Από τον βιολογικό στον πολιτισμικό ρατσισμό

Γιατί γιορτάζουμε την υπερηφάνεια και υπάρχουν τόσες παγκόσμιες ημέρες με αποτέλεσμα σχεδόν κάθε ημέρα να αντιστοιχεί σε κάποια, αναρωτιούνται πολλοί από εμάς. 

Η ανάμνηση πέρα από φόρος τιμής αποτελεί ένα μάθημα για το παρόν, μια παρατήρηση μέσα από την οποία μπορούμε να διορθώνουμε τα λάθη μας, κυρίως να φροντίσουμε να μην επαναληφθούν. Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφεί άρθρα και επιστημονικά κείμενα για το ξεχασμένο «Ολοκαύτωμα των Ρομά» από τους Ναζί.

Μάλιστα ένα πολύ μεγάλο τμήμα στο μουσείου του Άουσβιτς, εκεί όπου στις 2 Αυγούστου 1944, θανατώθηκαν σε θαλάμους αερίων 2.897 γυναίκες και παιδιά, Ρομά καταγωγής, στο επονομαζόμενο «μπλοκ των γύφτων», είναι αφιερωμένο στον λαό των Ρομά.

Η 2α Αυγούστου αναγνωρίστηκε το 2015 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως η παγκόσμια ημέρα του Ρομά Ολοκαυτώματος. Ένα Ολοκαύτωμα ξεχασμένο και άγνωστο για πολλά χρόνια, μιας και μόλις το 1985 η Γερμανία αναγνώρισε πως οι διώξεις των τσιγγάνων κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που στοίχισαν τη ζωή σε παραπάνω από 500.000 ανθρώπους, είχαν ως στόχο τον αφανισμό της φυλής τους.

Η ιστορική καταγραφή του Ολοκαυτώματος αποτελεί χρέος, προς έναν λαό που κακοποιήθηκε όχι μόνο ως προς τον τρόπο που του συμπεριφέρθηκαν επί Ευρωπαϊκού εδάφους, αλλά και ως προς την αποσιώπηση της ιστορίας, σε μια προσπάθεια υποβάθμισης των δεινών που υπέστησαν ή και συνεχίζουν σε μεγάλο βαθμό να υφίστανται.

Στην Ελλάδα δεν κυνηγήθηκαν από τους ναζιστές αλλά αυτό πολύ πιθανό να ήταν απλά μια ευτυχής συγκυρία (*)

Η παγκόσμια ημέρα του Ολοκαυτώματος είναι σημαντική και θα πρέπει να προβάλλεται με κάθε τρόπο για να αποτελέσει μοχλό πίεσης για την ανάδειξη του προβλήματος των στερεοτύπων και των διακρίσεων που υφίστανται σε μεγάλο βαθμό μέχρι και σήμερα.

Δυο από πρόσφατα περιστατικά που απασχόλησαν τον τύπο συνδέθηκαν με τους Ρομά. 

Ένα βίντεο με αστυνομικό που γονατίζει πάνω στο λαιμό ενός Ρομά που αργότερα κατέληξε στο ασθενοφόρο, έκανε το γύρο των social media, κάνοντας πολλούς να μιλούν για «Τζορτζ Φλόιντ της Τσεχίας».  Το θύμα ηλικίας περίπου 40 ετών είδε κάποιον να καταστρέφει ένα  αυτοκίνητο και παρενέβη. Φτάνοντας η αστυνομία και θεωρώντας πως ήταν εκείνος ο δράστης, τον έριξε κάτω.

Η τσεχική αστυνομία, αρνήθηκε τα περί χρήσης υπέρμετρης βίας και το υπουργείο Εσωτερικών εξέφρασε την πλήρη στήριξή του στην Αστυνομία. Ωστόσο, οργανώσεις Ρομά επιμένουν πως η διαχείριση του περιστατικού και η στήριξη της αστυνομίας είναι ενδεικτικές του τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι άνθρωποι της κοινότητας στην Τσεχία. Ωστόσο το θέμα δεν πήρε παραπάνω έκταση καθώς είναι σύνηθες οι δολοφονίες τσιγγάνων  στα Βαλκάνια να μην καταδικάζονται από την κοινή γνώμη κάτι που θα πρέπει να μας προβληματίσει. 

Το δεύτερο περιστατικό  ένα θέμα που μονοπώλησε για ημέρες τις συζητήσεις στην Ελλάδα, δεν είναι άλλο από την γυναικοκτονία στα Γλυκά Νερά.

Ενδεικτικό είναι πως πριν ομολογήσει ο σύζυγος πως ήταν ο δράστης της δολοφονίας, πλήθος από άρθρα σε ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα αλλά και στην τηλεόραση προσπάθησαν να “φωτογραφίσουν”  τους πιθανούς  δράστες κάνοντας συχνά λόγο για ύποπτες κινήσεις τσιγγάνων στο σημείο του εγκλήματος, για περίεργες καταθέσεις μεγάλων ποσών σε τράπεζες από άτομα που “έμοιαζαν” τσιγγάνοι, με αποτέλεσμα τις πρώτες ημέρες τα ΜΜΕ να χτίσουν ένα αφήγημα που συνδέονταν με παραβατικές συμμορίες Ρομά, που έγινε με μεγάλη ευκολία αποδεκτό και φάνηκε να βολεύει τους πάντες.

Αν η αστυνομία δεν είχε συλλέξει στοιχεία και δεν είχε προσανατολιστεί προς την σωστή τελικά κατεύθυνση θα μπορούσαν όλα αυτά τα δημοσιεύματα να κάνουν ανεπανόρθωτο κακό. Άλλωστε ακόμα και σήμερα κανένα από αυτά δεν κατέβηκε και μπορεί να βρει κανείς δεκάδες απλά goog-λάτρωντας τις λέξεις “Ρομα- Γλυκά Νερά”.

Το εύκολο συμπέρασμα είναι πως οι επικίνδυνοι είναι αυτοί που “δεν είναι σαν εμάς”, “δεν μοιάζουμε”  “δεν έχουμε την ίδια κουλτούρα”  “μιλάνε άλλη γλώσσα και έχουν άλλο χρώμα δέρματος”. Και αυτό το αφήγημα είχε στην ιστορία της ανθρωπότητα πολλούς υποστηρικτές που το διαμόρφωσαν με τέτοιο τρόπο ώστε να έχουν πολλαπλό κέρδος. 

Η επιστήμη χρησιμοποιήθηκε πολλάκις για να αποδείξει πως στον κόσμο αυτό δεν είμαστε όλοι ίδιοι. Αυτό προσπάθησε να κάνει και ο Χίτλερ συγκεντρώνοντας μια στρατιά από βιολόγους, επιστήμονες, ιατρούς και θεωρητικούς που κλήθηκαν να αποδείξουν πως οι Γερμανοί ήταν ανώτεροι από όλες τις άλλες φυλές κάτι που σήμαινε ότι θα έπρεπε όχι μόνο να διασφαλιστεί η καθαρότητα αυτού του DNA και των χαρακτηριστικών του αλλά και  να αφανιστεί οτιδήποτε αποτελεί απειλή για το μέλλον της ανθρωπότητας. 

Η στάση αυτή γέννησε όπως πολύ καλά γνωρίζουμε το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, των Ρομά και ήταν υπαίτιο για εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους. Άφησε πίσω του όμως ένα θετικό αποτύπωμα.

Ήταν τόσο αποτρόπαια όλα αυτά που συνέβησαν κατά την διάρκεια του Β παγκοσμίου πολέμου, η ανθρωπότητα βγήκε πολλαπλά χαμένη με αποτέλεσμα για πρώτη φορά να παρατηρηθεί  μια απαξίωση του ρατσισμού και των διακρίσεων που με τα χρόνια πήρε την μορφή επαναστάσεων που οδήγησαν σε νόμους που εξασφάλισαν την αξία στην ανθρώπινη ζωή, στην ατομική ελευθερία, σε ελεύθερη πρόσβαση σε υπηρεσίες και αγαθά όπως εκπαίδευση, υγεία και  εργασία ως ύψιστο αγαθό.

Πράγματι μέχρι σήμερα δίνονται μάχες καθημερινά για την διεκδίκηση δικαιωμάτων που πριν από χρόνια δεν θεωρούνταν καθόλου δεδομένα. 

Τι είναι όμως αυτό που κάνει μέχρι και σήμερα πολλές κοινωνικές ομάδες να είναι στο περιθώριο να μην απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα όπως για παράδειγμα οι Ρομά που σε πολλές περιπτώσεις αντιμετωπίζονται ως πολίτες β κατηγορίας.  

Επειδή η καθαρότητα των φυλών και ο βιολογικός ρατσισμός γίνεται πολύ δύσκολα αποδεκτός και αυτό κυρίως σε ομάδες ακραίων φασιστών για να μπορέσει να δικαιολογηθεί η στάση διαχωρισμού προς κάποιες κοινωνικές ομάδες υιοθετήθηκε μια νέα θεωρία σύμφωνα με την οποία μπορεί να μην υπάρχει κάποιο βιολογικό DNA που κάνει κάποιος ανώτερους από τους άλλους υπάρχει όμως ο πολιτισμός και η κουλτούρα που είναι τόσο ισχυρά , επηρεάζουν τόσο τον άνθρωπο που εισέρχονται στο DNA και γίνονται αναπόσπαστο μέρος της ζωής τους.

Αυτό που λέμε “το έχουν στο αίμα τους” δηλαδή υπάρχει κάτι που κυκλοφορεί μαζί με τα λευκά και ερυθρά αιμοσφαίρια και μας κάνει διαφορετικούς. Ο πολιτισμικός ρατσισμός θεμελιώνει το πιστεύω πως είναι τόσο ισχυρές και ασυμβίβαστες οι πολιτισμικές διαφορές που κάνουν αδύνατη την ένταξη σε μια κοινωνία ανθρώπων με διαφορετική κουλτούρα.  Με τον ίδιο τρόπο ακολουθεί ο θρησκευτικός ρατσισμός που υποστηρίζει πως Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Προτεστάντες έχουν τόσες διαφορές που καλό θα ήταν να μην ζουν στις ίδιες κοινωνίες.

Τέλος ο κοινωνικοοικονομικός  ταξικός ρατσισμός διαχωρίζει τους ανθρώπους σε πλούσιος – φτωχούς, μορφωμένους αμόρφωτους που δεν έχουν κοινά σημεία άρα τους χωρίζει ενα τεράστιο χάσμα. 

Οι Ρομα είχαν την ατυχία στις περισσότερες αν όχι όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες να είναι θύματα  όλων των  τύπων ρατσισμού που συναντάμε στις δυτικές κοινωνίες με αποτέλεσμα χρόνια ολόκληρα να μην μπορούν να ξεφύγουν από το φαύλο κύκλο που τους θέλει σε στερεοτυπικούς ρόλους με συγκεκριμένο τρόπο ζωής, συγκεκριμένα επαγγέλματα και συμπεριφορές.

Μόλις τα τελευταία χρόνια κυρίως μέσα από την εκπαίδευση και κάτω από την πίεση συλλογικοτήτων καθώς και Συλλόγων Ρομά οι τσιγγάνοι έχουν την ευκαιρία να διεκδικήσουν την θέση που τους ανήκει στην Παγκόσμια και Ευρωπαϊκή ιστορία και την δυνατότητα να διαμορφώσουν οι ίδιοι την ταυτότητα που τους εκφράζει, διατηρώντας το δικαίωμα στην γλώσσα, στα πολιτιστικά χαρακτηριστικά χωρίς αυτά να στέκουν εμπόδιο και απειλή όπως άλλωστε συμβαίνει και με άλλους λαούς που διατήρησαν τα χαρακτηριστικά που θεωρούν πως τους διαχωρίζουν χωρίς ωστόσο να αποτελούν ξένο σώμα. 

Δέκα αιώνες μετά είναι προφανές  όσο και αν δεν προβάλλεται δεόντως πως οι τσιγγάνοι έχουν αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στην Ευρωπαϊκή ιστορία, επηρέασαν την μουσική, τους χορούς , τη μόδα, τη λογοτεχνία την ποίηση και βρίσκονται εδώ ανάμεσα μας είναι οι φίλοι, οι συμμαθητές, οι γείτονές μας. 

Στην πρώτη φωτογραφία “Δείκτες περιπατητικής μνήμης” στην Γερμανία υπενθυμίζουν στους πεζούς πως από το σημείο εκείνο πέρασε πληθυσμός Ρομά που οδηγήθηκε προς εξόντωση σε κοντινά στρατόπεδα θανάτου.

Η δεύτερη  είναι μια από τις πιο φρικτές φωτογραφίες  και ας μην μοιάζει τέτοια. Δυο τσιγγανόπουλα αναγκάζονται να παίξουν βιολί υπό το βλέμμα Γερμανών στρατιωτών και ενός Γάλλου αστυνομικού στον σιδηροδρομικό σταθμό καθώς φεύγουν τα τραίνα που μεταφέρουν Εβραίους και τσιγγάνους στο Αουσβιτς. Άραγε τι να απέγιναν; 

(*) Στην κοινότητα των Τσιγγάνων είναι πολύ διαδεδομένος ο μύθος πως ο αρχιεπίσκοπος ∆αµασκηνός και η τότε Βασίλισσα της Ελλάδας είχαν ζητήσει από τις κατοχικές δυνάμεις να μην ενοχλήσουν τους Τσιγγάνους, διότι ήταν καλοί άνθρωποι.

Μερικοί Τσιγγάνοι αρέσκονται να λένε ότι η Βασίλισσα φέρεται να είπε στους Γερμανούς ότι «οι Τσιγγάνοι είναι το λουλούδι της Ελλάδας» και γι’ αυτό οι Γερμανοί δεν έπρεπε να τους πειράξουν. Είναι γεγονός ότι ο ∆αµασκηνός, τόσο ως Αρχιεπίσκοπος όσο και ως Αντιβασιλέας αργότερα, μεσολαβούσε στον πληρεξούσιο του Ράιχ στην Αθήνα Γερµανό Altenburg, προκειμένου να μην εκτελεστούν αυθαίρετα συλληφθέντες Έλληνες πολίτες, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή θρησκευτικού δόγματος, όπως αρκετές φορές έπραξε για τους Έλληνες Εβραίους της Αθήνας.

Κάτι αντίστοιχο, όμως, για τους Τσιγγάνους δεν αναφέρεται στο βιβλίο του Ηλία Βενέζη για τον Αρχιεπίσκοπο ∆αµασκηνό. (∆ηµήτριος Ν. Τσακίρης «Η συμπεριφορά των κατοχικών δυνάμεων απέναντι στους Έλληνες Τσιγγάνους και πώς επέζησε αυτή η µειονότητα» Ιωάννινα 2004).

Ο Angus Fraser αναφέρει στο βιβλίο του «The gipsies» πως ο εκτοπισμός των τσιγγάνων αιχμαλώτων στο Άουσβιτς το 1943 αποφεύχθηκε έπειτα από εκκλήσεις του πρωθυπουργού της Ελλάδος και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών.

Οι περισσότεροι μελετητές καταλήγουν στο συμπέρασμα πως δεν υπήρξε συστηματική εξόντωση τσιγγάνων στην Ελλάδα γιατί ως µη εγγεγραμμένοι στα μητρώα ήταν πιο δύσκολο να εντοπιστούν.

Οι Τσιγγάνοι πολύ πιθανό να µην είχαν καμιά οικονομική σηµασία για τους Γερμανούς. Η συγκέντρωση και µεταφορά τους θα κόστιζε περισσότερα από τα κέρδη που θα αποκόµιζαν. Το «εβραϊκό ζήτημα» σε σχέση µε το «τσιγγάνικο ζήτημα» ήταν κεφαλαιώδες και προγραµµατικό για τον «εθνικοσοσιαλισµό» και ρυθμιζόταν από το κέντρο του Ράιχ. (βλέπε και ∆ηµήτριος Ν. Τσακίρης «Η συμπεριφορά των κατοχικών δυνάμεων απέναντι στους Έλληνες Τσιγγάνους και πώς επέζησε αυτή η μειονότητα» Ιωάννινα 2004).