Η διαφάνεια στις αποφάσεις πείθει και δεσμεύει

Λέξεις: Γιάννης Ξενίδης

Στη θεωρία της λήψης αποφάσεων, τρεις είναι οι βασικές ποιότητες που πρέπει να χαρακτηρίζουν τον αποφασίζοντα: η δημιουργικότητα, η λογική και η διαφάνεια. Η δημιουργικότητα αφορά την κατάστρωση του προβλήματος με έμφαση στην αναγνώριση των εναλλακτικών. Η λογική αφορά την ορθή εφαρμογή της κατάλληλης μεθοδολογίας για τη λήψη της απόφασης. Η διαφάνεια αφορά την ακρίβεια στην επικοινωνία τόσο της απόφασης, όσο και του τρόπου που αυτή λαμβάνεται. Όταν οι ποιότητες αυτές απαντώνται στο μέγιστο βαθμό, οι αποφάσεις μπορεί να μην δικαιωθούν από τις εξελίξεις, αλλά σίγουρα είναι πειστικές και, συνακόλουθα, οικειοθελώς δεσμευτικές για όσους επηρεάζονται από αυτές.

Στο ζήτημα της κυβερνητικής διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης στην Ελλάδα οι ποιότητες αυτές δεν απαντώνται σε επαρκή βαθμό. Θα μπορούσε κανείς να δικαιολογήσει την ανεπάρκεια ως προς τη διάσταση της δημιουργικότητας αναφορικά με την αναγνώριση των εναλλακτικών. Εξάλλου πρόκειται για μια πρωτόγνωρη κατάσταση με διαφοροποιούμενα χαρακτηριστικά που επιτείνουν την αβεβαιότητα ως προς την αποτελεσματικότητα των εναλλακτικών. Ας πούμε λοιπόν ότι η έλλειψη γνώσης θα δικαιολογούσε είτε τις εξαιρετικά δραστικές αποφάσεις κατά το πρώτο κύμα, είτε, σήμερα, τον δισταγμό για την έγκαιρη λήψη προφανών ανακουφιστικών μέτρων.

Πώς μπορεί όμως να δικαιολογηθεί η έλλειψη διαφάνειας σε αποφάσεις που έχουν ισχυρό κοινωνικό, οικονομικό, παραγωγικό, ψυχολογικό, εκπαιδευτικό, αντίκτυπο σε μακροχρόνιο ορίζοντα; Το εβδομαδιαίο ραντεβού που περιλαμβάνει παράθεση στατιστικών στοιχείων και δεικτών, παραινέσεις και υποδείξεις, στοχοποιήσεις και μέτρα δεν συνεισφέρει στην ποιότητα της διαφάνειας στη λήψη αποφάσεων, αλλά συνιστά μια επιτηδευμένη επίφασή της.

Διαφάνεια θα ήταν να κατονομαστούν τα κριτήρια ενός πολυκριτηριακού προβλήματος όπως αυτό. Γνωρίζουμε για παράδειγμα το κριτήριο της πίεσης του συστήματος υγείας. Άλλα κριτήρια υπάρχουν; Ποια είναι; Μετά τη λήξη της εφαρμογής της πρώτης καθολικής απαγόρευσης της κυκλοφορίας (δεν ακούγεται τόσο ωραία όσο το “lockdown”, αλλά περί αυτού πρόκειται) πληροφορηθήκαμε ότι υπάρχει και δεύτερο κριτήριο, αυτό της διάσωσης μιας ήδη ημιθανούς οικονομικής δραστηριότητας που αναπνέει από τον τουρισμό. Σήμερα, ποια άλλα κριτήρια λαμβάνονται υπόψη στη λήψη της απόφασης των μέτρων ανά περιοχή; Λαμβάνεται υπόψη η κοινωνική κόπωση με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας δραστηριότητας;

Λαμβάνονται υπόψη οι ψυχολογικές επιπτώσεις και οι επιπτώσεις στην οικογενειακή κατάσταση; Αποτελούν κριτήριο οι προβληματικές εφαρμογές της εκπαιδευτικής διαδικασίας είτε με μάσκες, είτε με ηλεκτρονικούς υπολογιστές σε όλες της βαθμίδες της εκπαίδευσης και ο αντίκτυπος αυτών των “πασαλειμμάτων”; Αποτελεί κριτήριο η νομιμότητα των περιστολών ατομικών ελευθεριών και κατοχυρωμένων δικαιωμάτων όταν αυτές οι περιστολές προκύπτουν από μέτρα προληπτικού χαρακτήρα ή βασίζονται σε εκτιμήσεις που προκύπτουν από (όχι μονοσήμαντες) ερμηνείες δεδομένων;

Η ευθεία διατύπωση όλων των κριτηρίων που λαμβάνονται υπόψη στις αποφάσεις για τη λήψη των μέτρων αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης είναι το πρώτο βήμα απόκτησης της ποιότητας της διαφάνειας. Το δεύτερο βήμα είναι η ευθεία διατύπωση της ιεράρχησής τους ή αλλιώς της στάθμισής τους. Στα πολυκριτηριακά προβλήματα, όπως αυτό, υπάρχει εγγενώς το στοιχείο του συμβιβασμού της ικανοποίησης των κριτηρίων, αφού αυτά δεν μπορούν να ικανοποιηθούν ταυτόχρονα στον απόλυτο βαθμό. Η ιεράρχησή τους δείχνει ποιες είναι οι προτεραιότητες και πώς αυτές τίθενται. Πόσο σημαντικότερη, λοιπόν, είναι σήμερα η αντοχή του συστήματος υγείας σε σχέση με την οικονομία; Είναι η αναλογία της σημασίας τους η ίδια με αυτή που ήταν την περασμένη άνοιξη ή έχει αλλάξει; Πώς ιεραρχούνται ως κριτήρια στη λήψη των αποφάσεων η ψυχική υγεία, η κοινωνική συνοχή, τα διαμορφούμενα κοινωνικά πρότυπα συμπεριφοράς, οι επιπτώσεις στην ανάπτυξη των παιδιών, οι ατομικές ελευθερίες;

Όταν γίνει γνωστή και η ιεράρχηση των κριτηρίων θα πρέπει να γίνει γνωστό και πώς είναι σήμερα δομημένη η ομάδα των αναλυτών που εισηγούνται για τη λήψη των αποφάσεων. Ενώ είναι γνωστό (και δεν αλλάζει παρά τις φιλότιμες προσπάθειες έμμεσης μετάθεσης της αρμοδιότητας) ότι τις αποφάσεις τις λαμβάνει η κυβέρνηση, δεν είναι σαφές ποιοι εισηγούνται σ’αυτήν. Ποιος ιεραρχεί το πλήθος των κριτηρίων που προαναφέρθηκαν και έχουν τόσο διαφορετικά χαρακτηριστικά μεταξύ τους; Η ομάδα εργασίας των 26 που συστάθηκε εξαρχής; Είναι προφανές ότι αυτή η ομάδα δεν έχει την επιστημονική συγκρότηση να αξιολογήσει το σύνολο των κριτηρίων, ούτε καν το μεγαλύτερο μέρος τους. Ποιοι ιεραρχούν επομένως και πώς εισηγούνται; Με ποια ειδίκευση; Υπάρχουν άλλες ειδικότητες επιστημόνων πλην παθολόγων, λοιμωξιολόγων και επιδημιολόγων μεταξύ των αναλυτών και ποιες είναι αυτές;

Η απόκτηση της ποιότητας της διαφάνειας στη λήψη των αποφάσεων θα υπαινιχθεί ευθέως και το βαθμό στον οποίο απαντάται και η ποιότητα της λογικής αυτών (γι’αυτή την ποιότητα δεν απαιτείται ίσως και μεγαλύτερη αναφορά, καθώς η τελευταία θα αφορούσε αρκετά εξειδικευμένο κοινό). Πρωτίστως όμως, η απόκτηση της ποιότητας της διαφάνειας στη λήψη των αποφάσεων αποτελεί απαραίτητη συνιστώσα της συνολικής διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης, ειδικά σήμερα που ο αρχικός αιφνιδιασμός δεν υπάρχει πια και δεν μπορεί να λειτουργήσει πειθαναγκαστικά. Η κοινωνία θα επιδείξει την ζητούμενη υπευθυνότητα και θα αποδείξει ακόμα μια φορά την ωριμότητά της όταν θα πειστεί για τα προτάγματα. Και αυτό δεν είναι ζήτημα επικοινωνιακό, αλλά ζήτημα εμπιστοσύνης.

*Ο Γιάννης Ξενίδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ.