Η αντίστροφη τυφλόμυγα – Το παιχνίδι του κορονοϊού στην εκπαίδευση του θεάτρου

Λέξεις: Ελένη Σερδάρη

Η τυφλόμυγα σου επιτρέπει να αγγίξεις χωρίς να κοιτάξεις. Ο κορονοϊός το ακριβώς αντίθετο. Κοιτάς αλλά δεν αγγίζεις. Ο χώρος εκπαίδευσης του θεάτρου αποτελεί τρανταχτό παράδειγμα αυτού του σκληρού και άδικου παιχνιδιού.

Πριν την δεύτερη καραντίνα είχα βάλει έναν στόχο. Δυο φορές τον μήνα να πηγαίνω να παρακολουθώ θεατρικές παραστάσεις. Από παιδί παρακαλούσα τον πατέρα μου να πηγαίνουμε και εκείνος όλως τυχαίως πάντα είχε κάποια δουλειά τα σαββατοκύριακα. Ίσως βαριόταν, ίσως φοβόταν μη μου γίνει συνήθεια και το ζητάω συνέχεια. Αφού πέρασαν κάμποσα χρονάκια είπα ότι δεν θα περιμένω τους άλλους. Από τον Αύγουστο, όταν πήγα με τη φίλη μου την Νίκη στο θέατρο Δάσους για τις Τρωάδες του Ευρυπίδη. Τι σου είναι το θέατρο ε; Ανατριχιάσαμε ολόκληρες. Οι ηθοποιοί ήταν απέναντί μας αλλά τους νιώθαμε σαν να ήταν δίπλα μας. Το ύφος τους, οι διαπεραστικές φωνές τους,  η εσωτερική τους φλόγα που απλόχερα έβγαινε και περιέλουζε κάθε σκηνή του έργου σε έκαναν να αισθανθείς ότι θα σπάσει η καρδιά τους μαζί και η δική σου.  

Δυστυχώς θα ακουστεί κλισέ αλλά όταν κάνουμε σχέδια όλο και κάποιος θα γελάσει. Όταν έμαθα πως κλείνουμε στην πόλη το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν ότι δεν πρόλαβα να πάω  θέατρο. Το δεύτερο ήταν το πώς θα επιζήσει ο χώρος του θεάτρου μέσα σε αυτή την αορίστου χρόνου συνθήκη. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες στην ανεργία χωρίς επίδομα.

 Η σκέψη μου όμως κατέληξε στα παιδιά. Στους σπουδαστές των δραματικών σχολών και των σχολών θεάτρου των πανεπιστημίων. Φοιτητές κι αυτοί όπως και εγώ, εδώ και πόσους μήνες, από το πρώτο lockdown, κάνουν μαθήματα μέσω τηλεδιάσκεψης. Δεν υπάρχει καμία ανατροπή στη δική τους καλλιτεχνική ζωή μέχρι σήμερα και έτσι θα συνεχιστεί αυτή η συνθήκη μέχρι να μπορούμε να είμαστε ασφαλείς. Το θέατρο όμως δεν είναι κάτι που μαθαίνεται μόνο μέσα από την οθόνη και το βιβλίο. Αποζητά και την επαφή. Την επαφή με τα μάτια, το σώμα, τα συναισθήματα, τη λογική και τη φαντασία. Όλα αυτά είναι πολύ μοναδικά για να αποτυπωθούν σε μια θολή οθόνη. Αγγίζοντας τον άλλον, ακούγοντας τον, κοιτώντας τον επικοινωνείς πραγματικά και αποκτάς εμπειρία στη σκηνή.  

Το μυαλό μου μεταπήδησε στο Τμήμα Θεάτρου της σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.  Είχα μια έντονη ανησυχία για το πως ένιωθαν οι φοιτητές όντας εγκλωβισμένοι και εγκλωβισμένες σε αυτή κατάσταση. Άραγε τους έλειπε η επαφή με τους συμφοιτητές τους στα μαθήματα υποκριτικής; Τα εργαστήρια υποκριτικής της σχολής τους με ποιον τρόπο πραγματοποιούνται ή δεν πραγματοποιούνται καν;

“ Όταν είσαι κοντά με τον άλλον, είσαι καμβάς. Του επιτρέπεις να σε αγγίξει, να σε πλάσει, να σε κάνεις να αισθανθείς πολλά συναισθήματα και να αλληλεπιδράσεις με τον ίδιο τρόπο σε αυτόν.”

Με τη Βασιλική μίλησα μέσω zoom. Διανύει το 2ο έτος τώρα. Είδα στα μάτια της  πως της λείπει η σχολή. Δεν πρόλαβε και να την γνωρίσει καλά καλά σε ένα εξάμηνο δια ζώσης μαθημάτων πριν το πρώτο lockdown.

“Εγώ δεν κάνω εργαστήριο υποκριτικής ακόμη. Αλλά μου στερείται η προετοιμασία ώστε να επιλεγώ στην κατεύθυνση της υποκριτικής. Εξαιτίας της πρώτης καραντίνας έχασα το 70%  της εκπαίδευσης μου πάνω στην επαφή. Στη σκηνή είσαι μόνος σου αλλά μαζί με άλλους ταυτόχρονα. Η ενέργεια και του άλλου είναι απαραίτητη για τη δικιά σου.  Στο θέατρο έχεις όλες τις αισθήσεις σε επαγρύπνηση. Όταν σου στερούν έστω τη μία χάνεις ένα κομμάτι του εαυτού σου. Δεν μπορείς μόνος να ξεκινήσεις από το μηδέν. Στο σανίδι βλέπεις και τον εαυτό σου μέσα στους άλλους. Στην οθόνη όχι”.

Τα γλαφυρά λόγια της με έκαναν να φανταστώ πως είναι αυτό το πολυαισθητηριακό άγγιγμα της τέχνης. Σίγουρα η οθόνη είναι ένα εργαλείο άκρως βοηθητικό αλλά δεν ισχύει για τα πάντα.

“Μέσα από την οθόνη αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο, όχι τόσο έντονο. Πολλές φορές και στενάχωρο. Υπάρχουν και περιπτώσεις που πραγματικά μπορείς αισθανθείς το εδώ και το τώρα και με κλειστά τα μάτια, και με ανοιχτή την οθόνη. Δεν είναι ο κανόνας όμως αυτός. Είναι η εξαίρεση”.   

Η Νεφέλη είναι στο ίδιο έτος με την Βασιλική στη σχολή. Μιλήσαμε λίγο για τα δικά μας πρώτα και έπειτα αρχίσαμε τα του θεάτρου. Άκουσα προσεκτικά όσα μου είπε καθώς από την στιγμή που της ζήτησα να μιλήσουμε για αυτό το θέμα κατενθουσιάστηκε. Ήταν σαν να ήθελε καιρό να μιλήσει σε κάποιον. Σαν να την έπνιγε το άδικο και ήθελε να το βγάλει. 

“Έρχεται ο Σεπτέμβρης και ήταν να γίνουν δια ζώσης τα μαθήματα προετοιμασίας υποκριτικής ώστε να αναπληρωθούν. Τελικά δεν έγιναν εξαιτίας του φόβου μη κολλήσει κάποιος. Αντιδράσαμε, στείλαμε επιστολές, για να αλλάξει αυτό. Προτείναμε να γίνουν στο campus της νομικής. Η πρόταση δεν εγκρίθηκε καθώς μας είπαν πως πιθανόν κάποιος να ντρέπεται να κάνει μάθημα δημοσίως ή πως σύντομα ο καιρός θα αλλάξει. Εν τέλει, η αναπλήρωση έγινε στο δικό μας κτήριο και διήρκησε μια βδομάδα. Οχτώ ομάδες από 11-13 άτομα η καθεμιά για επτά μέρες επί πέντε ώρες συνεχόμενες τη μέρα με μάσκα, αποστάσεις και αντισηπτικό. Ήταν πολύ κουραστικό καθώς εκτός του ότι πρέπει να πραγματοποιούνται τα μαθήματα πρέπει να είσαι και αποδοτικός σε αυτά. Δεν παραπονεθήκαμε όμως. Υπήρχε κάποιο αποτέλεσμα, δούλεψε κάπως. Προσωπικά νιώθω μεγάλη μοναξιά. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι κάνω θέατρο στο σπίτι. Είναι ο χώρος που χαλαρώνω όχι ο χώρος που δουλεύω. Προσπαθώ να προσαρμοστώ παρόλα αυτά. Με στενοχωρεί πολύ που δεν υπάρχει επαφή.

Είναι σαν να σου κλέβουν το παιχνίδι σου. Έχει φύγει ένα σημαντικό μέρος της μαγείας. Απουσιάζει. Δεν παίρνεις όλη την εμπειρία”.

Ο Ανδρέας βρίσκεται ένα βήμα πριν το πτυχίο του. Είναι ο καιρός του πλέον να εκπονήσει την διπλωματική του εργασία. Οι δυσκολίες είναι ποικίλες μέσα σε αυτή τη συνθήκη. Είναι σκεπτικός για το πως και αν θα τη δημιουργήσει όπως τη φαντάζεται.

“Το χρονικό πλαίσιο είναι ανοιχτό. Έχω μια μικρή αισιοδοξία ότι μέχρι τον Ιούνιο θα γίνονται πρόβες ώστε να τα καταφέρω. Είναι κάτι που με αγχώνει αλλά αφήνω τις συνθήκες να δείξουν που θα με οδηγήσουν. Εδώ και τόσο καιρό μέσα στη καραντίνα προσπαθώ να δημιουργήσω ομάδα, δραματουργία, να καθαρίσω καλύτερα τις ιδέες μου. Να είμαι όσο πιο έτοιμος για τις πρόβες. Παράλληλα, μαζί με την κύρια ιδέα σκέφτομαι πόσα εναλλακτικά πλάνα ανάλογα με το αν συνεχιστεί ο κορονοϊός ή όχι. Για παράδειγμα το να γίνει η παράσταση μέσω live streaming. 

Eίναι και το άλλο. Μια παράσταση μπορεί να μην περιλαμβάνει απαραίτητα σωματική επαφή. Στις πρόβες όμως, η επαφή είναι άκρως αναγκαία για την ένωση της ομάδας και την επεξεργασία και δημιουργία του υλικού για την παράσταση. Αλλιώς ενισχύονται οι πρακτικές δυσκολίες. Οι μάσκες, η απόσταση είναι προβλήματα που καλείσαι να αντιμετωπίσεις έχοντας ελάχιστες λύσεις. Κάνουν την διαδικασία πραγματικά ζόρικη”.

 “Εκεί που θέτω το ερώτημα είναι το γιατί να κάνω διπλωματική. Για να την παρακολουθήσουν τέσσερις καθηγητές και το πολύ δέκα φίλοι μου;

 Είναι σημαντικό να υπάρχουν θεατές, κοινό έτσι ώστε να υπάρξει ανατροφοδότηση. Το αντίκτυπο στη δουλειά που παρουσιάζεις εκείνη τη στιγμή”.

Ο Δημήτρης έδωσε την δική του αισιόδοξη χροιά στα πράγματα. Πιστεύει πως είναι μια περίοδος που πρέπει κανείς να έχει μια επιείκεια με τον εαυτό του. Να του δώσει χρόνο, να μην τον  πιέζει να ακολουθήσει τις όποιες ανάγκες του. Ταυτόχρονα σημαντική γι’ αυτόν είναι και η στάση των καθηγητών.  

“Eκτιμώ λίγο παραπάνω το γεγονός ότι κάποιοι καθηγητές ρωτάνε πως είμαστε. Είναι πολύ όμορφο το ότι μαθαίνουμε όλοι για όλους το πως αισθανόμαστε. Άλλωστε με βάση αυτή την κατάσταση που βιώνουμε σκέφτομαι το κατά  πόσο αξίζει να διατηρήσει κάποιος από όλους μας την μέχρι τώρα περσόνα του. Θεωρώ σημαντικό πως μερικοί καθηγητές και φοιτητές  την έχουν σπάσει. Έχει γίνει πιο ουσιαστική η επικοινωνία. Από την άλλη ίσως τυχαίνει να είμαι σε καλό περιβάλλον, να είμαι από τους τυχερούς”.

“Όσο για την επαφή, δεν είναι μόνο η σωματική. Ακόμα και με τις αναπνοές μπορούμε να έχουμε επαφή, να είμαστε συντονισμένοι. Έχει ενδιαφέρον όμως πως παρόλη τη συνθήκη αναζητείς την επαφή. Δεν μπορείς να τη κόψεις και δεν  μπορεί κανείς να σου την στερήσει. Όλο αυτό βέβαια πιστεύω πως θα μας αφήσει κάτι μετά. Θα αργήσουμε να αγγίξουμε ο ένας τον άλλον όπως πριν. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα γίνει έτσι.

 Θεωρώ ωστόσο πως τίποτα δεν μπορεί να σε εμποδίσει να δουλέψεις για σένα. Ο καθένας μας ξεχωριστά αλλά και τα άτομα της τέχνης, μιας που μιλάμε για το θέατρο, έχουν ανάγκη να δουλέψουν. 

Στον περιορισμό μπορείς να βρεις την ελευθερία. Μπορείς ίσως και  καλύτερα να προσδιορίσεις την έννοια της”.

Στη Βάσια παρατήρησα τον έντονο ψυχικό της κόσμο. Έχει σίγουρα απηυδήσει και θα είναι από τους πρώτους που θα τρέξουν στο σανίδι όταν έρθει η στιγμή για να βρουν την ευτυχία που τους χαρίζει το  μαγικό παιχνίδι του θεάτρου.

“ Στη σκηνή έχω νιώσει δέος σαν κάτι να είναι πάνω από εμένα πάνω από αυτό που συμβαίνει εκείνη την ώρα. Γιατί η επαφή μπορεί να δημιουργήσει έναν ηλεκτρισμό στην ατμόσφαιρα και όταν μοιράζεται μια τέτοια στιγμή κάτι τέτοιο αποτελεί μια αξέχαστη εμπειρία. Σε συνεπαίρνει κάθε φόρα. Τώρα που το συζητάμε μου λείπει πολύ.

H τηλεδιάσκεψη αναιρεί αυτό που είναι το θέατρο. Αν δεν υπάρχει ένας ηθοποιός ή ένας θεατής στον ίδιο χώρο δεν είναι θέατρο. Είναι κάτι άλλο. Να το πούμε συζήτηση; Live κινηματογράφο; Δεν ξέρω. Εδώ και δύο εξάμηνα δεν έχει μπει ποτέ η ψυχή μου και το σώμα μου σε κατάσταση του ότι κάνω θέατρο. Δεν με ικανοποιεί. Δεν μου δίνει το συναίσθημα που μου έδινε όταν ήμουν πάνω στην σκηνή και αλληλοεπιδρούσα. Τώρα κοιτάω μια κάμερα. Να μην συνηθίσουμε τέτοιες μεθόδους τέχνης και έκφρασης γιατί το θέατρο υφίσταται μόνο με σώματα και μάτια ζωντανά και όχι με εικόνες ψηφιακές. Ανυπομονώ ωστόσο όσο τίποτα να δω αυτά που θα δημιουργηθούν όταν τελειώσουν όλα.

Μόλις βγούμε από την φυλακή που ζούμε  θα βγούνε στο φως και  σπουδαία πράγματα. Ο κόσμος του θεάτρου και της τέχνης έχει μεγάλο ψυχικό  και δημιουργικό απόθεμα. Θα το μοιράσει απλόχερα στην κοινωνία”.

*Η Ελένη Σερδάρη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ του ΑΠΘ