρευση, άρδευση και βιομηχανική χρήση).

Η μείωση της παροχής των ποταμών σε συνδυασμό με ανθρώπινες παρεμβάσεις, οδηγεί σε ξήρανση των λιμνών, στις οποίες καταλήγουν, με σημαντικές επιπτώσεις στα οικοσυστήματά τους. Επιπλέον, η μείωση της απορροής των ποταμών θα έχει ως συνέπεια τη μείωση της παραγωγικότητας των υδροηλεκτρικών μονάδων με αλυσιδωτές επιπτώσεις στον ενεργειακό τομέα.

Σε κάθε περίπτωση απαιτείται σύνταξη σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την προσαρμογή στην ξηρασία, που περιλαμβάνουν μέτρα εξοικονόμησης, χρήση εναλλακτικών πηγών νερού, έργα συλλογής νερού, κ.λπ.

Η χρήση ταμιευτήρων για αποθήκευση νερών κατά τα υγρά υδρολογικά έτη και η αξιοποίηση αυτών τα ξηρά έτη είναι ένα αποτελεσματικό μέτρο, σε συνδυασμό πάντα με την ορθολογική διαχείριση της «ζήτησης» νερού (μείωση απωλειών, βελτίωση της αποτελεσματικής χρήσης του νερού στη γεωργία, χρήση επεξεργασμένων λυμάτων για άρδευση, αφαλάτωση υφάλμυρων νερών, κίνητρα και περιοριστικά μέτρα για μείωση της κατανάλωσης, κ.λπ.).

Τέλος, η χαρτογράφηση ευάλωτων περιοχών σε ξηρασίες στη Νότια κυρίως Ελλάδα είναι απαραίτητη για την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων σε συνδυασμό με την κατασκευή κατάλληλων έργων υποδομής.