Αλέξανδρος Κιουπκιολής: Έρχεται ένας κόσμος φοβισμένος και αποδιοργανωμένος

Όσα ζούμε ένα χρόνο τώρα και όσα έρχονται αμέσως μετά μέσα από τον ψύχραιμο λόγο του καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκη

-Τι κόσμος μας περιμένει μετά το τέλος της πανδημίας. Μια αίσθηση σας για το παρακάτω της ζωής μας.

Θα είναι ένας κόσμος σίγουρα από τη μία φοβισμένος και αποδιοργανωμένος και κλεισμένος στον εαυτό του, αλλά ταυτόχρονα και ένας κόσμος που θα έχει την διάθεση να αναπληρώσει ένα μέρος από όλα αυτά τα οποία έχουνε χαθεί το προηγούμενο διάστημα. Οπότε η γνώμη μου είναι ότι δεν μπορούνε να γίνουν κατεξοχήν προβλέψεις με βεβαιότητα γιατί αυτό το μήνυμα φόβου, ανασφάλειας αλλά και αυξημένων επιθυμιών είναι ακριβώς αυτό το οποίο δημιουργεί τις πιο απρόσμενες καταστάσεις και εξελίξεις, την πολιτική και γενικά στη ζωή.

-Μιλώντας για απρόσμενες, οι εξελίξεις αυτές μπορεί να είναι και δυσάρεστες;

Καταρχάς μια εμπέδωση αυτού του αυταρχισμού που έχουμε ζήσει το τελευταίο διάστημα με ΦΕΚ ή κάποιες φορές χωρίς ΦΕΚ, με ανακοινώσεις της κυβέρνησης και υπουργών που κανονίζουν τι ώρα θα γυρίσουμε στο σπίτι μας, το αν θα μπορούμε να ασκήσουμε βασικά πολιτικά δικαιώματα, όπως αυτό της συνάθροισης, της ελευθερίας του λόγου, της ελευθερίας της κίνησης, αν έχουμε ένα ενδεχόμενο αρνητικό και επικίνδυνο αποτέλεσμα της διαχείρισης της πανδημίας, μπορεί να είναι ο εθισμός αυτός στην αυταρχική διακυβέρνηση. Αυτό είναι το ένα. Το άλλο επίσης είναι μια στροφή στον εαυτό και όχι στη συλλογικότητα ή τέλος πάντων στην οικογένεια, σε φίλους αλλά όχι σε κάτι που δεν κινείται πέρα από το άμεσο πεδίο της προσωπικής μας σφαίρας. Για να αναπληρώσουμε σε επίπεδο προσωπικής ικανοποίησης, ευχαρίστησης, ευτυχίας, όσα έχουνε χαθεί αυτό το διάστημα και μια αδιαφορία για το ευρύτερο πλαίσιο μέσα από το οποίο προέκυψαν αυτά τα προβλήματα. Αυτό είναι μια ενδεχόμενη αρνητική εξέλιξη. Μια ενδεχόμενη θετική εξέλιξη ωστόσο θα είναι η εμπέδωση της ανάγκης για την ύπαρξη συλλογικών δημοσίων πολιτικών, σε μια σειρά από βασικούς τομείς, όπως είναι η υγεία, η παιδεία αλλά και η οικονομία, γιατί ακριβώς φάνηκε ότι ο περίφημος ιδιωτικός τομέας και η πρωτοβουλία του ιδιωτικού τομέα, η οποία διατυμπάνιζε εδώ και 40 χρόνια ότι είναι νεοφιλελεύθερη, είναι ανίκανη να διαχειριστεί τέτοιες συνθήκες.

-Τι είναι αυτό που βγάζει τους ανθρώπους στο δρόμο τελευταία;

Από τη μία είναι οι άνθρωποι έχουν χάσει ενάμιση χρόνο από την ζωή τους, από την κοινωνική τους ζωή, από την δημιουργικότητα τους, τη διασκέδαση τους, τη μόρφωση τους, από την προσωπική τους εξέλιξη σε ένα νεαρό στάδιο της ζωής τους, οπότε υπάρχει ένα αίσθημα ματαίωσης, ένα αίσθημα καταπίεσης και προφανώς είναι πολύ πιο έτοιμοι και έχουν τη διάθεση να διεκδικήσουν κάτι παραπάνω κυρίως να αντισταθούν σε πολιτικές που βλέπουν ότι επιτείνουν την καταπίεση την οποία υφίστανται, τη θέση του εγκλεισμού, τη θέση της απογύμνωσης από δικαιώματα, από ευκαιρίες κοκ. Νομίζω είναι μια πολύ εύλογη εξέλιξη αυτή. Εξάλλου στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια από το 2008 και μετά, έχουμε δει απρόσμενες, συλλογικές κινητοποιήσεις της νεολαίας δε νομίζω ότι αυτό πρέπει να μας ξαφνιάσει. Βέβαια αυτό δεν έχει καμία εγγύηση ότι θα συμβεί, άρα είναι ευχάριστο ότι συμβαίνει και ότι θα έχουμε μια νέα γενιά που τώρα θα κοινωνικοποιηθεί πολιτικά σε συνθήκες πανδημίας, σε συνθήκες αυταρχικής διαχείρισης της πανδημίας, αντιδημοκρατικής και αναποτελεσματικής επίσης και ίσως ζήσει ένα τραύμα στην πραγματικότητα το οποίο ακριβώς γιατί βρίσκεται σε αυτή την ηλικία και δεν είναι σε μια ηλικία όπου θα νιώθει αδιέξοδα γιατί έχει περάσει τα πιο δημιουργικά και ζωντανά χρόνια της ζωής του. Ένας άνθρωπος έχει την ετοιμότητα να διεκδικήσει και να αγωνιστεί. Και ακόμα και να είναι έτοιμος να επανακοινωνικοποιηθει μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ξεφεύγοντας και από οικογενειακά πλαίσια που μπορεί να έχουν κάπως συμμορφωθεί με το τωρινό πλαίσιο της ζωής μας.

-Θα έχει επίπτωση μακροχρόνια στο πολιτικό σύστημα;

Αυτό είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να προβλεφθεί. Μπορούμε να διαπιστώσουμε σήμερα ότι αυτή είναι γενιά η οποία πολιτικοποιείται σε συνθήκες πανδημίας, και σε συνθήκες της αυξημένης κρατικής καταστολής εκ μέρους της τωρινής κυβέρνησης, δεν θα βρει εύκολα διέξοδο έκφρασης και διαύλους έκφρασης στο υπάρχον πολιτικό και κομματικό σύστημα. Αυτό προφανώς γεννά την ανάγκη για νέους πολιτικούς σχηματισμούς, αλλά τίποτα δεν μας εγγυάται ότι αυτοί θα δημιουργηθούν και ότι  θα έχουν και μία επαρκή μορφή ώστε να μπορέσουν να προσελκύσουν αυτό το νέο κόσμο. Επίσης το γενικότερο στοιχείο που παρατηρούμε την τελευταία δεκαετία και είναι ένα βασικό συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε από την κινητοποίηση του 2008 στην Ελλάδα και διεθνώς, είναι ότι οι νέες γενιές πια δεν προσφεύγουν σε κομματικούς μηχανισμούς και κομματικούς σχηματισμούς σαν πρώτο όχημα της πολιτικής έκφρασης. Μπορεί να τους χρησιμοποιούν εργαλειακά αλλά δεν επενδύουν σ’ αυτούς, δεν είναι το κύριο σχήμα της πολιτικής τους έκφρασης. Η άμεση κινητοποίηση, οι συλλογικότητες με δημοκρατικές διαδικασίες, οι δικτυώσεις είναι πολύ πιο κοντά στο πνεύμα αυτής της γενιάς και υπάρχουν διάφοροι λόγοι που συμβαίνει αυτό. Αλλά πολύ δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε σήμερα με δεδομένη την διαμόρφωση της υποκειμενικότητας όπως λέμε των νέων γενιών, από το 2000 και μετά, να σκεφτούμε  ότι θα στραφούν κυρίως σε κομματικούς σχηματισμούς παλιότερους ή νεότερους.

-Τα social παίζουν πια καθοριστικό ρόλο στην κατάρρευση των μύθων που στήνονται από κυρίαρχα συστήματα ενημέρωσης;

Νομίζω ότι έχει συμβεί τα τελευταία 10 χρόνια δεν είναι μόνο σήμερα. Απλά είναι εντατικότερο για έναν κύριο λόγο. Η κυριαρχία που υπάρχει στο μεγαλύτερο μέσο, των τηλεοπτικών μέσων ενημέρωσης, των ραδιοφώνων και των εφημερίδων, η κυριαρχία μιας κατεύθυνσης, μιας παράταξης στην πραγματικότητα, μιας ιδεολογικής γραμμής και ανάγνωσης της καθημερινότητας μας και των κυρίαρχων πολιτικών. Οπότε η ανάγκη για την αμφισβήτηση του αφηγήματος οξύνεται μέσα στις τωρινές συνθήκες. Ενώ τα προηγούμενα χρόνια υπήρχε μία λίγο μεγαλύτερη πολυφωνία για διάφορους λόγους. Τώρα ένας λόγος επιστροφής σε αυτά τα μέσα και της γενικότερης χρήσης τους είναι αυτός. Και βέβαια ο άλλος είναι η πολύ μεγαλύτερη εξοικείωση των νέων γενιών με τα ψηφιακά μέσα, ουσιαστικά γεννιούνται με αυτά τα μέσα και τα χρησιμοποιούν από την παιδική τους ηλικία, είναι σαν το φυσικό τους περιβάλλον. Τώρα το θέμα μας είναι ότι αυτή τη στιγμή, την αξιοποίηση αυτών των μέσων και την επικοινωνία κριτικών μηνυμάτων κλπ την έχουν κυρίως οι νεότερες γενιές ή αν θέλετε μέχρι 40-50 χρονών. Παραμένει γεγονός ότι για γενιές από τα 40 και πάνω και γενιές με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο και οικισμοί εκτός των αστικών κέντρων, η κυρία σύνδεση τους με το δημόσιο χώρο γίνεται μέσα από τα τηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης.  Άρα το θέμα είναι και τι ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό αποτύπωμα αφήνει αυτή η διάχυτη αμφισβήτηση του κατεστημένου λόγου για τις πολιτικές διαχειρίσεις της πανδημίας, για τα πανεπιστήμια, για την οικονομία, όλα αυτά.  Αυτό είναι το ερώτημα.  Δηλαδή το να περιορίζεται σε νεότερες γενιές οι οποίες δεν έχουν και μια κλασική πολιτικοποίηση και μια στενή σύνδεση ενσωμάτωσης στο πολιτικό σύστημα, ταυτόχρονα οι μεγαλύτερες γενιές που την έχουν να παραμένουν υποχείρια των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης, καταλαβαίνετε ότι δε θα μας οδηγήσει εύκολα και άμεσα σε σημαντικές πολιτικές αλλαγές, ούτε σε πολιτικό ζήτημα, πολιτικούς σχηματισμούς και όλα αυτά.

-Πιστεύετε ότι η πανδημία έχει τελικά ταξικό πρόσημο;

Προφανώς και έχει ταξικό πρόσημο. Έχει οξύνει βαθύτατα τις ταξικές διάφορες και ανισότητες σε όλη την υφήλιο.  Γιατί στις περισσότερες χώρες, χώρες που δεν έχουν κάποιο δημοκρατικό καθεστώς και η βοήθεια που προσφέρεται, είναι ανάλογη των μέσων που διαθέτει ο καθένας. Και όταν λέω βοήθεια, εννοώ ότι δεν έχουν την ίδια υποστήριξη, δεν υπάρχει μια καθολική οικονομική ενίσχυση για παράδειγμα όλων των εργαζομένων ή χρόνιων ανέργων σε χώρες όπως η Ελλάδα, αλλά γίνεται ανάλογα με επαγγελματική κατηγορία, ανάλογα με το αν είσαι άνεργος ή δεν είσαι κλπ. Και προφανώς το αφετηριακό σημείο, δηλαδή οι υπάρχουσες κοινωνικές, οικονομικές ανισότητες προσφέρουν σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο άλλη δυνατότητα αντιμετώπισης της κρίσης αλλά και κρατικές  πολιτικές και στην Ελλάδα και διεθνώς, ελάχιστα έως καθόλου δεν έχουν αμβλύνει αυτές οι ανισότητες. Αντίθετα τείνουν να τις οξύνουν.  Όταν δεν έχουν ουσιαστική ενίσχυση των ανέργων ή των ελεύθερων επαγγελματιών, που στην πραγματικότητα είναι επισφαλώς εργαζόμενοι και δεν είναι ελεύθεροι επαγγελματίες. Οι εργαζόμενοι με το μπλοκάκι είναι μια πολύ μεγάλη κατηγορία νέων κυρίως ανθρώπων. Όταν έχει μειωθεί ο έλεγχος στην εργοδοτική ασυδοσία μέσα στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις σε συνθήκες πανδημίας και με το πρόσχημα ότι πρέπει να ενισχύονται οι επιχειρήσεις και να μη τις πιέζουμε σε αυτές τις συνθήκες.  Όταν οι πραγματικά ελεύθεροι επαγγελματίες και αυτοί έχουν μέτρα υποστήριξης τα οποία είναι άνισα ανάλογα με την επιχείρηση τους, τέλος πάντων δεν μπορούν να τις υποστηρίξουν στον ίδιο βαθμό με ορισμένους επιχειρηματικούς κλάδους που διατηρούν τη δραστηριότητα τους λόγω μεγέθους.  Όλα αυτά προφανώς έχουν μεγενθύνει τις ταξικές ανισότητες και το γεγονός επίσης ότι έχουνε κλείσει μία σειρά από δραστηριότητες του Δημοσίου όπως είναι τα πανεπιστήμια που ήταν χώροι ακριβώς όπου αυτές οι ανισότητες σε κάποιο βαθμό μέσα στην καθημερινότητα αμβλύνονται ή οι αθλητικές δραστηριότητες ή ο πολιτισμός.  Πράγματι το να βλέπεις ανθρώπους κλεισμένους μέσα στο σπίτι ή με τη δυνατότητα μόνο να περπατούν σε ανοιχτούς χώρους και την δυνατότητα να χρησιμοποιούν ότι μέσα διαθέτουν μέσα στο σπίτι τους με τις οποίες οικονομικές ανισότητες τις επιτείνει  αυτές ανισότητες και δεν τις αμβλύνει.  Και είναι προφανώς και όλη η καταπόνηση του δημοσίου συστήματος υγείας κλπ που περιορίζει την πρόσβαση σε ομάδες οι οποίες έχουν ανάγκη από το δημόσιο σύστημα υγείας αλλά σε συνθήκες πίεσης του αυτή τη στιγμή, δεν μπορούν να την αποκτήσουν, γιατί είναι ένα σύστημα υγείας το οποίο δεν έχει ενισχυθεί ουσιαστικά για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις τωρινές συνθήκες. Το ίδιο και με την εκπαίδευση κλπ.

-Υποθέτω ότι θα βρούμε μπροστά μας την υποβάθμιση της υγείας και την αποκλειστική απασχόληση με τη νόσο.

Προφανώς. Και επειδή είπατε και για το ταξικό ας σκεφτούμε ότι έχει δημιουργήσει μία τεράστια ψυχολογική φόρτιση και καταπόνηση σε όλους η πανδημία. Ποιοι έχουν και ποιες στην Ελλάδα την πολυτέλεια πρόσβασης σε ψυχικές υπηρεσίες υποστήριξης αυτή τη στιγμή; Τι θα έχουν αύριο και μεθαύριο μόνο αυτό ας σκεφτούμε. Και τι έχει κάνει το Δημόσιο για να αμβλύνει αυτές τις ανισότητες; Απολύτως τίποτα. Την ώρα που η ανάγκη μεγαλώνει και η πρόσβαση παραμένει άνιση, η ανισότητα βαθαίνει.

-Τα αλλεπάλληλα lockdown ως μοναδικό μέσο της αντιμετώπισης της πανδημίας, τι φανερώνουν κατά τη γνώμη σας;

Φανερώνουν μία κυβέρνηση με αστυνομική λογική και με έλλειψη θέλησης και να ενισχύσει το κράτος της πρόνοιας και να εμπλέξει τους πολίτες ως συνυπεύθυνους στο τοπικό επίπεδο στην διαχείριση και στην αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης. Το βλέπουμε σε ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής ότι απάντηση της κυβέρνησης σε όλα είναι αστυνομία. Αυτό ξεκινάει από μία ιδεοληψία, μία κουλτούρα της συγκεκριμένης παράταξης που κυβερνά αλλά πέραν αυτού είναι βαθιά ριζωμένη και συνδεδεμένη αυτή η στάση με τον σημερινό νεοφιλελευθερισμό, τον οποίο και πρεσβεύει η τωρινή κυβέρνηση.  Ένας φιλελευθερισμός, ένα σύνολο πολιτικών, οικονομικών, αλλά δημόσιας διαχείρισης του κράτους που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα στη μεγάλη πλειοψηφία οικονομικά, κοινωνικά σε επίπεδο υπηρεσιών κοκ και ακριβώς για να διαχειριστούν τις εκρήξεις και τη δυσφορία που προκαλούν αυτές οι πολιτικές, χρησιμοποιούν τις δυνάμεις καταστολής. Αυτό είναι ένα διεθνές φαινόμενο, δεν είναι ελληνικό. Το είχαμε δει κατ’ επανάληψη  στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια με τις πολιτικές του μνημονίου και πως επιβάλλονται αυτές. Αυτό παραμένει ως ζήτημα για το πως θα διαχειριστεί την δυσφορία, την δυσανεξία της κοινωνικής πλειοψηφίας, που δεν έχει να περιμένει τίποτα από αυτούς και δεν μπορεί να περιμένει τίποτα από αυτές τις πρακτικές. Όποτε η αστυνομία και η καταστολή είναι η απάντηση όταν δεν επιδιώκεται η πραγματική ικανοποίηση των ευρύτερων κοινωνικών αναγκών. Άρα η στρατηγική είναι σταθερή σε όλα τα θέματα. Χρησιμοποιούμε κατασταλτικά μέσα. Το ίδιο βλέπουμε στο lockdown ακόμα κι αν δεχτούμε ότι ότι είναι καλή πρόθεση και δεν είναι η αστυνόμευση στόχος αλλά είναι ένα μέσο, υπάρχουν μέτρα τα οποία δεν έχουν καμία ορθολογική δικαιολογία. Κανένα σκεπτικό πίσω από αυτά. Όπως είναι η απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις εφτά στις περιοχές που βρίσκονται στο βαθύ κόκκινο τα σαββατοκύριακα ή και εκτός Σαββατοκύριακου σε περιοχές που είναι σε αυξημένο κίνδυνο όπως είναι της Θεσσαλονίκης και της Αττικής. Αυτό δημιουργεί ουρές, συνωστισμούς δηλαδή είναι τελείως αντιπαραγωγικό με έναν πολύ στενό τρόπο αντίληψης για το πως θα διαχειριστούμε την κρίση η οποία επιβάλλεται τιμωρητικά σχεδόν και δεν έχει καμία λογική. Πέρα από αυτό η δημιουργία ενός κλίματος αστυνόμευσης και φόβου που δημιουργεί μία επίφαση αποτελεσματικής διαχείρισης κρίσης.

-Ένα ενοχικό κλίμα και μια ορολογία που χρησιμοποιούνταν στον κυρίαρχο λόγο όπως ‘’συνθήκες πολέμου’’, ‘’μάτι του κυκλώνα’’, δημιουργούσε μία συστολή τους πρώτους μήνες που δεν ξέραμε τι συμβαίνει.  

Προφανώς και όλος ο λόγος περί ατομικής ευθύνης, ένα προφίλ πρόκειται για ένα κατεξοχήν συλλογικό ζήτημα το οποίο δεν μπορεί να εξατομικεύεται, προσπαθούσε ακριβώς να δημιουργήσει  αυτό που λένε μία ηθική και μία ψυχολογία ενοχής που εμποδίζει την αμφισβήτηση των πρακτικά παράλογων διαστάσεων της διαχείρισης. Ένας λόγος πέρα των άλλων που ανέφερα την στροφή σε αστυνομικά μέτρα είναι ότι δεν υπήρχε και δεν υπάρχει η βούληση για πραγματική θετική κρατική παρέμβαση που θα έχει κόστος αλλά απαιτεί οργάνωση, απαιτεί δράση, όπως θα ήταν σε διάφορες φάσεις το να γίνονται μαζικοί έλεγχοι, που θα έπρεπε να γίνει αυτό από πολύ νωρίς. Μαζικοί έλεγχοι και μετά στοχευμένη καραντίνα σε όσους βρίσκονται ότι είναι θετικοί  στον κορονοϊό. Αυτό έγινε σε άλλες χώρες. Σε άλλες χώρες στην δεύτερη φάση με τους εμβολιασμούς, κάνανε μαζικούς εμβολιασμός με ταχύτατους ρυθμούς. Όλα αυτά προϋποθέτουν κρατική οργάνωση, Προϋποθέτουν επενδύσεις και αυξημένη κρατικές δαπάνες.

Επειδή δεν τα κάναμε, δεν τα κάνει η κυβέρνηση όλα αυτά στρέφεται στο πιο εύκολο μέσο για να μεταδώσει μια επίφαση πυγμής και αποτελεσματικότητας, καλύπτοντας την ανεπάρκεια και την αναποτελεσματικότητα σε αυτά που θα ήταν ένας άλλος θετικός τρόπος ελέγχου της πανδημίας. Μαζικά τεστ παντού και περιορισμός των διαπιστωμένων κρουσμάτων. Όχι ένα γενικό lockdown παντού και πάντα που έχει δημιουργήσει, και το βλέπω μετά από πέντε μήνες παρατεταμένου lockdown χωρίς αποτελέσματα, ότι τελικά μπορεί να έχει και τα αντίθετα αποτελέσματα με τον εγκλεισμό στον ίδιο χώρο ανθρώπων που αν ήταν σε άλλους χώρους δεν θα είχαν αυτή τη διακίνηση του ιου. Το ίδιο και στα ΜΜΜ, άλλη υπόθεση κι εκεί. Είναι ένας τραγέλαφος αυτή η διαχείριση, ο οποίος καλύψετε με την αστυνόμευση και την καταστολή.

-Πρόσφατα το Ευρωκοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα όπου «χτύπησε» το καμπανάκι για μοντέλα διαχείρισης που ξεφεύγουν από δημοκρατικά πρότυπα.

Στις λεγόμενες συνθήκες ευχέρειας βλέπουμε τον απολυταρχικό πυρήνα που διατηρείται στις σύγχρονες δημοκρατίες, όπου τελικά υπάρχει συγκέντρωση κυρίαρχης εξουσίας, σε πρόσωπα, τα οποία μπορούν να ασκούν την εξουσία πέρα από τον δημοκρατικό έλεγχο, πέρα από τη βούληση της πλειοψηφίας και πέρα από τις θεσμικές ισορροπίες που υπάρχουν και περιορίζουν αυτή τη συγκέντρωση εξουσίας σε κανονικές συνθήκες. Αυτό είναι ένα δεδομένο. Το παρατηρούμε σε όλο τον 21ο αιώνα και σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης γίνεται εμφανέστερο και ενισχύεται ξανά αυτός ο συγκεντρωτισμός και η αυταρχικότητα της εξουσίας. Δεν είναι κάτι καινούργιο. Απλώς έχει γίνει «ψωμοτύρι» σε συνθήκες πανδημίας και ακριβώς αυτός είναι ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους που θα μας κληρονομήσει στη συνέχεια. Το να εθιστούμε σε αυτό και να το ανακτούμε. Από εκεί και πέρα όμως, δεν είδα κάτι που θα έπρεπε να έχει αναπτυχθεί και από άλλες πολιτικές δυνάμεις, εθνικές δυνάμεις και από κοινωνικά κινήματα κάπως διαμορφώθηκε αλλά δεν έχει συγκροτηθεί, μία οργανωμένη πρόταση. Έναν άλλον τρόπο διαχείρισης που θα είναι συλλογικός  και δημοκρατικός και δεν θα επιφέρει αυτόν τον συγκεντρωτισμό και τον αυταρχισμό της εξουσίας.

Ας αναφέρουμε απλά παραδείγματα. Υπάρχουν σε αρκετές χώρες τοπικές επιτροπές πολιτικής προστασίας για την αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων ή κινδύνων ασφάλειας όπως είναι ο πόλεμος και ούτω καθεξής, που λειτουργούν σε επίπεδο γειτονιάς για  τακτά διαστήματα, ετήσια, συναντιούνται οι κάτοικοι των περιοχών και ενημερώνονται από τις αρμόδιες αρχές και συμμετέχουν στην κατάστρωση σχεδίων για την αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων. Αυτό τι δημιουργεί; Μας καθιστά τους πολίτες συνυπεύθυνους και συμμέτοχους στη διαχείριση των συλλογικών αποφάσεων και όχι παθητικά υποκείμενα που περιμένουν τη λύση από τον μεγάλο ηγέτη.  Που θα μας πούνε τι ώρα θα πάμε για ύπνο.

-Θα βγούμε σοφότεροι από αυτή την ιστορία πιστεύετε; Ή θα ξεχάσουμε γρήγορα;

Καταρχάς δε μπορούμε να προβλέψουμε αν θα ξεχάσουμε. Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να ξεχάσουμε γιατί είναι μια τραυματική εμπειρία και πολύ συνηθισμένη αντίδραση στο τραύμα είναι η προσπάθεια της λήθης, της απώθησης. Από την άλλη μπορούμε πράγματι να προσπαθήσουμε να χτίσουμε, να αντιμετωπίσουμε το τραύμα όχι με την απώθηση αλλά με την δημιουργική αντιμετώπιση, που προϋποθέτει έναν βαθύτερο στοχασμό γύρω από γιατί φτάσαμε εδώ, γιατί είχαμε αυτούς τους τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης, που ήταν εν πολλοίς καταστροφικοί, σίγουρα ανελεύθεροι και καταπιεστικοί και πως θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις συνθήκες με δημοκρατικό και ειρηνικό τρόπο, αν έρθουν στο μέλλον. Και αυτό θα είναι το πιο σημαντικό. Πρέπει να κρατήσουμε από αυτή την εμπειρία, όχι μόνο την αυταρχική εκτροπή, αλλά και το ψυχολογικό φορτίο αυτή η αρνητικότητας που βιώσαμε. Είναι πιθανό να ξαναζήσουμε τέτοιες συνθήκες τα επόμενα χρόνια, γιατί ζούμε σε περιστάσεις, συνθήκες κλιματικής αλλαγής.  Και ο κορονοϊός είναι ένα σύμπτωμα αυτής της κατάστασης δυστυχώς. Ο άνθρωπος του καπιταλισμού, όχι όλοι με τον ίδιο τρόπο, αλλά αυτός ο πολιτισμός στον οποίο συμμετέχουμε και το παγκόσμιο σύστημα που είναι καπιταλιστικό έχει διαταράξει φυσικές ισορροπίες και συνθήκες μέσω των οποίων μπορούσαμε να ζούμε επί αιώνες στην πραγματικότητα. Είμαστε σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο σήμερα, με πρωτοφανείς κρίσεις όπως είναι αυτή του κορονοϊού, θα είναι πιθανό ότι θα ξαναζήσουμε τέτοιες κρίσεις τις επόμενες δεκαετίες και πρέπει να θωρακιστούμε με τον πιο δημοκρατικό και εποικοδομητικό τρόπο για την αντιμετώπιση τους, γιατί αν ξαναζήσουμε μια τέτοια κρίση και έχοντας αυτή την πρόσφατη εμπειρία, ο αυταρχισμός θα γίνει βαθύτερος. Θα είναι η εύκολη λύση, η γνωστή λύση η πεπατημένη σε συνθήκες ακόμα πιο επικίνδυνες από την σημερινή, και τα πιο δραστικά μέτρα, τα πιο αυταρχικά μέτρα θα θεωρούνται και τα πλέον εύστοχα. Θα αποτελούν την άμεση λύση την όποια θα προσφύγει όποια κυβέρνηση. Αν αυτή είναι η σοφία νομίζω την οποία πρέπει να καλλιεργήσουμε, ότι οι κρίσεις είναι εδώ για να μείνουν, αυτού το τύπου οι κρίσεις, γιατί έχουμε συμβάλει στη δημιουργία διαρκών τέτοιων κρίσεων για τον άνθρωπο και τη βιόσφαιρα και ότι οι αυταρχικές λύσεις  που έχουν προκληθεί για μια σειρά από ιστορικούς λόγους μέχρι τώρα, είναι το Πρόβλημα και όχι η λύση και θα πρέπει να αναπτύξουμε και να επεξεργαστούμε στα μεσοδιαστήματα των κρίσεων.