Τι συμβαίνει με το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού;

Ιδιαίτερο προβληματισμό δημιουργεί η απόφαση για αλλαγές αναφορικά με το κτίριο που προβλέπονταν στον αρχικό σχεδιασμό του 2017, να δημιουργηθεί το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού, δηλαδή στα διατηρητέα κτίσματα του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά. 

Όπως όλα δείχνουν, στο κτίριο που θα δημιουργούνταν το μουσείο θα στεγαστεί άλλο μουσείο με τις αρχαιότητες που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές του μετρό της Θεσσσαλονίκης.  Πέρα από τις αρχαιότητες του μετρό της Αγίας Σοφίας, οι οποίες αποσπάστηκαν και είναι αδύνατον λόγω χώρου να επανατοποθετηθούν, αναμένεται να μεταφερθούν εκεεί και οι αρχαιότητες της Βενιζέλου, σε περίπτωση που το ΣτΕ αποφασίσει τον τεμαχισμό και την απόσπαση του Βυζαντινού δρόμου, πράγμα που σημαίνει πως δεν θα επιστραφούν ποτέ στο σταθμό.

Με αφορμή το γεγονός, αξίζει μια αναδρομή στο ιστορικό που αφορά στο Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού, τις δηλώσεις που είχε κάνει κάποτε η Λίνα Μενδώνη, αλλά και την αντίδραση του βουλευτή Χρήστου Γιαννούλη.

To ιστορικό για το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού 

Το 2018 είχαν γίνει αναφορές για έγκριση της χρηματοδότηση συνολικά 2.926.402 ευρώ για εκπόνηση μελετών, έργα αποκατάστασης και νέας χρήσης του εμβληματικότερου κτίσματος του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά, του κτιρίου Α2, εμβαδού 3.353. 14 τ.μ, στο οποίο θα στεγαζόταν μεταξύ άλλων και το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού.

Στον ισόγειο χώρο του κτιρίου προβλέπονταν πολυλειτουργικοί χώροι ιστορικής μνήμης και πολιτισμού που καταλαμβάνουν 1.470 τ.μ., αφιερωμένοι στην Εθνική Αντίσταση και τον προσφυγικό Ελληνισμό, αίθουσες πολιτιστικών δραστηριοτήτων (περιοδικών εκθέσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μουσικών – θεατρικών εκδηλώσεων και καλλιτεχνικών συμβάντων), μικρό αμφιθέατρο καθώς και κυλικείο των 200 περίπου τ.μ. για την εξυπηρέτηση των χρηστών. Στον όροφο θα φιλοξενούνταν διοικητικοί χώροι 1.670 τ.μ. για την υποστήριξη της λειτουργίας των πολιτιστικών δραστηριοτήτων καθώς και για την στέγαση δημοτικών υπηρεσιών.

Διπλή έγκριση χρηματοδοτήσεων για ένα εμβληματικό έργο

Η Διεύθυνση Αστικής Ανάπτυξης, Σχεδιασμού και Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων του Δήμου Παύλου Μελά είχε συνθέσει μια πρόταση λαμβάνοντας υπόψη τις αποφάσεις της Διοίκησης για προτεραιοποίηση των έργων που θα οδηγήσουν στην αξιοποίηση του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά και την εξέλιξή του σε Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά.

Η επιτυχία της διπλής έγκρισης χρηματοδοτήσεων, αποτελούσε ένα ουσιαστικό βήμα στην υλοποίηση των στόχων για την ανάπτυξη του ΜΠΠΜ και αναλύεται ως εξής:

Α. Με την ΑΠΟΦΑΣΗ 7500/2530/Α3 της 19/11/2018, που αναρτήθηκε στην ηλεκτρονική σελίδα για το ΕΣΠΑ γνωστοποιήθηκε ότι εντάχθηκε η Πράξη «Δημιουργική επανάχρηση Κτηρίου Στρατωνισμού του Μητροπολιτικού Πάρκου (πρώην στρατοπέδου) Παύλου Μελά» και εγκρίθηκε χρηματοδότηση 2.500.000 ευρώ.

Το χρηματοδοτούμενο ποσό προερχόταν από τους πόρους του τομεακού επιχειρησιακού προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία, 2014-2020» του Υπουργείου Οικονομίας & Ανάπτυξης (ΕΠΑνΕΚ), στο πλαίσιο της δράσης «Δημιουργική Επανάχρηση Δημοτικής Ακίνητης Περιουσίας». Εντός του μητροπολιτικού πάρκου θα παραδοθεί το κτίριο αποκατεστημένο και λειτουργικό καθώς και ο απαραίτητος εξοπλισμός χώρων πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Το κόστος του έργου ανέρχεται στα 4.150.000 ευρώ (τα υπόλοιπα θα διατεθούν από άλλες πηγές χρηματοδότησης ή πόρους του Δήμου) και στις δαπάνες περιλαμβάνονται τόσο οι εργασίες συντήρησης του κελύφους όσο και ο εξοπλισμός του μουσειακού χώρου.

Υπενθυμίζεται ότι η δράση απευθυνόταν στους ΟΤΑ Α βαθμού και στοχεύει στην ανάδειξη των δημοτικών κτιρίων μέσω της λειτουργίας τους ως εστιών τουριστικής, πολιτιστικής, αλλά και επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Με την κατάλληλη διαμόρφωση των κτιρίων εσωτερικά και εξωτερικά και την εφαρμογή της νέας τους χρήσης, επιτυγχανόταν η επανάχρησή τους και η λειτουργική επανένταξή τους στον ιστό της πόλης, συμβάλλοντας άμεσα και έμμεσα στην οικονομική και κοινωνική αναζωογόνηση των αστικών περιοχών.

Β. Με την υπ΄  αριθ. πρωτ. 119782  της 9/11/2018 Απόφαση του Υφυπουργού Οικονομίας Στάθη Γιαννακίδη, εντάχθηκε προς χρηματοδότηση στο Εθνικό Σκέλος του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων το ποσό των 426.402,20 ευρώ για την εκπόνηση των μελετών του έργου «Δημιουργική Επανάχρηση των κτιρίων στρατωνισμού και περιβαλλοντική αναβάθμιση του Μητροπολιτικού Πάρκου (πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά».

Προπαρασκευαστικές ενέργειες και συνεργασίες

Να σημειωθεί ότι για την σύνταξη της πρότασης λήφθηκαν υπόψη το Στρατηγικό Σχέδιο ΜΠΠΜ, τα δεδομένα της μελέτης του έργου ανάπλασης του περιβάλλοντος χώρου του πρώην στρατοπέδου που προωθείται προς χρηματοδότηση στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Κεντρικής Μακεδονίας καθώς και οι απαιτήσεις της σύμβασης παραχώρησης που προδιαγράφει τη λειτουργία των Μουσείων Εθνικής Αντίστασης και Προσφυγικού Ελληνισμού στο χώρο του πρώην στρατοπέδου.

Υλικό για την σύνθεση της πρότασης αντλήθηκε επίσης από παλαιότερη συνεργασία που είχε αναπτύξει ο Δήμος Παύλου Μελά με το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Συντήρηση, Αποκατάσταση και Επανάχρηση Μνημείων Πολιτισμού του Α.Π.Θ. και εφόσον η μελέτη του συγκεκριμένου κτιρίου ανατέθηκε σε διεπιστημονική – διατμηματική ομάδα φοιτητών και επιβλεπόντων το έτος 2011 για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Η πρόσκληση έδινε τη δυνατότητα υποβολής μη ώριμων μελετητικά προτάσεων υπό την προϋπόθεση ότι οι μελέτες και οι αναγκαίες άδειες θα ολοκληρωθούν εντός 18 μηνών από την απόφαση ένταξης του έργου. Αξιοποιώντας αυτή την δυνατότητα η διοίκηση ανέλαβε διάφορες ενέργειες επικοινωνίας και κοινοποίησης των στόχων προς τοπικούς φορείς και φορείς της κεντρικής κυβέρνησης με σκοπό την δημιουργία ενός μηχανισμού που θα μπορούσε να προωθήσει την μελετητική και αδειοδοτική ωρίμανση του έργου καθώς και η εξασφάλιση της χρηματοδότησης αυτού του μηχανισμού.

Οι ενέργειες αυτές περιλάμβαναν συναντήσεις εργασίας με στελέχη της Μονάδας Οργάνωσης της Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων και της Μητροπολιτικής Αναπτυξιακής Θεσσαλονίκης ΑΑΕ/ΤΑ που είχαν διαμορφώσει από κοινού ένα πλαίσιο – μηχανισμό υποστήριξης της αυτοδιοίκησης της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο του αναπτυξιακού προγραμματισμού του ΕΣΠΑ 2014-2020.

Περιελάμβαναν επίσης κοινή συνάντηση του Δημάρχου και του ΓΓ ΕΣΠΑ στην Αθήνα με τη συμμετοχή στελεχών της ΜΟΔ ΑΕ (Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων), συνεργασίες με τα στελέχη του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού και άλλων φορέων.

Στα εγκαίνια της ΔΕΘ το 2019 ο Πρωθυπουργός κάνει για πρώτη φορά λόγο για δημιουργία ενός μουσείου για τις αρχαιότητες του μετρό εντός του στρατοπέδου.

Οι δηλώσεις της Λίνας Μενδώνη

Η υπουργός Πολιτισμού είχε τον Σεπτέμβριο του 2020 στη Θεσσαλονίκη (στο κτίριο της Μονής Λαζαριστών) πολύωρη συνάντηση εργασίας με τον δήμαρχο της περιοχής (Παύλου Μελά) Δημήτρη Δεμουρτζίδη και υπηρεσιακούς παράγοντες του υπουργείου και του δήμου.

Στη συνάντηση είχε εξεταστεί η πορεία των μελετών για την ανάπλαση του στρατοπέδου Παύλου Μελά και τη δημιουργία δύο νέων μουσείων που έχει σχεδιαστεί να λειτουργήσουν σε υπάρχοντα κτίρια.

Στη συνάντηση, μετείχαν επίσης η διευθύντρια του γραφείου πρωθυπουργού στη Θεσσαλονίκη, Μαρία Αντωνίου, η αντιπεριφερειάρχης Θεσσαλονίκης, Βούλα Πατουλίδου, η πρόεδρος της Αναπτυξιακής Εταιρείας Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης, Μαρία Καραγιάννη και ο μητροπολίτης Νεαπόλεως – Σταυρουπόλεως κ.Βαρνάβας και εξετάστηκαν οι εναλλακτικές λύσεις για τη διάθεση των επιπλέον κονδυλίων για μελέτες που εξασφαλίστηκαν με παρέμβαση του πρωθυπουργού.

Η υπουργός είχε αναφέρει σε δηλώσεις της ότι εξετάζεται “το πώς θα προχωρήσουν οι μελέτες, τουλάχιστον για τα δύο κτήρια, τα οποία πρόκειται να γίνουν μουσεία (τα σχεδιαζόμενα : μουσείο των αρχαιοτήτων του μετρό Θεσσαλονίκης που αφορά αποκλειστικά στα χιλιάδες κινητά ευρήματα που εντοπίστηκαν στη διάρκεια των πολυετών ανασκαφών του μετρό – και το μουσείο του μικρασιατικού προσφυγικού ελληνισμού). “Συστρατευόμαστε όλοι στην κοινή προσπάθεια να απαντήσουμε στην πρόκληση της μετατροπής του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά σε Μητροπολιτικό Πάρκο”, τόνισε από την πλευρά του ο δήμαρχος, ο οποίος ανέφερε πως είναι σε εξέλιξη η διαδικασία της δημοπράτησης της πρώτης φάσης του έργου, δηλαδή να γίνουν πράσινο 340 στρέμματα . “Μεγάλο στοίχημα του δήμου” χαρακτήρισε το έργο η κ.Βούλα Πατουλίδου, η οποία ανέφερε πως “στόχος είναι να αξιοποιηθούν με τον καλύτερο τρόπο τα 19 εκ. από το πρόγραμμα της Βιώσιμης αστικής ανάπτυξης που έχουν εξασφαλιστεί για το στρατόπεδο Παύλου Μελά”. Τέλος, η Μαρία Καραγιάννη ανέφερε ότι η “Αναπτυξιακή” είχε αναλάβει την πρώτη φάση του έργου, το κτίριο Α2 και του περιβάλλοντα χώρου. Ερωτηθείσα τέλος η κ.Μενδώνη εάν στο Μουσείο θα εκτεθούν προσωρινά οι υπό απόσπαση αρχαιότητες από τον σταθμό Βενιζέλου μέχρι την επανατοποθέτησή τους τόνισε χαρακτηριστικά πως “όπως ανακοίνωσε εδώ και ένα ακριβώς χρόνο ο πρωθυπουργός , το ένα μουσείο θα αφορά τον μικρασιατικό προσφυγικό ελληνισμό και το δεύτερο τις αρχαιότητες του μετρό Θεσσαλονίκης. Όσον αφορά τις αρχαιότητες του σταθμού Βενιζέλου, θα το δούμε μετά την εξέταση της μελέτης από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Ο σταθμός Βενιζέλου είναι μία ειδική περίπτωση. Έχουμε δρόμο ακόμα”.

Και τον Μάρτιο του 2021 η Λίνα Μενδώνη είχε δηλώσει ότι στο πρόγραμμα δημιουργίας του Μητροπολιτικού Πάρκου στο πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά, στη Θεσσαλονίκη, δημιουργείται Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού, με την συμμετοχή πολλών φορέων και την οργανωτική και συντονιστική ευθύνη των αρμοδίων υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ.

Σήμερα μοιάζει τα πράγματα να παίρνουν μια άλλη τροπή καθώς υπάρχει μια διαφαινόμενη ανατροπή σε σχέση με το κτίριο που θα στέγαζε το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού το οποίο χάνει το κτίριο που είχε δοθεί για αυτή τη χρήση και περιορίζεται σε ένα μικρό κτίριο.

Ανακοίνωση για το θέμα εξέδωσε ο βουλευτής Α Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ  και αναπληρωτής τομεάρχης Υποδομών και Μεταφορών, Χρήστος Γιαννούλης.

Ολόκληρη η ανακοίνωση παρακάτω:

«Η Προσφυγική μνήμη σε 500 τετραγωνικά έναντι 3.900 τ.μ. όπως προβλέπονταν στο σχέδιο της Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ με απόφαση Αλέξη Τσίπρα.  Βαρύτατη προσβολή Μενδώνη κατά του Προσφυγικού Ελληνισμού η αλλαγή κτιρίου για το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού στο πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά. Απόφαση «παγίδα»  και για την πιθανή εν κρυπτώ αποθήκευση των αρχαίων της Βενιζέλου εν αναμονή της εκδίκασης της προσφυγής στο  Σ.τ.Ε. 

«Την «επικινδυνότητα» της ως Υπουργός Πολιτισμού αλλά και όλων όσοι συμβάλουν πρόθυμα και εν κρυπτώ στα σχέδια της κυρίας Μενδώνη, επιβεβαιώνει η προκλητική και προσβλητική επιμονή, αλλαγής του κτιρίου που προβλέπονταν στον αρχικό σχεδιασμό του 2017, για την δημιουργία Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού σε κτίριο του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά. 

Η ιστορική απόφαση  της Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και του Αλέξη Τσίπρα για την παραχώρηση των χώρων του πρώην Στρατοπέδου Παύλου στον Δήμο Παύλου Μελά και στους πολίτες της Θεσσαλονίκης, συνοδεύτηκε από την υποβολή ενός στρατηγικού σχεδίου όπου μεταξύ άλλων προβλέπονταν η δημιουργία στο κτίριο Α3 εμβαδού 4.000 τ.μ. του εξαιρετικά συμβολικού  και ενωτικού Μουσείου του Προσφυγικού Ελληνισμού. 

Τον Δεκέμβριο του 2020 και κόντρα σε όλες τις προηγούμενες αποφάσεις τόσο του Δήμου Παύλου Μελά όσο και των εμπλεκόμενων φορέων, υπερψηφίζεται  στην Οικονομική Επιτροπή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, κατά πλειοψηφία, παρά τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης, η χρήση ενός κυριολεκτικά ερειπίου προς κατεδάφιση, καθαρού εμβαδού 500 τ.μ. για την δημιουργία του Μουσείου  Προσφυγικού Ελληνισμού. 

Είναι ακόμη πιο εξοργιστική η απόφαση εάν λάβουμε υπόψη πως το κτίριο Β4 που υποδεικνύεται, είχε κριθεί ακατάλληλο λόγω πυρκαγιάς και προοριζόταν για στεγασμένο κήπο.  Η κατάσταση ερειπίου του κτιρίου Β4 απαιτεί ποσό του 1.342.800 ευρώ για την συνολική αποκατάστασή του.

Επιλογή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ήταν η ανάδειξη στο μέγιστο βαθμό της ιστορικής πορείας του ελληνισμού στα εδάφη του Πόντου και της Μικράς Ασίας, με την ανέγερση ενός σύγχρονου διαδραστικού μουσείου, που θα ανασύρει μνήμες και θα φιλοξενεί χιλιάδες εκθέματα και αρχειακό υλικό τιμώντας τον Προσφυγικό Ελληνισμό. Είναι χαρακτηριστική και εξαιρετικά συμβολική του εγχειρήματος η  τεράστια συλλογή  του ομότιμου καθηγητή Νεότερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Κωνσταντίνος Φωτιάδη.

Η αιτιολόγηση και η επικαιροποίηση αυτής της αλλαγής, συνδυάζεται και με την ανησυχία της τοπικής κοινωνίας  στο ενδεχόμενο η αλλαγή χρήσης να συνδέεται με την προκλητική απόφαση της κυβέρνησης Μητσοτάκη και Λ. Μενδώνη για την εξεύρεση επαρκώς μεγάλου χώρου για την αποθήκευση των ευρημάτων του Σταθμό Βενιζέλου του ΜΕΤΡΟ, χωρίς να υπάρχει η στοιχειώδης ευαισθησία να αναμείνουν την κρίση του Συμβουλίου της Επικρατείας. 

Είναι προφανές ότι αποτελεί μονόδρομο η επιστροφή στο αρχικό πλάνο με βάση το στρατηγικό σχέδιο του 2017 για την δημιουργία του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού σε χώρο επαρκή για τις ανάγκες του εγχειρήματος. Κυρίως για την έμπρακτη αναγνώριση της σημασίας του έργου και του σεβασμού στην μνήμη και τις οδύνες του Προσφυγικού Ελληνισμού και των απογόνων τους στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης και της Κεντρικής Μακεδονίας. Οποιαδήποτε, ακόμη και νεότερη παρελκυστική προσπάθεια σε δύο ή τρία μη ενιαία κτίρια, δεν ακουμπά στην λογική και την ειλικρινή αρχική πρόθεση να τιμήσουμε τον Προσφυγικό Ελληνισμό όπως του αξίζει». 

Με πληροφορίες από Βήμα / ΑΠΕ-ΜΠΕ και παλαιότερα άρθρα της parallaxi