6 λόγοι που δείχνουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι τόσο πράσινη

Μετάφραση: Θάνος Στρατάκης

Το κείμενο που μεταφράζεται δημοσιεύτηκε από το ανεξάρτητο δημοσιογραφικό πρακτορείο opendemocracy.net στις 01.06/2021. Ο αναγνώστης θα μπορέσει να βρει (και να επεκτείνει, αν το επιθυμεί) πλούσιες πηγές πληροφορίας σχετικά με όσα συζητούνται για το σχέδιο πράσινης μετάβασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του οποίου μέρος είναι και η χώρα μας. Ειδικά για τη χώρα μας, ελπίζουμε να δημοσιεύσουμε κάτι παρόμοιο, περισσότερο εξειδικευμένο στις προκλήσεις του δικού της σχεδίου, πολύ σύντομα.  

H Ευρωπαϊκή Ένωση ισχυρίζεται λοιπόν ότι διαθέτει μία από τις πιο «πράσινες» και καλά οργανωμένες περιβαλλοντικές πολιτικές σε σχέση με τους ανταγωνιστές της. Σε σύγκριση με τις ασιατικές οικονομίες, μπορεί να μην είναι και λάθος. Όμως πόσο πράσινη είναι τελικά η πολιτική της;

Έξι λόγοι που δείχνουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι τόσο πράσινη όσο ισχυρίζεται

Κάθε χρόνο και για μία εβδομάδα οι περιβαλλοντολογικές ελίτ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) γιορτάζουν μαζί την Ευρωπαϊκή «Πράσινη Εβδομάδα» συγχαίροντας ο ένας τον άλλο το πόσο πράσινοι τελικά είναι.

Είναι αλήθεια ότι η ΕΕ ισχυρίζεται ότι παίρνει την κλιματική κρίση στα σοβαρά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υιοθετήσει το εμβληματικό Ευρωπαϊκό Green Deal από το 2019. Αυτή η πράσινη συμφωνία πραγματικά αγκαλιάζει κάθε πεδίο της πολιτικής. Προτείνει να κάνει την Ευρώπη την πρώτη ήπειρο που θα φτάσει στην ουδετερότητα του άνθρακα ως το 2050, και την πρώτη που θα υιοθετήσει νόμους για το κλίμα με δεσμευτικούς στόχους εκπομπών.

Ίσως επειδή ό,τι σχετίζεται με την ΕΕ αντιμετωπίζεται ως κάτι τόσο στεγνό όσο μία ανεμοθύελλα  στη μέση μιας ερήμου από τα μέσα ενημέρωσης, ο θόρυβος γύρω από τη συμφωνία ήταν ελάχιστος. Όμως, αυτός που μπορεί να ενδιαφέρεται – αυτός που ενδιαφέρεται δηλαδή για τη ζωή στον πλανήτη Γη – καλά θα κάνει να της δώσει μεγαλύτερη προσοχή.

Πέρσι στο open Democracy προσπαθήσαμε να καλύψουμε το γεγονός με την προσοχή που του αρμόζει. Ως η κύρια συντάκτης, δεν θα το αρνηθώ, αισθανόμουν πολλές φορές σαν ο Όργουελ και ο Κάφκα να είχαν διοργανώσει ένα πάρτυ για τσάι. Παρά την απελπισία μου όμως αυτή, ότι δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να σταματήσουμε την κλιματική καταστροφή, έμαθα ωστόσο ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία δεν είχε καμία σχέση με τον τρόπο που τελικά την «πουλήσαν».

Ορίστε έξι λόγοι γιατί:

Λόγος πρώτος: Συνεχίζει να φλερτάρει με το δόγμα της οικονομικής ανάπτυξης

Το πράσινο New Deal των Ηνωμένων Πολιτείων που πρότεινε στο Κογκρέσο των ΗΠΑ η Αλεξάνδρα Οκάσιο-Κορτέζ δεν αναφέρεται σε κανένα σημείο του στο θέμα της οικονομικής ανάπτυξης. Με αυτό τον τρόπο προσπερνάει το ακανθώδες ζήτημα που διχάζει το διάλογο ανάμεσα σε εκείνους που παραμένουν στρατευμένοι με την ιδέα της «πράσινης ανάπτυξης» και εκείνους που ισχυρίζονται ότι η ανάπτυξη – η αιώνια μεγέθυνση της οικονομίας – είναι ασύμβατη με μία πράσινη ατζέντα. Η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι σε καμία περίπτωση ένας αυτοσκοπός. Αυτό που έχει σημασία τελικά είναι να κατασκευάσουμε με τέτοιο τρόπο τις οικονομίες έτσι ώστε όλοι να μπορούν να ζουν καλά μέσα στα όρια που μας επιτρέπει ο πλανήτης. Οι Πράσινες Συμφωνίες δεν χρειάζεται να είναι σαφής ως προς την πλευρά που πρέπει να διαλέξουν σε αυτό το διάλογο για την ανάπτυξη εφόσον έχουν αποφασίσει ήδη για τον μεγάλο αυτό στόχο.

Αυτό όμως είναι ακριβώς αυτό που έκανε το Ευρωπαϊκό Green deal. Εμμένει σε μία νέα στρατηγική για την ανάπτυξη, όπου η οικονομική ανάπτυξη θα είναι αποσπασμένη από τη χρήση πρώτων υλών. Για να αποδείξει ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό, η Επιτροπή ισχυρίστηκε ότι ανάμεσα στα 1990 και 2017 οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκαν κατά 22% την ίδια στιγμή που η οικονομία της Ευρώπης μεγεθύνθηκε κατά 58%. Αυτό που αποτυγχάνει να αναφέρει η Επιτροπή είναι ότι για περίπου δύο δεκαετίες οι εισαγωγές από την Κίνα στην ΕΕ – που δεν υπολογίζονται στα νούμερα των Ευρωπαϊκών εκπομπών – τετραπλασιάστηκαν από 90δις ευρώ σε 420δις.

Δεν υπάρχει κανένα απολύτως στοιχείο από αυτά που διαθέτουμε ως τώρα που να αποδεικνύει ότι σε παγκόσμια κλίμακα η οικονομική ανάπτυξη δεν οδηγεί και σε χρήση των φυσικών πόρων. Με το να υιοθετεί το δόγμα της οικονομικής ανάπτυξης, η ΕΕ κάνει αυτό που στον κόσμο των κρυπτονομισμάτων αναφέρεται ως «HOLDing» (κρατάει) – επιμένει να κρατάει στα χέρια της ένα προϊόν που έχει αποτύχει με την ελπίδα ότι μία μέρα θα ανακάμψει – δεν θα ανακάμψει.

Λόγος δεύτερος: Είναι κατασκευασμένη πάνω στην «πράσινη αποικιοκρατία»

Η πράσινη τεχνολογία είναι στην καρδιά της Ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας. Όμως τόσο τα φωτοβολταϊκά όσο και οι μπαταρίες που προϋποθέτει χρειάζονται λίθιο, κοβάλτιο, νικέλιο και άλλα σε σπάνη ανεπεξέργαστα υλικά. Αυτά τα υλικά είναι κατά κύριο λόγο συγκεντρωμένα σε περιοχές του κόσμου όπου οι τοπικές κοινωνίες ήδη υποφέρουν από βίαιες πολιτικές εξάντλησης των πόρων και των ανθρώπων που πολλές φορές έχουν ρίζες στο αποικιακό παρελθόν.

Η Συμφωνία μιλάει ακατάπαυστα για τα ευεργετικά της «κυκλικής οικονομίας» όμως όσο το δόγμα της οικονομικής ανάπτυξης δεν αμφισβητείται, δεν πρόκειται η ίδια να τσουλήσει. Η συνολική αξία των εισαγωγών προς την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των μετάλλων, είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από τη συνολική αξία των εξαγωγών της.

Η μετάβαση σε μηδενικό αποτύπωμα «αναπόφευκτα σημαίνει περισσότερα μεταλλεία» μεταδίδει στην πρώτη του είδηση το BBC πριν από κάποιο καιρό. Όμως χρειαζόμαστε πράγματι όλοι ένα ηλεκτρικό όχημα; Ή μπορούμε να βρούμε πιο κοινοτικές λύσεις για τη μετακίνηση που θα μειώσουν την ανάγκη για περισσότερα μεταλλεύματα;  Υπάρχουν βασικά ερωτήματα που πρέπει κανείς να θέσει πρώτα: πόσα μέταλλα τελικά χρειαζόμαστε, ποιος αποφασίζει για αυτά τα θέματα, και πως συμβαίνει τελικά η απόσπαση των πρώτων υλών και για το συμφέρον ποιανού;

Λόγος τρίτος: Χρηματοδοτεί τους μεγαλύτερους ρυπαντές 

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων έχει επενδυθεί με τη δυνατότητα της χρηματοδότησης της Πράσινης Συμφωνίας. Όμως η Τράπεζα δεν θέτει δεσμευτικά περιβαλλοντικά προαπαιτούμενα για την παροχή της χρηματοδότησης, όπως δεν θέτει παρόμοια κριτήρια η πολιτική της ΕΕ για τη συνοχή των Περιφερειών και τη δίκαιη μετάβαση. Τα ταμεία αυτά αποκλείουν τις επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα. Η Πολωνία είναι μία από τις χώρες που εισπράττει τα περισσότερα από αυτά τα ταμεία αν και συνεχίζει να επιμένει στο κάρβουνο για τις ενεργειακές της ανάγκες σήμερα και για πολλές δεκαετίες ακόμα. Αντί για αυτό, τα χρήματα θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν λύσεις που βασίζονται περισσότερο στις τοπικές κοινωνίες και απομακρύνουν την Ευρώπη από τα ορυκτά.

Εν τω μεταξύ, όταν ο COVID χτύπησε τον πλανήτη, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα χρησιμοποίησε τις πολιτικές για την ποσοτική χαλάρωση αγοράζοντας κρατικά και ιδιωτικά ομόλογα ύψους 1,850δις. Πολυεθνικές που ωφελήθηκαν από αυτή την πολιτική – η Repsol, η Airbus, η BMW, η Total Capital, η Ε.ΟΝ, και η Shell – όλες τους αποτελούν μερικούς από τους μεγαλύτερους ρυπαντές της ηπείρου.

Λόγος τέταρτος: Μας παρασύρει σε ψευδολύσεις

«Το υδρογόνο τα σπάει» δήλωσε ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Φρανς Τίμερμανς, το μεγάλο κεφάλι του Ευρωπαϊκού Green Deal. Στη θεωρία το υδρογόνο μπορεί να παραχθεί με «πράσινο» τρόπο με τον ηλεκτρισμό που χρησιμοποιείται για τη διαδικασία να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές όπως ο άνεμος ή ο ήλιος. Αλλά στην Ευρώπη, μόλις το 10% του υδρογόνου παράγεται με αυτό τον τρόπο – το 90% αυτού είναι «γκρι», αφού φτιάχνεται από ορυκτά καύσιμα όπως το φυσικό αέριο.

Η μετάβαση δηλαδή στο υδρογόνο για την ΕΕ βασικά σημαίνει την αλλαγή στη χρήση από ένα ορυκτό καύσιμο σε ένα άλλο. Η βιομηχανία του αερίου χαρακτηρίζει το υδρογόνο ως «μεταβατικό καύσιμο» που παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο στην πράσινη μετάβαση. Μία έρευνα του Energy Watch ωστόσο έδειξε ότι η αλλαγή από τον άνθρακα στο αέριο θα μπορούσε στην πραγματικότητα να αυξήσει το διοξείδιο του άνθρακα κατά 40% αντί να το μειώσει.

Οι εκτιμήσεις υπολογίζουν ότι θα χρειαστεί περίπου 430δις ως το 2030 για να επιτευχθούν οι αποδόσεις του υδρογόνου που προβλέπει το Ευρωπαϊκό σχέδιο με το 1/3 από αυτά να είναι δημόσιο χρήμα. Που θα πηγαίνει στα ορυκτά καύσιμα για την «πράσινη» ανάπτυξη – Καταλάβατε τώρα τι εννοώ όταν γράφω για τον Κάφκα και τον Όργουελ;

Λόγος πέμπτος: Την έχουν περικυκλώσει οι λομπίστες των μεγάλων πολυεθνικών

Γιατί ο Τίμερμανς και οι άλλες γραβάτες της ΕΕ έχουν αγκαλιάσει με τέτοια ζέση το υδρογόνο; Η βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων είχε δαπανήσει 60εκ. ευρώ το 2019 για το υδρογόνο. Από το 2010, οι 5 μεγάλοι των ορυκτών καυσίμων – η Shell, η BP, η Total, η ExxonMobil και η Chevron, έχουν ξοδέψει περισσότερα από 250εκ. για το λόμπι τους στην ΕΕ.

Η προσάρτηση τους στο άρμα του υδρογόνου είναι μόνο μία όψη αυτής της προσπάθειας. Μία άλλη είναι η προσπάθεια τους να αποδυναμώσουν τον Κλιματικό Νόμο που προτάθηκε τον Μάρτιο της τελευταίας χρόνιας. Μόλις εγκριθεί, ο νόμος θα θέσει νομικά δεσμευτικούς στόχους για το επίπεδο των εκπομπών άνθρακα. Τόσο πολύ αποδυναμώθηκε ο νόμος που η Γκρέτα Τούνμπεργκ τον ονόμασε «παράδοση».

Δεν είναι όμως μόνο το λόμπι της ενέργειας. Το λόμπι των αγροτών της ΕΕ κατάφερε να συμπιέσει τους στόχους που σχετίζονταν με την οικολογική γεωργία. Και το λόμπι των εμπόρων κατάφερε να ωθήσει την ΕΕ να ελαττώσει τους κανόνες της για την εισαγωγή φοινικέλαιου, που αποτελεί έναν από τους μεγάλους κινητήρες που ωθούν στην αποψίλωση των δασών.

Λόγος έκτος: Την έχει δέσει από τα γόνατα η Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας.

Μπορεί να μην έχετε ξανά ακούσει για αυτήν την αδιόρατη συνθήκη που δεσμεύει 50 χώρες αλλά είναι αυτή που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να μηνύουν τις κυβερνήσεις για πολιτικές που μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στα κέρδη τους, συμπεριλαμβανομένων και πολιτικών για το κλίμα. Φέτος το Φεβρουάριο ο ενεργειακός γίγαντας RWE ανακοίνωσε ότι θα μηνύσει την Ολλανδία για αποζημίωση ύψους 1.4δις ευρώ επειδή αυτή αποφάσισε να βγάλει από την παραγωγή το κάρβουνο.

Το Investigate Europe υπολογίζει ότι η ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελβετία ίσως υποχρεωθούν να πληρώσουν 345δις για δράσεις τους σε σχέση με την κλιματική αλλαγή τα επόμενα χρόνια. Το ΗΒ, που ήταν από τις πρώτες μεγάλες χώρες που πέρασε έναν νόμο για την ουδετερότητα στις εκπομπές, είναι το πιο ευάλωτο σε τέτοιες πιθανές μηνύσεις με πιθανή αξία αποζημιώσεων τα 141δις.

Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αποκαλέσει τη συνθήκη «παρωχημένη» και καλεί στον εκσυγχρονισμό της. Όμως οι επιστήμονες και οι νομοθέτες από ολόκληρη την Ευρώπη λένε ότι η συνθήκη δεν μπορεί να τροποποιηθεί – ο μόνος βιώσιμος τρόπος για να πάει μπροστά κανείς είναι να βγει από αυτήν τώρα.