Βαρκελώνη: “Πράσινο” σχέδιο επέκτασης του δημόσιου χώρου

Σε σχέδιο μείωσης της περιβαλλοντικής ρύπανσης, με τη δημιουργία πάρκων και τη μείωση δρόμων, προχώρησε η πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της Ευρώπης. 

Στα τέλη του 20ού αιώνα, ο Καταλανός μηχανικός Ildefons Cerda είχε μία πρωτότυπη ιδέα, για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της Βαρκελώνης. Στο σύστημα επέκτασης που σχεδίασε, πρότεινε κάθε οικοδομικό τετράγωνο να είναι κτισμένο γύρω από έναν μεγάλο ανοιχτό χώρο ή πλατεία, το οποίο θα λειτουργεί ως πάρκο για τους κατοίκους.

Όταν ξεκίνησε τη δουλειά του, η Βαρκελώνη, λόγω της πυκνότητας του πληθυσμού της, αντιμετώπιζε μεγάλο πρόβλημα μετάδοσης ασθενειών, ενώ ταυτόχρονα έδειχνε χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής σε σύγκριση με το Λονδίνο ή το Παρίσι. Ο Cerda σχεδίασε μία νέα πόλη με μεγάλους δρόμους και ανοιχτούς χώρους. Η συνοικία Eixample (που σημαίνει επέκταση), καταλαμβάνει τώρα τη μεγαλύτερη έκταση της Βαρκελώνης. Εδώ και 100 χρόνια, η περισσότερη αποτελείται από τσιμέντο για λόγους εμπορικούς. Αυτό την έκανε και την πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της Ευρώπης.

Η μητροπολιτική της περιοχή έχει έναν πληθυσμό της τάξης των περίπου 4.8 εκατομμυρίων ανθρώπων. Δεν υπάρχει όμως, αρκετό οξυγόνο. Οι πολίτες της αναπνέουν αέρα που υπερβαίνει τα όρια του επιτρεπτού από διοξείδιο του αζώτου και σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η πόλη έχει τη χειρότερη ηχορύπανση στην Ευρώπη. Η αιτία και στις δυο περιπτώσεις είναι το αυτοκίνητο, όχι οι βιομηχανίες. Η πόλη έχει την υψηλότερη πυκνότητα σε αυτοκίνητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα ιδιωτικά οχήματα αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% των μετακινήσεων αλλά και καταλαμβάνουν το 60% της επιφάνειας της πόλης. Επιπλέον, εκτιμάται ότι το 85% των μετακινήσεων πραγματοποιούνται από άτομα που εισέρχονται ή διασχίζουν την πόλη. Για το λόγο αυτό δόθηκε έμφαση στη δημιουργία πάρκων και πρασίνου σε δημόσιους χώρους.

«Ο άδειος χώρος εδώ θεωρούνταν ανέκαθεν οικοδομήσιμη γη και κάτι από το οποίο μπορούμε να επωφεληθούμε», δήλωσε η Janet Sanz, αναπληρωτής δήμαρχος, στο Guardian. «Η ιδέα του Cerdà ήταν να ανοίξει την πόλη, να την κάνει πιο κατοικήσιμη. Ως κυβέρνηση, πρέπει να αλλάξουμε τη νοοτροπία που ορίζει την πόλη μόνο ως μία δύναμη της οικονομίας. Αυτό που έχουμε κοινό είναι ο δημόσιος χώρος , ο οποίος ανήκει σε όλους.” Ο στόχος είναι να αλλάξουν όλα αυτά με ένα φιλόδοξο 10ετές σχέδιο έτσι ώστε να μεταμορφωθεί η πόλη, να τερματιστεί η κυριαρχία του αυτοκινήτου και να ανακτηθούν οι χώροι από τους κατοίκους της. Τώρα, η πανδημία του κορονοϊού είναι αυτή που ώθησε τα θέματα της περιβαλλοντικής ρύπανσης στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας. Μελέτες του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και άλλων, έδειξαν ότι υπάρχει μία σύνδεση μεταξύ της ποιότητας του αέρα και της μετάδοσης του ιού. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας την περασμένη άνοιξη, οι κάτοικοι της Βαρκελώνης πήραν μία γεύση για το πώς θα μπορούσε να ήταν η πόλη με καθαρό αέρα και τους άρεσε.

«Ο Covid άλλαξε τις απόψεις μας για τον δημόσιο χώρο», δήλωσε η Olga Subirós, αρχιτέκτονας στη Βαρκελώνη. «Τώρα καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι μόνο το έδαφος κάτω από τα πόδια μας, αλλά ο χώρος γύρω μας και ο αέρας που αναπνέουμε. Πρέπει να σκεφτούμε σε κυβικά μέτρα, όχι μόνο τετραγωνικά μέτρα. ”

Η Kate Shea Baird, μέλος της εκτελεστικής εξουσίας της Βαρκελώνης, είπε: «Στη καραντίνα είδαμε ακραία πράγματα, οικογένειες που ζούσαν σε ένα μονό δωμάτιο για μήνες, που δεν μπορούσαν να βγουν για περιπάτους, πράγμα που έδειξε την πραγματική ανισότητα που επικρατεί στον κόσμο. Τώρα, με κλειστά μπαρ και εστιατόρια, το μόνο μέρος που μπορεί να επισκεφτεί κάποιος είναι το εξωτερικό περιβάλλον και αυτή είναι μια καλή ευκαιρία για να βρεθεί μία λύση επί του θέματος», πρόσθεσε.

Με βάση αυτά, η πόλη δημοσίευσε το δεκαετές σχέδιο για τη δημιουργία μίας «πράσινης» πόλης, δίνοντας προτεραιότητα στους πεζούς και στους κατοίκους έναντι των αυτοκινήτων. Στο επίκεντρο της ριζοσπαστικής αυτής πολιτικής για τον δημόσιο χώρο βρέθηκαν τα λεγόμενα «superblocks». Το σχέδιο superblock ενώνει εννέα οικοδομικά τετράγωνα, μειώνει τη κυκλοφορία αυτοκινήτων, ενώ τοποθετούνται γλάστρες και παγκάκια, λωρίδες ποδηλάτων, χώροι παιχνιδιού και χώροι πρασίνου, με μειωμένες θέσεις στάθμευσης.

Αν και τα αυτοκίνητα δεν απαγορεύονται, τα superblocks δεν είναι φιλικά προς τα οχήματα. Υπάρχουν έξι superblocks μέχρι τώρα και έχουν προγραμματιστεί 11 ακόμη για τα επόμενα τρία χρόνια. Στα δύο χρόνια από την έναρξη του δεύτερου superblock στο Sant Antoni barrio, η κυκλοφορία μειώθηκε κατά 80% και η ρύπανση του αέρα κατά 33%. Τα επίπεδα θορύβου μειώθηκαν κατά 5 ντεσιμπέλ. «Δεν υπήρχε ζωή εδώ. Αυτή είναι η μεγάλη αλλαγή – ο τρόπος που χρησιμοποιούμε το χώρο και γνωρίζουμε τους γείτονές μας. Έχουμε τρεις παιδικές χαρές και χώρους για πικνίκ όπου όλοι συγκεντρώνονται», είπε κάτοικος.

Σε πέντε χρόνια, η κυβέρνηση της Colau, δήμαρχος της Βαρκελώνης, διπλασίασε το δίκτυο των ποδηλατοδρόμων της πόλης και εξάλειψε 3.500 θέσεις στάθμευσης. Μετέτρεψε επίσης, ολόκληρη την πόλη σε μια ζώνη χαμηλών εκπομπών και δημιούργησε γύρω από τα σχολεία χώρους χωρίς αυτοκίνητα. Τα superblocks χρειάζονται, φυσικά, χρόνο για να εφαρμοστούν, και για αυτό η άμεση αντίδραση στην πανδημία ήταν να δημιουργηθεί απλώς περισσότερος χώρος, εφαρμόζοντας απλούστερες τακτικές, όπως η δημιουργία λωρίδων κυκλοφορίας για τους πεζούς.

Τέσσερις μεγάλοι δρόμοι της Βαρκελώνης που έχουν υποστεί αυτές τις αλλαγές θα είναι οι πρώτοι που θα ενσωματωθούν στο νέο σχέδιο των superblocks. Θα γίνουν ουσιαστικά 21 νέοι χώροι πρασίνου και 21 δημόσιες πλατείες. Η πρώτη αυτή φάση αναμένεται να κοστίσει 37,8 εκατομμύρια ευρώ. Μέχρι το 2030, ένας στους τρεις δρόμους του Eixample θα έχει αλλάξει και κανένας κάτοικος δεν θα βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη των 200 μέτρων από ένα πάρκο ή μια δημόσια πλατεία.

«Είναι δύσκολο να ανακτήσουμε χώρο σε μια πόλη που είναι τόσο πυκνή», δήλωσε ο Garbino Carballo, ο οποίος εργάζεται ως αρχιτέκτονας στη πόλη. «Ο μόνος δημόσιος χώρος που έχουμε αφήσει είναι ο χώρος που καταλαμβάνουν τα αυτοκίνητα. Για μένα, ως αρχιτέκτονας, με ενδιαφέρει το γεγονός ότι ο δρόμος δεν έχει κάποια σταθερή μορφή. Αυτό, μπορούμε να το αλλάξουμε. Εάν διαλύσουμε τα πεζοδρόμια και φυτέψουμε περισσότερα δέντρα, μπορούμε να αποκτήσουμε μια καλύτερη περιβαλλοντική αντίληψη του τρόπου λειτουργίας της πόλης. Αντί να επενδύουμε σε κεφαλαιουχικές δαπάνες σε θεαματικά έργα, θα πρέπει να επενδύσουμε στη διατήρηση και τη συντήρηση όσων έχουμε. Μπορεί να μην ακούγεται και τόσο ελκυστικό, αλλά δεν είναι αποτελεσματικό και σίγουρα δημιουργεί βιώσιμες θέσεις εργασίας. ”

«Δεν ξέρουμε για πόσο καιρό θα υπάρχει ο Covid, αλλά αυτό που έχουμε εμείς είναι μια μόνιμη πανδημία, ο μολυσμένος αέρας που αναπνέουμε», δήλωσε ο Subirós, επικαλούμενος δεδομένα των τοπικών Αρχών υγείας, τα οποία συνδέουν άμεσα τη ρύπανση των αυτοκινήτων με περίπου 1.000. θανάτους ετησίως στη Βαρκελώνη. «Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι έχουν δικαίωμα να πάνε όπου θέλουν με το ιδιωτικό τους όχημα. Όμως, αυτό, δεν είναι δικαίωμα, είναι προνόμιο. Το βασικό δικαίωμα είναι να αναπνέει ο κόσμος καθαρό αέρα. Τα ατομικά δικαιώματα δεν πρέπει να έχουν προτεραιότητα έναντι των συλλογικών δικαιωμάτων.”

Η Σανζ είπε ότι δεν έχει καμία αμφιβολία ότι η Βαρκελώνη θα διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην επίλυση του παγκόσμιου προβλήματος της κλιματικής αλλαγής και της ρύπανσης. «Η βάση για αυτό που κάνουμε είναι να προστατεύσουμε τους ανθρώπους», είπε. «Αυτό που κάναμε εδώ , έκανε τη Βαρκελώνη το επίκεντρο της προσοχής, όπως είχε συμβεί και με τον μετασχηματισμό της πόλης για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992. Όμως ο σκοπός της Βαρκελώνης δεν είναι πια τα μεγάλα έργα – αλλά το πώς να μετατρέψεις την πόλη σε ένα πιο υγιεινό και πιο βιώσιμο μέρος για να ζήσεις. ”

ΠΗΓΗ: theguardian.com