10+1 μεταφρασμένα βιβλία που ξεχωρίσαμε τη φετινή χρονιά

Οι ανασκοπήσεις πάνε σύννεφο. Κοιτάμε τη χρονιά από τους καθρέφτες και κάνουμε όπισθεν για να ξεχωρίσουμε τα κορυφαία παντός είδους. Από ανθρώπους και στιγμιότυπα μέχρι δίσκους και βιβλία. Ανατρέχουμε στις λίστες λιστών που είχαμε σκαρώσει στην αρχή του χρόνου που έμπαινε, βάζοντας από πολύ νωρίς έναν αναγνωστικό μπούσουλα με την όπως αποδεικνύεται χρόνο με το χρόνο εδραία, ωστόσο γελοία και διαψευδόμενη πεποίθηση που θα πετύχουμε τον τεθειμένο αναγνωστικό στόχο.

Αυτό που κόβει τα φτερά των σημειωμένων στην αρχική λίστα βιβλίων, είναι η πάντα ανατρεπτική καλή εκδοτική φουρνιά που ακολουθεί. Οι εκδοτικοί οίκοι, ο καθείς με την ξεχωριστή του παραγωγή, δημιουργούν ένα πλέγμα πλήρες, ένα δίχτυ προστασίας από την πλήξη του μονόχνοτου αναγνώστη, εισφέροντας ο καθένας πάντα κάτι το ξεχωριστό και νέο για τα ελληνικά εκδοτικά και κυρίως, αναγνωστικά δεδομένα.

Ειδικά τα βιβλία και ειδικά φέτος, αυτός ο εξ ανάγκης εκρηκτικός συνδυασμός που μπορεί ναι μεν να μην υπήρχε αυτό το σκληρό περσινό λοκντάουν, αλλά η συνήθεια του σπιτιού και η καταφυγή στο βιβλία είχε μείνει. Πολλοί έχοντας το φόβο του έξω, το άγχος που βαραίνει τις πολλές συναναστροφές αρκετές φορές προτίμησαν το σπίτι, για να περάσουν το χρόνο τους, μιας και η συνήθεια δεν αλλάζει εύκολα και τι καλύτερο στο σπίτι από την λυτρωτική ανάγνωση ενός καλού βιβλίου.

Όσο περνάνε τα χρόνια η δουλειά της μετάφρασης, τα προσόντα και τα εργαλεία της, όλο και βελτιώνονται. Ίσως να φταίει που γίνονται προσπάθειες να οράται και να αντιμετωπίζεται η μετάφραση ως επάγγελμα και με στοιχειώδη εργασιακή αξιοπρέπεια. Είναι μύθος αυτό που κακώς και κοινώς λέγεται εντελώς ψευτορομαντικά από ορισμένους ότι οι συγγραφείς και οι μεταφραστές επειδή κάνουν κάτι που έχει να κάνει με ”υψηλή” τέχνη δεν πρέπει να επικεντρώνεται στα χρήματα και την αμοιβή. Νομίζω πως και το έχουμε λύσει, υπάρχουν βέβαια μερικά μελανά σημεία, απλήρωτων συγγραφέων και μεταφραστών, αλλά νομίζω πως το βαγόνι έχει μπει στις σωστές ράγες και αυτή η επαγγελματική αντιμετώπιση τόσο της συγγραφής, όσο και της μετάφρασης ανεβάζει δειλά-δειλά την ποιότητα όσων πιάνουμε στα χέρια μας.

Ορίστε τα μεταφρασμένα βιβλία που αισθανόμαστε τυχεροί που ο ελληνικός εκδοτικός φούρνος έβγαλε το 2021 και μάλλον θα έχουν τη θέση τους στις βιβλιοθήκες μας διαχρονικά:

#1 Τα χρόνια, Annie Ernaux, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη

Μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση στην έννοια της αυτοβιογραφίας. Δεν είναι ότι πρέπει να μιλήσεις για τον εαυτό σου με τον τρόπο μιας ιστορικής συνέχειας και συνεχούς ιστορίας, ώστε να αποτυπώσεις το δική σου εμπειρία πάνω στον κόσμο. Αυτό που κάνει η Ernaux είναι μέσω του ιδιωτικού να ξανοίγεται στο συλλογικό βίωμα μέσω των κοινωνικών και κοινωνιολογικών ιδιωματισμών της εποχής. Αυτοβιογραφικό είναι κάτι που απλά το γράφεις εσύ, γιατί στον τρόπο με τον οποίο συλλαμβάνουμε τα πράγματα στο μυαλό και πάμε να τα αποδώσουμε στο χαρτί, εμφιλοχωρούν τότε όλα τα δικά μας ατομικά στοιχεία. Τα μάτια, τα βιώματα, τα παιδικά χρόνια, τα αναγνώσματα και το ατομικό φορτίο, γίνεται καλούπι υποδοχής των εξωτερικών ερεθισμάτων και μεταπρατικός εξαγωγέας τους. Η εμπειρία του κόσμου είναι η ξεχωριστή αυτοβιογραφία του καθενός που είναι πάντα πιθανόν να μοιάζει με του άλλου. Δεν νομίζω ότι υπάρχει καλύτερος και αποδοτικότερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό από την γλωσσική ακρίβεια στη φόρμα μιας άτυπης ημερολογιακής καταγραφής.

#2 Μητροπολιτική Αίσθηση, Georg Simmel, Εκδόσεις ΑΓΡΑ, Μετάφραση: Ιωάννα Μεϊτάνη

Μη βιαστεί κανείς να πει ότι δεν εκδόθηκε φέτος. Το γνωρίζω, η πρώτη έκδοση από τις ”στολιδοπαραγωγούς” εκδόσεις ΑΓΡΑ έγινε το 2017, όμως κάποιους μήνες μετά αυτό το σπουδαίο βιβλίο του Ζίμμελ ήταν δυσεύρετο και πολυπόθητο. Ζούμε μέσα σε πόλεις, μεγαλουπόλεις που καθημερινά αλλάζουν. Τα κτίρια ψηλώνουν και η απόσταση μεταξύ τους είναι τέτοια που αφήνει μικρό περιθώριο στο φως και τη θέα του ουρανού. Το τσιμέντο σκεπάζει όλο και περισσότερη επικράτεια, οι ρυθμοί τρελοί και η αρχιτεκτονική υπόδουλη στις τυμπανοκρουσίες της καπιταλιστικής παραγωγής. Αυτήν ακριβώς τη σχέση μελετά ο Ζίμμελ, η οποία πιάνει την πολεοδομία από το χέρι και την ανάγει σε ζήτημα κοινωνιολογικό, με τρόπο που μίλησαν γι’ αυτό οι καταστασιακοί, ο Μπωντλέρ, ο Φλωμπέρ, ο Μπένγιαμιν. Πιάνοντας και σφυγμομετρώντας την αισθητηριακή εμπειρία μέσα στο αστικό κατασκεύασμα. Τα δυο δοκίμια του Ζίμμελ που συνθέτουν τη Μητροπολιτική Αίσθηση είναι μια σπουδαία και επιτυχώς πεπερασμένη απόπειρα προσωπογραφίας του αστικού ιστού.

#3 Μπράβος, Alan Trotter, Εκδόσεις Gutenberg, Μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης

Αρρωστούργημα, όπως ευφυολογεί ο μεταφραστής του. Σε μια ατμόσφαιρα δεκαετίας ’50 με τους άνδρες να διασχίζουν τους δρόμους με τις ρεπούμπλικες και τα μακριά παλτό. Οι απατεώνες, οι εγκληματίες, οι λήσταρχοι και οι λωποδύτες πολλοί μέσα στα υγρά στενά της νουάρ ατμόσφαιρας. Η πιάτσα γεμάτη από συμβόλαια και συμφωνίες θανάτου και απειλούν. Τα ονόματα δεν έχουν και πολλή σημασία, ο μπράβος Μποξ και ο συνεργάτης του δέρνουν και μπήγουν μαχαιριές κατά παραγγελία. Ο κόσμος είναι περίεργος ζει μέσα στην κάπνα και τη θολούρα της παρανομίας και των οριακών προσωπικών σχέσεων. Η γλώσσα αρμονικά αντιφατική και μαεστρικά συνταιριασμένοι, όπως και οι ήρωες του βιβλίου. Υψηλά αγγλικά μιας εσωτερικής ρητορείας και από την άλλη το σχεδόν pulp στοιχείο, η φτηνή και φτηνιάρικη λαϊκή γλώσσα του νουάρ. Οι άνθρωποι της νύχτας και του εγκλήματος της εποχής εκείνης έχουν πυγμή, κουβαλάνε γερό στομάχι, βγαίνουν μπροστά όταν ξέρουν πως θα κερδίσουν κι όμως ορισμένες φορές το πνεύμα, η συνθετότητα της σκέψης μπορεί να κυριαρχήσει επ’ αυτής της πυγμής. Το μυστήριο, άλλωστε, δεν ήταν γνώρισμα δύναμης, αλλά μυαλού και οι μεγάλες υποθέσεις, τα μεγάλα χτυπήματα δεν γίνανε επειδή κάποιος κουβαλούσε το πιο κοφτερό μαχαίρι. Αλλά επειδή κάποιος κατέσφαξε κι άφησε πολλά πτώματα πίσω του, επειδή του έκοβε, που λένε. Μπορεί και όχι. Πάντως μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον βίας, διαφορετικών ειδών ας πούμε σκληρότητας, μπορεί να ξεφυτρώσει η αγάπη και δώσει μέσα από τις συνθήκες έναν ορισμό για τον εαυτό της.

#4 Παρεμβάσεις 2020, Μισέλ Ουελμπέκ, Εκδόσεις της Εστίας, Μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας

Αποδομώντας την εποχή με τα ίδια της τα μέσα. Ο πιο αιρετικός εν ζωή και ίσως όχι μόνο συγγραφέας μιλά για την κατά τη γνώμη κατρακυλούσα ομοιομορφία και ομοιόμορφη κατρακύλα της λογοτεχνίας και της τέχνης στη σύγχρονη εποχή, που διστάζει να αποτυπώσει τα όσα βλέπει και υποκρίνεται πως δεν τα σκέπτεται. Οι δημόσιες παρεμβάσεις του Μισέλ Ουελμπέκ δεν είναι κείμενα πολιτικά -αν και το τι συνιστά και συνίσταται σε πολιτικό είναι μια ρευστή συζήτηση- αλλά περισσότερο ενός κοινωνικού χαρακτήρα και ματιάς. Καυστικός, ωμός, σκληρός κι όμως ρεαλιστής. Απαξιωτής μεγάλων γεγονότων που σε κομπλάρουν διαβάζοντας γι’ αυτά, αλλά χείμαρρος όταν μιλά  για τον Πρεβέρ, τον Πόπερ, τον Κοντ. Ο Μισέλ Ουελμπέκ είναι το πρώτο παράδειγμα που σκέφτεται η γενιά μου σίγουρα, αλλά και μεγαλύτερες όταν τίθεται το δίλημμα αν οι απόψεις, η ιδεολογία του συγγραφέα μπορούν να κάνουν στην άκρη το έργο του ως λογοτέχνη. Ακόμα κι αν κάποιος δεν δίνει απάντηση έχει κατατάξει τον Ουελμπέκ δίπλα στο επίσης όμοιο παράδειγμα του μέγιστου Σελίν.

#5 Οι νέες ιδέες, Rémi Noyon και Philippe Vion-Dury, Εκδόσεις Πόλις, Μετάφραση Βάλια Καϊμάκη

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την ταχύτητα και ταυτόχρονα από μεγάλα, τρομακτικά σχεδόν άλματα. Οι ειδήσεις βομβαρδίζουν καθημερινά τα sites, τους τοίχους του facebook, την τηλεόραση. Πράγματα άλλα συγκλονιστικά, άλλα φρικιαστικά και σκληρά, άλλα σύνθετα, πάντως όλα απαιτούν το χρόνο τους, τη μελέτη και τη συζήτησή τους, ώστε να κατανοηθούν επαρκώς και να μπορέσουν να γίνουν κτήμα, να χωνευτούν από το δέκτη. Κι όμως στο λεπτό εναλλάσσονται η μία με την έννοια μην αφήνοντας περιθώρια ούτε καν γνήσιας ενημέρωσης, παρά μονάχα μιας φευγαλέας πλάγιας ανάγνωσης. Μέσα σε αυτή τη βροχή, το υπερπληθωρικό σπριντ σπέρνονται λέξεις, όροι και έννοιες που ούτε υπήρξαν ποτέ και χαρακτηρίζουν πράγματα που αποτελούν σημεία του καιρού μας. Κάθε κεφάλαιο αυτό του βιβλίου είναι μια επαρκής εισαγωγή σε μια ιδέα, τάση, πρωτοβουλία, πρόβλημα που προσφέρει μια εκλαϊκευμένη αποτύπωσή της.

#6 Άτλας, Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Εκδόσεις Πατάκη, Μετάφραση: Δημήτρης Καλοκύρης – Αχιλλέας Κυριακίδης

Το εσωτερικό σύμπαν του κορυφαίου όπως υποδέχθηκε το εξωτερικό σύμπαν. Το αποτέλεσμα της ένωσης ψυχογεωγραφίας και γεωγραφίας. Κάθε βιβλίο του Μπόρχες είναι ένας οδηγός προς την κατανόηση του ιδίου, όσο και του ίδιου του κόσμου με τους όρους που ο ίδιος κατασκεύασε, σαν να τον διασχίζεις πάνω σε μια λαβυρινθώδη σκάλα, σαν να είναι ένας μεγάλος κύκλος με καθρέφτες σε όλη την επιφάνεια των τοιχωμάτων του. Μέσα στο μυαλό του Μπόρχες από τα πεζά, τους στίχους, τα όνειρα και της φωτογραφίες του. Μια διττή χαρτογράφηση αναμνήσεων και εικόνων από ντο Μπούενος Άιρες, την Ισλανδία, τη Μαγιόρκα, την Καλιφόρνια, τη Ρώμη και την Ελλάδα.

#7 Ημερολόγιο Μόσχας, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Εκδόσεις Καστανιώτη, Μετάφραση: Έμη Βαϊκούση

Βάλτερ να πιούμε! Μέγας Μπένγιαμιν, άλλο ένα μεγάλο κεφάλι και κεφάλαιο για την πρωταρχική ανάγνωση του κόσμου και των ραγών πάνω στις οποίες το σύστημα κινείται. Από τις στοές του Παρισιού μέχρι την θέση για το όριο χρήσης της ατμομηχανής που μέχρι σήμερα με την πληθώρα πυρηνικών αντιδραστήρων παραμένει θεώρηση επίκαιρη και ανθρωποκεντρική. Τα ημερολόγια, οι καταγραφές, τα χρονικά θεωρώ πως είναι το σφίξιμο του χεριού στο πλαίσιο του ξεκινήματος μιας βαθιάς γνωριμίας. Όχι με τη χρονική σειρά, ότι δηλαδή πρέπει πρώτα να αναζητήσουμε αυτά τα πονήματα συγγραφέων, αλλά υπό το πρίσμα πως όταν φτάσουμε στα ίχνη τους και περιηγηθούμε σε αυτά, τότε είναι σαν να κατέχουμε τα κλειδιά για μια βαθύτερη κατανόηση των καλουπιών της σκέψης τους. Ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο στη διαμόρφωση αυτής του Μπένγιαμιν υπήρξε η Ρωσία, αν και για χρόνια παρέμενε αφώτιστη η περίοδος που πέρασε εκεί. Ένα δίμηνο στη Μόσχα μεταξύ 1926-1927 ήταν ικανό, ώστε ο Μπένγιαμιν να καταφέρει να γράψει για δυο πεπτωκότα ειδύλλια, ένα με τον έρωτα και ένα με την Επανάσταση.

#8 Διάλογος για την τέχνη και την πολιτική, Εντουάρ Λουί – Κεν Λόουτς, Εκδόσεις Αντίποδες, Μετάφραση: Στέλα Ζουμπουλάκη

Ο μεγάλος σκηνοθέτης που μίλησε και κινηματογράφησε όσο κανείς άλλος για τη φτώχεια σε ένα διάλογο πραγματικά ουσιαστικό με ένα νέο συγγραφέα που παρατηρεί και αποτυπώνει τις μορφές της βίας της εποχής του. Βρίσκοντας κοινές συνισταμένες πλεύσης των ιδεών, αν και προερχόμενοι από διαφορετικές χώρες και γενιές αναπτύσσουν μια συζήτηση για το πώς η τέχνη διαμορφώνεται μέσα στις κοινωνικοοικονομικές δομές, αλλά και πώς μπορεί να προσεγγίσει ζητήματα ταξικά, είτε αυτά αφορούν τις ανισότητες είτε την ασκούμενη βία προς τις μειοψηφίες  και τους ευάλωτους. Στο διαφωτιστικό επίμετρο τού Θανάση Καμπαγιάννη σχετικά με το διάλογο, στοιχείο που δεν φαίνεται να πηγαίνει και τόσο καλά στην ευρεία Αριστερά, πρέπει να συγκρατήσουμε και το βασικό νόημα του βιβλίο ότι οι διαφορετικοί άξονες, ο εργατισμός και η πολιτική ταυτοτήτων εν προκειμένω, δεν συνθέτουν άλλο, από μια γενικότερη αισθητική του αγώνα. Στην τελική ίσως τα ζητήματα που ανακύπτουν στον κόσμο δεν είναι απλά πολιτικής, αλλά κυρίως αισθητικής, γι’ αυτό και τα χάσματα με την άκρα δεξιά είναι απέραντα.

#9 Αυτοχειρία, Édouard Levé, Εκδόσεις ΚΕΙΜΕΝΑ, Μετάφραση: Κατερίνα Χανδρινού

Η αρχή του τέλους, το τέλος της αρχής. Ο κρότος ενός όπλο συνταράσσει τα πάντα. Έχεις ακούσει ποτέ μέσα στην ησυχία; Έχεις παρατηρήσει πώς αλλάζει η ροή του κόσμου μετά από τον ήχο αυτό. Αν μετά από λίγο μάθεις πως πρόκειται για αυτοπυροβολισμό, τα πράγματα δεν είναι χειρότερα; Το κύκνειο άσμα του Λεβέ αντιστρέφει την ροή του κόσμου κι ολόκληρη τη φόρμα του. Δεν είναι η αυτοχειρία το τέλος, αλλά η αρχή, μια ιδρυτική πράξη που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί κατάληξη. Από αυτή λες και το πιστόλι δίνει το σύνθημα ξεκινά ο Λεβέ την αφήγησή του για τη ζωή του καλύτερού του φίλου; Και δεν θα μπορούσε στο μυαλό του Λεβέ να γίνει αλλιώς, δηλαδή να ξεκινήσει να μιλά για να καταλήξει στην αυτοκτονία, αφού είπαμε πως μιλά για τη ζωή. Τι νόημα έχει να ξεκινήσεις να μιλάς για ζωή για να καταλήξεις σε μιαν αυτοχειρία. Μόνο ανάποδα έχει ο δρόμος νόημα, όπως και όλες οι ανασκοπήσεις, οι αναμνήσεις, κοιτάνε προς τα πίσω. Ο Λεβέ μας περπατάει ανάποδα με τη βεβαιότητα ότι πάμε κανονικά. Εδώ η Κατερίνα Χανδρινού έχει κάνει σπουδαία δουλειά.

#10 Μαθήματα Λογοτεχνίας, Χούλιο Κορτάσαρ, Εκδόσεις OPERA, Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης

Σε αυτό το σημείο πρέπει να πούμε πόσο ευγνώμονες είμαστε προς τον κοινωνό του Κορτάσαρ -και όχι μόνο- στα ελληνικά ύδατα, τον χαλκέντερο και κορυφαίο μεταφραστή τον Αχιλλέα Κυριακίδη. Αυτή τη φορά μας προσφέρει τα φρέσκα, που πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησαν, Μαθήματα Λογοτεχνίας του συγγραφέα του αριστουργηματικού Κουτσού. Ο Αργεντινός συγγραφέας παραδίδει μαθήματα λογοτεχνίας στους φοιτητές του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ τη δεκαετία του ’80. Τους ξεναγεί ιχνηλατώντας στον πυρήνα της λογοτεχνίας σε ζητήματα και διλήμματα που προκύπτουν καθώς κανείς ανοίγει την λογοτεχνική κουβέντα. Η σύμπτωση του κόσμου του φαντασιακού και του πραγματικού, την έντονη παρουσία άλλων τεχνών εντός του λογοτεχνικού κειμένου (εμφανής η μουσική εισβολή στα γραπτά του Κορτάσαρ), το παιγνιώδες χιούμορ ως απαραίτητο στοιχείο, ως ανάγκη ρεαλιστικής αποτύπωσης. Τα Μαθήματα του Κορτάσαρ είναι και ξεναγός επανανάγνωσης του έργου του με ένα φωτεινότερο φακό, ικανό να δώσει απαντήσεις και να ερμηνεύσει το σύμπαν του.

#10+1 Utopia Avenue, David Mitchell, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Μετάφραση: Μαρία Ξυλούρη

Από τα εκδοτικά γεγονότα της χρονιάς. Αλλιώτικο, ξεχωριστό και εντελώς νέο για τα ελληνικά εκδοτικά και αναγνωστικά δεδομένα. Στο μεταίχμιο της μυθοπλασίας και της μουσικής/ιστορικής καταγραφής, κάτι που συνηθίζει ο David Mitchell, στο βιβλίο αυτό μπορούμε να περιηγηθούμε στην πορεία και τη ζωή των μουσικών κύκλων της δεκαετίας του ’60. Γνωρίζουμε μια μοναδική μπάντα τους UTOPIA AVENUE και μαζί τους χοροπηδάμε στην ψυχεδελική σκηνή του Λονδίνου, τρυπώνουμε στα καταγώγια του Σόχο και μετράμε τα κέρδη των τεράστιων εμπορικών επιτυχιών. Ποιοι είναι αυτοί τέλος πάντων και πώς γίνεται να πέρασαν από τόσο διαφορετικές καταστάσεις; Μια τραγουδίστρια της φολκ, ένας μπασίστας που γουστάρει τα μπλουζ, ένας κιθαρίστας που θα τον λέγαμε ροκ κι ένας τζαζ ντράμερ. Φαινομενικά ξένα σώματα ο ένας εντός του άλλου. Κι όμως αυτή η ποικιλία στις σκηνές που παίξανε και το γεγονός ότι μαζί συνέθεσαν κάτι μαγικό, ονειρικό είναι και το νόημα του βιβλίου, που είναι με τη σειρά του το νόημα της μουσικής. Η απίστευτη δύναμη να φέρνει τους ανθρώπους κοντά, να γεφυρώνει τα χάσματα και αν επουλώνει τις διαφορές.

Μέσα σε αυτή την ξέφρενη, την σχεδόν μπητ αφήγηση παρουσιάζεται η τρέλα εκείνης της δεκαετίας, τα ζενίθ και τα ναδίρ συγκροτημάτων, μουσικών και ειδών μουσικής, η σύγκρουση του ιδεαλισμού και της υφής του ονείρου με το σκληρό πρόσωπο που φέρει η πραγματικότητα και μέσω αυτών θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε στα χέρια μας ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης τόσο των νέων ανθρώπων εκείνης της εποχής, μάλλον λίγο βίαιης, όσο και της ίδιας της ζωής που απότομα σοβάρεψε.

Διαβάστε επίσης: