Αρχαία Βενιζέλου: Μερικές σκέψεις για την απόφαση του ΣτΕ

Παρακάτω τι είπε και τι δεν είπε το Συμβούλιο της Επικρατείας και τι λένε (ότι είπε) όσοι προσπαθούν να μας κοροϊδέψουν για τις αρχαιότητες της Βενιζέλου, σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού:

Α. Οι «περιλήψεις» των αποφάσεων του ΣτΕ συνοπτικά

Την 29.06.2021 δόθηκαν στη δημοσιότητα -σε ένα ενιαίο κείμενο- οι «περιλήψεις» των τριών (3) αποφάσεων της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (991, 992 και 993 του 2021), με τις οποίες απορρίφθηκαν ισάριθμες αιτήσεις ακυρώσεως της από 04.03.2020 απόφασης της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού [στο εξής επίμαχη ΥΑ], με την οποία, κατόπιν γνωμοδότησης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου [στο εξής ΚΑΣ], εγκρίθηκε η «μελέτη κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης» που είχε υποβληθεί στα τέλη του 2019 από την «ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΑΕ» [στο εξής ΑΜ ΑΕ].

Από το κείμενο των περιλήψεων που δόθηκαν στη δημοσιότητα προκύπτει ότι το ΣτΕ κατέταξε συστηματικά τους λόγους των αιτήσεων ακυρώσεως, τις οποίες έκρινε, σε τέσσερις (4) «ομάδες» (με στοιχεία Ι, ΙΙΑ, ΙΙΒ και ΙΙΙ), στις οποίες έδωσε και τίτλους. Προκύπτει, επίσης, ότι οι λόγοι που εντάχθηκαν από το ΣτΕ στις ομάδες με στοιχεία ΙΙΑ και ΙΙΒ είχαν προβληθεί και με τις τρεις αιτήσεις ακυρώσεως. Αντίθετα, οι λόγοι που εντάχθηκαν από το ΣτΕ στην ομάδα με στοιχείο Ι είχαν προβληθεί με τις δύο αιτήσεις που κρίθηκαν από τις υπ’ αριθ. 992 και 993/2021 αποφάσεις, ενώ οι λόγοι που εντάχθηκαν από το ΣτΕ στην ομάδα με στοιχείο ΙΙΙ είχαν προβληθεί με τις αιτήσεις ακυρώσεως που κρίθηκαν από τις υπ’ αριθ. 991 και 993/2021 αποφάσεις της Ολομέλειας του ΣτΕ. Δηλαδή, μόνο με την αίτηση που κρίθηκε με την τρίτη απόφαση του ΣτΕ (993/2021) είχαν προβληθεί λόγοι που περιλαμβάνονται σε όλες τις παραπάνω ομάδες.

Από το ίδιο κείμενο περιλήψεων προκύπτει, επίσης, ότι όλες οι ομάδες λόγων ακυρώσεως απορρίφθηκαν με οριακές πλειοψηφίες. Ειδικότερα, οι λόγοι που εντάχθηκαν από το ΣτΕ στην ομάδα με στοιχείο Ι, απορρίφθηκαν με πλειοψηφία 14 δικαστών έναντι 11, ενώ οι λόγοι που εντάχθηκαν στις ομάδες με στοιχεία ΙΙΑ, ΙΙΒ και ΙΙΙ απορρίφθηκαν με πλειοψηφία 13 έναντι 12 δικαστών. Στις τελευταίες αυτές περιπτώσεις τόσο οι γνώμες που πλειοψήφησαν όσο και εκείνες που μειοψήφησαν διατυπώθηκαν από τους ίδιους δικαστές.

Β. Πρώτα σχόλια και συμπεράσματα «επί της ουσίας» 

Η σχέση μεταξύ της γνώμης που επικράτησε για κάθε ομάδα λόγων και της εκ διαμέτρου αντίθετης προς αυτή, θεμελιώνει ανεπιφύλακτα το συμπέρασμα ότι η άσκηση των αιτήσεων ακυρώσεως ήταν απολύτως εύλογη και δικαιολογημένη. Συνεπώς, εντελώς άδικα (και μάλλον προσχηματικά) επιχειρείται πάλι (όπως εδώ και πολύ καιρό) να αποδοθούν ευθύνες για «καθυστερήσεις» ή «αποτυχίες» στους φορείς που άσκησαν τις αιτήσεις ακυρώσεως. 

Μεταξύ επιστημόνων -είτε νομικών (δηλαδή και δικαστών), είτε αρχαιολόγων, είτε μηχανικών- μπορεί να είναι απολύτως θεμιτή και αναμενόμενη η διάσταση απόψεων, ακόμη και «οριακή», για τα ζητήματα της επιστήμης ή της τέχνης τους. Η στάση, όμως, που προαναφέρθηκε από πολιτικούς ή άλλους «εντολοδόχους» της Πολιτείας και του Ελληνικού Λαού είναι εξαιρετικά επικίνδυνη και μπορεί να οδηγήσει σε οξύ και καταστροφικό κοινωνικό διχασμό. Γι’ αυτό είναι ασυγχώρητη. 

Δεν μπορεί να ακούγεται ότι αποτελούσε «σφάλμα» ή «αμάρτημα» η άσκηση αιτήσεων ακυρώσεως της επίμαχης ΥΑ (είτε από «κοινούς θνητούς», είτε από επιστήμονες ενός κλάδου), τη στιγμή που οι δικαστές του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου της χώρας διχάστηκαν κυριολεκτικά. 12,5 προς 12,5, δεν ήταν βέβαια νοητό, εκτός αν διχοτομούσε κανείς ένα μέλος του Δικαστηρίου. Όσοι επιμένουν στη μομφή του «σφάλματος» ή «ατοπήματος» ή «αμαρτήματος» -για τους «άλλους», που άσκησαν τις αιτήσεις ακυρώσεως- και όσοι θεωρούν τους εαυτούς τους «νικητές» ή «δικαιωμένους» με βάση τη γνώμη που επικράτησε στο Δικαστήριο, ας φαντασθούν τι θα συμβεί, αν περάσει από το μυαλό οιουδήποτε Έλληνα πολίτη ότι είναι πιθανό να έσφαλε έστω και ένα μόνο μέλος από τα 13 που πλειοψήφησαν. Πολύ περισσότερο, αν αποδειχθεί στο μέλλον καταστροφική για το Μνημείο και για την πόλη ολόκληρη η εκτέλεση της επίμαχης ΥΑ. Μέχρι και για εθνική καταστροφή ή προδοσία θα μπορούσε να γίνει τότε λόγος. Για τους λόγους αυτούς, οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί όσοι βιάζονται να επιρρίψουν «ευθύνες» στους «ανόητους» ή «ιδιοτελείς» ή «εγωμανείς» που άσκησαν τις αιτήσεις ακυρώσεως. Πολύ περισσότερο, οφείλουν να το σκεφτούν καλά όσοι βιάζονται να «εκτελέσουν» την επίμαχη ΥΑ. Οι αποφάσεις του ΣτΕ δεν άνοιξαν το δρόμο προς αυτή την κατεύθυνση. 

Όλα αυτά ισχύουν για τους «αρμόδιους» Υπουργούς, ισχύουν όμως πρωτίστως για τη διοίκηση της ΑΜ ΑΕ, για τα μέλη της, για διάφορους εργολάβους ή υπεργολάβους της, όπως και για τη σημερινή διοίκηση του Δήμου Θεσσαλονίκης. Τόσο τα αντίστοιχα νομικά πρόσωπα, όσο και τα μέλη των διοικήσεών τους, ως φυσικά πρόσωπα, ανεξάρτητα από τις άλλες ευθύνες τους, φέρουν ακέραια αστική ευθύνη για κάθε προσβολή, βλάβη και ζημία (υλική και ηθική) που θα προκληθεί στην προσωπικότητα, στην υγεία, στη ζωή και στην περιουσία οιουδήποτε πολίτη από την εκτέλεση της επίμαχης ΥΑ. Γιατί, βέβαια, σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο, όλοι αυτοί οφείλουν να παραλείψουν κάθε παρόμοια προσβολή. Και, φυσικά, το ΣτΕ «δεν είπε» (ούτε θα μπορούσε «να πει») το αντίθετο, ούτε να δώσει κανένα «δικαίωμα» σε κανέναν για παρόμοιες προσβολές.

Γ. Για τις «μειοψηφίες» και πλειοψηφίες» ειδικότερα και πρώτα συμπεράσματα

Με βάση τους τίτλους που έδωσε το Δικαστήριο στις ομάδες λόγων ακυρώσεως που κρίθηκαν (κατά τις περιλήψεις που δημοσιοποιήθηκαν), μπορώ να παρουσιάσω τις αποφάσεις του ΣτΕ ως εξής: 1) 12 μέλη του ΣτΕ, «προς τη γνώμη των οποίων συνετάγη και μία Πάρεδρος», «είπαν» ότι η επίμαχη ΥΑ α) υπέπεσε σε «εσφαλμένη ερμηνεία τόσο του άρθρου 24 του Συντάγματος όσο και διατάξεων των διεθνών συμβάσεων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και του αρχαιολογικού νόμου» (βλ. στην ομάδα λόγων με στοιχ. ΙΙΑ),  β) δεν ήταν νόμιμη και «λόγω μη πληρότητας και επάρκειας της αιτιολογίας της» (βλ. στην ομάδα λόγων με στοιχ. ΙΙΒ) και γ) «παραβίασε την αρχή της ασφάλειας δικαίου και το άρθρο 42 § 3 του ν. 3028/2002» (βλ. στην ομάδα λόγων με στοιχ. ΙΙΙ), ενώ 13 μέλη του ΣτΕ «είπαν» το αντίθετο. 2) 11 μέλη του ΣτΕ «είπαν» ότι στην περίπτωση της επίμαχης ΥΑ «παραβιάσθηκε η αρχή της αμεροληψίας, λόγω κακής σύνθεσης του ΚΑΣ» (βλ. στην ομάδα λόγων με στοιχ. Ι), ενώ 14 ότι δεν παραβιάσθηκε. 

Με βάση την παραπάνω (νομική και αντικειμενική) «εικόνα πραγμάτων», θεωρώ ότι οι αρμόδιοι Υπουργοί και ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης δεν είναι σε θέση να αντλήσουν καμία «νομιμοποίηση» από τις κρίσιμες αποφάσεις του ΣτΕ, ώστε να ισχυρίζονται: α) Ότι η επίμαχη ΥΑ αφορά «προσωρινή απόσπαση των αρχαιοτήτων» που αποκαλύφθηκαν στο σκάμμα του σταθμού Βενιζέλου και «εξασφαλίζει επανατοποθέτηση αυτών κατά ποσοστό 92%», μετά το πέρας των εργασιών κατασκευής του σταθμού. β) Ότι οι αναφερόμενοι στην επίμαχη ΥΑ όροι «εξασφαλίζουν τη διατήρηση των αρχαιοτήτων στο περιβάλλον στο οποίο βρέθηκαν» και «επιτυγχάνουν τον μέγιστο δυνατό συνδυασμό της προστασίας και ανάδειξης των αρχαιοτήτων με την ανάγκη έγκαιρης και ασφαλούς ολοκλήρωσης» του μετρό της Θεσσαλονίκης ως «έργου υποδομής». γ) Ότι «η μη διακινδύνευση της ασφάλειας των εργαζομένων και των αρχαιοτήτων και η μη επιβάρυνση των εθνικών πόρων είναι δυνατό να εξασφαλιστούν αποκλειστικά και μόνο με την εκτέλεση της επίμαχης ΥΑ».

Αντίθετα, με βάση την ίδια «εικόνα πραγμάτων» και με βάση το περιεχόμενο των κρίσιμων αποφάσεων του ΣτΕ έχω κάθε δικαίωμα να ισχυρισθώ ότι ο τίτλος της επίμαχης ΥΑ είναι ψευδεπίγραφος και ειδικότερα ότι: α) Η επίμαχη ΥΑ δεν αφορά «προσωρινή απόσπαση» «των αρχαιοτήτων» που αποκαλύφθηκαν στο σκάμμα του σταθμού Βενιζέλου, ούτε «εξασφαλίζει επανατοποθέτηση αυτών κατά ποσοστό 92%» μετά το πέρας των εργασιών κατασκευής του σταθμού. β) Οι αναφερόμενοι στην επίμαχη ΥΑ όροι «δεν εξασφαλίζουν τη διατήρηση των αρχαιοτήτων στο περιβάλλον στο οποίο βρέθηκαν» και «δεν επιτυγχάνουν τον μέγιστο δυνατό συνδυασμό της προστασίας και ανάδειξης των αρχαιοτήτων με την ανάγκη έγκαιρης και ασφαλούς ολοκλήρωσης» του μετρό της Θεσσαλονίκης ως «έργου υποδομής». γ) «Η μη διακινδύνευση της ασφάλειας των εργαζομένων και των αρχαιοτήτων και η μη επιβάρυνση των εθνικών πόρων» είναι δυνατό κάλλιστα να εξασφαλιστούν με άλλους τρόπους, χωρίς να είναι αναγκαία η εφαρμογή αποκλειστικά και μόνο της συγκεκριμένης «λύσης» και ΥΑ.

Συνεπώς, οι Υπουργοί Πολιτισμού και Υποδομών και ο κ. Ζέρβας πεπλανημένα ή και παραπλανητικά δηλώνουν -και μάλιστα με ύφος αυθεντίας ο καθένας- τα αντίθετα. Όσο για τον κ. Ταχιάο, ας περιοριζόταν να δηλώσει ότι έλαβε αντίστοιχη «εντολή».

Δ. Τελική παρατήρηση – Το Αρχαίο Σταυροδρόμι και το μέλλον της Θεσσαλονίκης

Το μνημείο για το οποίοι συζητούμε είναι «ένα» και δεν χωρίζεται σε «μέρη» ή σε περισσότερες μεμονωμένες «αρχαιότητες». Είναι ένα σύνολο από πέτρες, χώρα, λάσπη, μάρμαρα και άλλα αρχαία υλικά, δουλεμένα με τη σκέψη, τα χέρια, τα πόδια, τον κόπο, τις καθημερινές ή έκτακτες λειτουργίες των κατοίκων και επισκεπτών της πόλης ή, απλώς, των περαστικών, για τις συναλλαγές και τη ζωή τους στην πόλη μας, επί σειρά πολλών αιώνων. Δηλαδή, είναι ένα σύνολο από πολύτιμα και μοναδικά υλικά και άυλα στοιχεία, αποφασιστικής σημασίας για την κληρονομιά και την ταυτότητά μου, τα οποία μάλιστα αναδεικνύει και θυμίζει στον αιώνα τον άπαντα η σημερινή μορφή και θέση του μνημείου, η οποία είναι επί αιώνες και θα είναι πάντα «παρούσα». Στο σκάμμα του σταθμού Βενιζέλου δεν υπάρχουν ούτε αποκαλύφθηκαν πολλές «αρχαιότητες», αλλά μια ενιαία «Αρχαιότητα», υλική και άυλη, και ένα «Μνημείο»: Το «Αρχαίο Σταυροδρόμι», το οποίο μπορεί και πρέπει να μείνει αιώνιο. Αν εκτελεσθεί η επίμαχη Απόφαση της Υπουργού Μενδώνη, δεν «αποσπάται», ούτε «διασπάται», ούτε «επανατοποθετείται». Καταστρέφεται και χάνεται εντελώς και για πάντα.

Μενδώνη για αρχαία Βενιζέλου: Δικαίωση του υπουργείου πολιτισμού η απόφαση του ΣτΕ